مترو غزه؛ چگونه شبکه تونلی حماس برتری ارتش اسرائیل را به چالش می‌کشد؟

به گزارش اکوایران، هم‌زمان با حملات هوایی به غزه در واکنش به حمله حماس به جنوب اسرائیل در روز شنبه، اسرا‌ئیل می‌گوید بخش‌هایی از شبکه پیچ در پیچ تونل‌هایی را که این گروه در زیر زمین ساخته است، هدف قرار می‌دهد.

یک سخنگوی ارتش اسرائیل پنج‌شنبه ۱۲ اکتبر ادعا کرد: «این طور به غزه نگاه کنید که یک لایه آن مخصوص غیرنظامیان است و لایه دیگر آن در اختیار حماس است. ما تلاش می‌کنیم که به لایه دومی که حماس ساخته برسیم.» او گفت: «این‌ها پناهگاه غیرنظامیان نیستند. بلکه تنها مخصوص حماس و گروه‌های دیگر است تا بتوانند به پرتاب راکت به سوی اسرائیل ادامه دهند، برای عملیات برنامه‌ریزی کنند و حملات خود را علیه اسرائیل انجام دهند.»

به نوشته بی‌بی‌سی، ارزیابی اندازه این شبکه زیرزمینی که اسرائیل نام آن را «مترو غزه» گذاشته کار بسیار دشواری است، چون تصور می‌شود که این تونل‌ها زیر منطقه‌ای به طول ۴۱ کیلومتر و عرض ۱۰ کیلومتر ساخته شده است.

بعد از درگیری‌‌های سال ۲۰۲۱ ارتش اسرائیل اعلام کرد که بیش از ۱۰۰ کیلومتر از تونل‌های غزه را در حملات هوایی خود نابود کرده است. در مقابل حماس گفت که تونل‌های زیرزمینی غزه ۵۰۰ کیلومتر طول دارد و اسرائیل تنها پنج درصد آن را هدف قرار داده است. برای داشتن تصویر بهتری از این اعداد باید اشاره کرد که کل شبکه مترو لندن ۴۰۰ کیلومتر است که بیشتر آن هم روی زمین قرار دارد.

نقشه منتشر شده توسط اسرائیل در سال 2021 که مدعی است بخشی از تونل‌های حماس را تخریب کرده است

ساخت تونل زیر غزه، قبل از خروج ارتش و شهرک‌نشینان اسرائیلی در سال ۲۰۰۵ شروع شد.

اما بعد از تسلط حماس بر نوار غزه در سال ۲۰۰۷، ساخت‌وساز تونل‌ها شدت گرفت و باعث شد اسرائیل و مصر تردد کالا و رفت و آمد افراد از مرز غزه را به دلایل امنیتی محدود کنند.

در اوج فعالیت زیرزمینی، حدود ۲۵۰۰ تونل زیر منطقه مرزی غزه با مصر فعال بود که حماس و گروه‌های فلسطینی دیگر از آن برای وارد کردن کالا، سوخت و سلاح استفاده می‌کردند.

بعد از سال ۲۰۱۰ که اسرائیل اجازه ورود کالاهای بیشتری از مرز خود به غزه را داد، انتقال کالا از طریق تونل‌ها کاهش یافت. بعد از مدتی مصر راه قاچاق کالا را با خراب کردن یا آب بستن به تونل‌ها مسدود کرد.

از سوی دیگر حماس و گروه‌های دیگر شروع به کندن تونل‌ برای حمله به نیروهای اسرائیلی کردند.

در سال ۲۰۰۶ نیروهای حماس از طریق یکی از این تونل‌ها به اسرائیل نفوذ کردند و بعد از کشتن دو سرباز اسرائیلی، یک سرباز دیگر به نام گیلعاد شلیط را گروگان گرفتند. او پنج سال اسیر بود و در نهایت با تعداد زیادی از زندانیان فلسطینی در اسرائیل مبادله شد.

در سال ۲۰۱۳ ارتش اسرائیل تونلی به طول ۱۶۰۰ متر در عمق ۱۸ متری زمین کشف کرد که سقف و دیوارهای بتنی داشت و از نوار غزه به یکی از روستاهای کیبوتز در سرزمین‌های اشغالی منتهی می‌شد. این تونل بعد از آن پیدا شد که ساکنان اسرائیلی مرز گزارش دادند که صداهای عجیب و غریبی از زیر زمین می‌شنوند.

تونل‌هایی در زیر مرز مصر برای آوردن انواع کالا و سلاح حفر شده است

سال بعد اسرائیل با اشاره به لزوم نابود کردن تهدید حمله فلسطینیان از طریق «تونل‌های وحشت» در زیر مناطق مرزی، عملیات زمینی و هوایی خود را در غزه آغاز کرد.

ارتش اسرائیل اعلام کرد که نیروهایش در آن جنگ بیش از ۳۰ تونل را نابود کرده‌اند. اما گروه‌های فلسطینی توانستند از طریق یکی از تونل‌ها حمله‌ای را ترتیب دهند که در آن چهار سرباز اسرائیلی کشته شدند.

دکتر دافنه ریشمون-باراک، متخصص نبردهای زیرزمینی و مدرس دانشگاه رایشمن اسرائیل، می‌گوید: «تونل‌های بین مرزی معمولا خیلی ابتدایی هستند به این معنی که غالبا استحکامات خوبی ندارند. این تونل‌ها معمولا یک بار مصرف هستنند و با هدف نفوذ و حمله به اراضی اشغالی ساخته می‌شوند.»

