به گزارش اکوایران، نقطه مشترک غیبت ناظران فرانسوی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۷ فوریه آذربایجان، محکوم‌کردن «استعمار فرانسه» و کمپینی آنلاین که المپیک ۲۰۲۴ پاریس را هدف قرار داده، چیست؟ آن‌ها سه چهره استراتژی تهاجمی جدیدی هستند که دیپلماسی آذربایجان در قبال فرانسه را تشکیل می‌دهند. فرانس۲۴ به همراه مؤسسه «فوربیدِن استوریز» و سایر رسانه‌ها در قالب پروژه «باکو کانکشن»، این تغییر در سیاست آذربایجان را بررسی کرده است.

به نوشته فرانس۲۴، انتخابات ریاست‌جمهوری ۷ فوریه آذربایجان که در آن، الهام علی‌اف به طور غیرمنتظره‌ای با کسب ۹۲ درصد آرا پنجمین دوره ریاست‌جمهوری خود را به دست آورد، زمینه‌ای برای نمایش وخامت روابط فرانسه و آذربایجان فراهم ساخت.

برای اولین‌بار طی حداقل یک دهه، نمایندگان منتخب فرانسوی یا ناظران مستقل بین‌المللی که بر رأی‌گیری نظارت کنند، حضور نداشتند. در حالی که علی‌اف کنترل خود بر قدرت و سیستم انتخاباتی را کشور محکم‌تر می‌کند، تعداد اتباع اروپای غربی در تیم بین‌المللی نظارت بر انتخابات کمتر می‌شود؛ اما تعدادی از اتباع آلمانی، اتریشی، اسپانیایی و ایتالیایی موفق حضور در این مأموریت ناظر شدند.

تشدید تنش‌ها

عدم حضور فرانسه در تیم ناظر نتیجه اختلاف فرانسه و آذربایجان است. نمایندگان پارلمان فرانسه که در گذشته به عنوان ناظر انتخابات از این جمهوری شوروی سابق بازدید کرده‌اند، دیگر نمی‌خواهند چیزی در مورد آن بشنوند. کلود کرن، سناتور منطقه شرقی با-رن فرانسه که بخشی از هیئت فرانسوی نظارت بر انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۸ آذربایجان بود، گفت: «وقتی رئیس‌جمهوری دارید که به طور سیستماتیک با بیش از ۸۰ درصد آرا انتخاب می‌شود، من آن را انتخابات آزاد و عادلانه نمی‌دانم».

همچنین به نظر می‌رسد آذربایجان درب‌ها بر روی تعداد معدودی از شهروندان مستقل فرانسوی که مایل به مشاهده انتخابات ریاست‌جمهوری هستند را نیز بسته است. این مورد حتی در مورد ژان میشل برون، روزنامه‌نگار فرانسوی که با دو وب‌سایت متمایل به آذربایجان همکاری دارد نیز صدق می‌کند.

چند روز پیش از انتخابات، درخواست او بدون هیچ توضیحی از سوی مقامات آذربایجان رد شد. برون گفت: «در حال حاضر، روابط با آذربایجان به قدری خراب شده که شاید تصمیم گرفته‌اند از فرانسوی‌ها دعوت نکنند.

موضوع نظارت بر انتخابات بخشی از ماجرای گسترده تنش‌های دوجانبه است. ماه دسامبر با وخامت این تنش‌ها همراه بود. یک فرانسوی در باکو دستگیر و به جاسوسی شد، سپس آذربایجان دو دیپلمات فرانسوی را اخراج کرد، پاریس نیز سلب وضعیت دیپلماتیک دو مقام سفارت آذربایجان، فوراً به اقدام باکو پاسخ داد. این زدوخورد دیپلماتیک با تبادل لفاظی دو طرف همراه بود.

این رویدادها برای اتباع فرانسوی در آذربایجان پیام روشنی داشت. به گفته کارشناسان، وخامت جدید روابط دیپلماتیک دو کشور رکورد جدیدی ثبت کرده است. آلتای گویوشوف، دانشمند علوم سیاسی مؤسسه تحقیقاتی باکو گفت: «این اولین‌بار است که ما شاهد اتخاذ چنین رویکردی علیه یک کشور اروپایی و غربی هستیم». او خاطرنشان کرد: «سابقه نداشته که یک شهروند فرانسوی به اتهام جاسوسی دستگیر شود». گویوشوف افزود که مقامات آذربایجان عمدتاً از چنین تاکتیک‌هایی علیه مخالفان داخلی استفاده می‌کنند.

ماکرون «خائن»

البته همیشه روابط پاریس و باکو به این شکل نبود. فرانسه نیز مانند دیگر کشورهای اروپایی، مدت‌هاست که هدف «دیپلماسی خاویاری» قرار گرفته است. این اصطلاحی است که بیش از یک دهه توسط کارشناسان و روزنامه‌نگاران برای توصیف استراتژی لابی‌گری مجلل و متمایز آذربایجان نفت‌خیز استفاده می‌شود که شامل سفرهای رسمی گران‌قیمت برای سیاستمداران و تأثیرگذاران خارجی و ارائه هدایا و بودجه‌های کلان برای پروژه‌هایی مانند بازسازی کلیساهاست. این پرداخت‌ها که توسط چندین گزارش مستند شده، از طریق تضمین نفوذ آذربایجان در جهان سیاست و رسانه‌های غرب، قدرت نرم را برای باکو به ارمغان آورد.

در گذشته، فرانسه جایگاه ویژه‌ای برای نخبگان سیاسی باکو داشت. فرانسه یکی از اعضای گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا است که شامل آمریکا و روسیه نیز می‌شود. از اوایل دهه ۲۰۰۰، پاریس تلاش کرده تا نقشی کلیدی در گروه مینسک ایفا کند تا راه‌حلی دیپلماتیک برای مناقشه ارضی قره‌باغ میان ارمنستان و آذربایجان بیابد.

بنابراین، فرانسه یک قدرت مهم اروپایی برای باکو به حساب می‌آمد؛ قدرتی که حمایت و حفظ هم‌سویی آن ارزشمند است. از آنجایی که مقامات آذربایجان معتقدند که جامعه ارامنه فرانسه در محافل قدرت این کشور بسیار با نفوذند، راضی نگه داشتن پاریس اهمیت زیادی برای باکو دارد.

جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ که منجر به باز پس گیری یک‌سوم از منطقه مورد مناقشه شد، آغازی بر گسست روابط باکو و پاریس بود. دو سال بعد، امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی فرانس۲ اعلام کرد که فرانسه «هرگز ارامنه را رها نخواهد کرد».

اظهارات رئیس‌جمهور فرانسه از سوی باکو یک سیلی دیپلماتیک تلقی شد. گویوشوف خاطرنشان کرد: «این سخنان برای الهام علی‌اف که قصد دارد خواسته‌های خود را بر ارمنستان ضعیف تحمیل کند، بسیار ناامیدکننده بود؛ زیرا اگر ایروان دریابد که می‌تواند روی حمایت فرانسه حساب باز کند، دست باکو بسته خواهد شد».

حمایت فرانسه پس از سفر اکتبر ۲۰۲۳ کاترین کولونا، وزیر امور خارجه این کشور به ارمنستان ابراز شد؛ او در این سفر اعلام کرد: «فرانسه با انعقاد قراردادهای آتی با ارمنستان که تحویل تجهیزات نظامی به این کشور جهت دفاع از خود را ممکن می‌سازد، موافقت کرده است». این اعلامیه مخالفت علی‌اف را برانگیخت و فرانسه را متهم کرد که «زمینه جنگ‌های جدید را آماده می‌سازد».

آذربایجان رویکرد دیپلماتیک خود را ۱۸۰ درجه تغییر داد.

تغییر لحن باکو در قبال پاریس برای اولین‌بار با اجرای آهنگی به نام «امانوئل» در تلویزیون ملی آذربایجان، خود را نشان داد. این آهنگ که یک هفته پس از مصاحبه ماکرون با فرانس۲ پخش می‌شد، به رئیس‌جمهور فرانسه بابت «خیانت به وعده‌هایش» حمله می‌کرد.