ریشمون می‌گوید: «وضع تونل‌های داخل غزه متفاوت است چون حماس به صورت روزمره از آن‌ها استفاده می‌کند. این تونل‌ها احتمالا طوری ساخته می‌شوند که ماندن در آن‌ها برای مدت طولانی راحت‌تر باشد. این تونل‌ها قطعا برای پایداری بیشتر در دراز مدت طراحی و تجهیز شده‌اند.»

نمای هوایی از تونل‌هایی که اسرائیل مدعی است در سال 2014 تخریب کرده است

او می‌افزاید: «رهبران گروه‌ها در آن‌ها پنهان می‌شوند، مراکز فرماندهی و کنترل در آنجاست، برای نقل و انتقال از آن استفاده می‌شود و نقش خطوط ارتباطی را بازی می‌کنند. این تونل‌ها برق‌کشی شده، چراغ و همین طور مسیرهای ریلی دارد. امکان تحرک در آن‌ها بیشتر است و ارتفاعشان طوری است که می‌توان در داخل آن ایستاد.»

این کارشناس می‌گوید که به نظر می‌آید حماس در سال‌های اخیر «استاد فن» تونل‌سازی و همین طور جنگاوری شده که بسیاری از آن را با مشاهده تاکتیک‌های نبرد شبه‌نظامیان سوریه در حلب و همین طور اعضای گروه‌های اسلام‌گرا در موصل آموخته است.

تصور می‌شود که تونل‌ها تا عمق ۳۰ متری زیر زمین رفته باشد و برای جلوگیری از شناسایی جنگجویان، ورودی‌هایی در داخل خانه‌ها،‌ مساجد، مدارس و دیگر ساختمان‌های عمومی داشته باشد.

ساخت چنین شبکه‌ای برای عموم مردم غزه هزینه داشته است. ارتش اسرائیل حماس را متهم کرده که میلیون‌ها دلار از کمک‌های غزه و هزاران تن سیمانی را که برای بازسازی خانه‌های ویران‌شده در جنگ‌های قبلی اختصاص داشته، در ساختن تونل‌ها به کار برده است.

ریشمون همچنین هشدار می‌دهد که برای تشکیلات اسرائیلی و عموم مردم غیرواقع‌بینانه است که تصور کنند ارتش اسرائیل می‌تواند کل شبکه تونل‌های حماس را در غزه از بین ببرد.

ویدئویی که گردان‌های قسام (شاخه نظامی حماس) از تونل‌های موشکی خود منتشر کرده است

این احتمال وجود دارد که مبارزان حماس در حمله هفته گذشته به اسرائیل هم که در آن بیش از ۱۳۰۰ نفر کشته و بیش از ۱۵۰ نفر اسیر شدند، از یک تونل بین مرزی استفاده کرده باشند. گزارش‌هایی منتشر شد که می‌گفت خروجی یک تونل در نزدیکی کیبوتز کفر عزا کشف شده است.

اگر این گزارش‌ها تایید شود، چنین تونلی باید از زیر دیوار حائل زیرزمینی اسرائیل عبور کرده باشد که مجهز به پیچیده‌ترین ابزار شناسایی تونل است که اسرائیل نصب آن را در سال ۲۰۲۱ به پایان رسانده بود.

ریشمون می‌گوید تایید استفاده از تونل در حمله اخیر، تکان‌دهنده خواهد بود اما تاکید می‌کند که هیچ سیستم تشخیص تونلی مصون از خطا نیست: «به همین دلیل است که از زمان‌های بسیار قدیم در جنگ‌ها از تونل استفاده می‌کردند،‌ چون راه مطمئنی برای جلوگیری از ساخت آن وجود ندارد.»

به گفته ریشمون شبکه تونلی، برتری ارتش اسرائیل در زمینه فناوری و اطلاعاتی را از بین می‌برد، پیچیدگی‌های جنگ خیابانی را دوچندان می‌کند و تهدیدی مرگبار برای سربازان اسرائیلی به حساب می‌آید.»

او می‌گوید: «اول این که حماس زمان بسیار زیادی داشته تا تمام این شبکه را بمب و تله ‌گذاری کند. آن‌ها می‌توانند اجازه دهند سربازان اسرائیلی وارد تونل‌ها شوند و بعد کل آن را منفجر کنند.»

ریشمون گفت: «حتی اگر داخل تونل‌ها نروید،‌ اطمینان از برقراری امنیت در محدوده‌ای که مشکوک به داشتن تونل است، بسیار سخت‌تر از امن کردن محدوده‌ای در روی زمین است. در سناریو اول باید امنیت جایی را تضمین کنید که قابل دیدن نیست.»

اما نیروهای اسرائیلی هم شیوه‌هایی برای کاهش خطرات احتمالی دارند.

به گفته کالین کلارک، مدیر گروه سوفان که در حوزه مشاوره امنیتی فعالیت می‌کند، این شیوه‌ها می‌تواند شامل فرستادن پهپاد یا وسایل متحرک بی‌سرنشین دیگر به داخل تونل‌ها برای داشتن تصویری دقیق از داخل آن‌ها و همین طور ردیابی بمب‌ها و تله‌های احتمالی، قبل از ورود سربازان به تونل باشد.هواپیماهای جنگنده نیز امکان ریختن بمب‌های سنگرشکن را بر سر غزه دارند که قبل از انفجار به عمق زمین نفوذ می‌کنند. اما با توجه به فشردگی جمعیت در مناطق مسکونی استفاده از آنها بدون ریسک نیست.