این ابراز عمومی نارضایتی آذربایجان از فرانسه بود. اتهام‌زنی‌های مقامات رسمی این کشور، مانند انتقادات مکرر الچین امیربایوف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آذربایجان از فرانسه بابت «تضعیف تلاش‌های صلح» با ارمنستان، تنها بخش کوچکی از چرخش جدید دیپلماتیک باکو را نشان می‌دهد. اما بخش بزرگ این تغییر شامل ابتکار‌هایی با هدف تحقیر فرانسه است.

خشم‌آفرینی علیه «استعمار فرانسه»

در نوامبر ۲۰۲۳، ویدئویی به شدت انتقادی از سازماندهی بازی‌های المپیک ۲۰۲۴ پاریس منتشر شد که در فرانسه، جنجال رسانه‌ای برانگیخت. به گفته آژانس دولتی فرانسه برای دفاع در برابر مداخلات دیجیتال خارجی، این کمپین نفوذی بود که به «یک بازیگر نزدیک به آذربایجان» مرتبط می‌شد.

این آژانس در گزارش فنی خود به این نتیجه رسید که عملیات مذکور توسط سایت‌ها و حساب‌های جعلی در رسانه‌های اجتماعی تقویت شد و «احتمال دارد به منافع اساسی ملت آسیب برساند».

در کمپینی موازی، آذربایجان پشت ادعاهای چهارچوبی جدید به نام «گروه ابتکار باکو» درآمد. این گروه که متشکل از مبارزان استقلال‌طلب مناطق و قلمروهای فرادریایی فرانسه بود، با محکوم‌کردن «استعمار» و «استعمار نوی» فرانسه، خواهان «استعمارزدایی» شد.

ژان-ژاکوب بیسِپ، رئیس اتحادیه خلق برای آزادی گوادلوپ (قلمروی فرادریایی فرانسه)، یک حزب سیاسی چپ افراطی توضیح داد: «در آخرین کنفرانس جنبش غیرمتعهدها به ریاست آذربایجان، ما می‌خواستیم وضعیت مناطقی که هنوز تحت سلطه فرانسه قرار دارند را بررسی کرده و برای تشکیل گروه ابتکار باکو تصمیم بگیریم». نماینده دیگری نیز افزود: «هدف این است که جهان را از سیاست استعماری فرانسه آگاه سازیم».

اما این مسئله چه ربطی به آذربایجان دارد؟ همزمانی تشکیل این گروه با تصدی ریاست دوره‌ای گروه غیرمتعهدها توسط آذربایجان تصادفی نیست. مدیر اجرایی این گردهمایی‌های «ضداستعمار فرانسه» عباس عباس‌اف نام دارد که مدت‌ها برای صندوق ملی نفت آذربایجان کار کرده است.

همچنین در جولای ۲۰۲۳، میزگردی در باکو با عنوان «به سوی حذف کامل استعمار» توسط مرکز اِی‌آی‌آر، یکی از اندیشکده‌های برجسته آذربایجان به ریاست فرید شفیف، سفیر سابق آذربایجان در جمهوری چک برگزار شد.

بر اساس بیانیه مرکز اِی‌آی‌آر، میزگرد باکو با توافق بر سر ایجاد «گروه ابتکار باکو علیه استعمار فرانسه» به پایان رسید.

محکوم‌کردن «دیکتاتوری ماکرون»

گروهی از اتباع فرانسوی که در جلسات گروه ابتکار باکو شرکت داشتند، چهره‌های شناخته‌شده اردوگاه حامی آذربایجان، مانند یانیک اورین، روزنامه‌نگار فرانسوی بودند. اورین توضیح داد: «حکمت حاجی‌اف از من خواست به کنفرانسی اکتبر ۲۰۲۳ باکو بیایم».

حکمت حاجی‌اف یک چهره شناخته‌شده در محافل قدرت آذربایجان به شمار می‌رود. او مشاور سیاست خارجی رئیس‌جمهور آذربایجان و از نزدیکان علی‌اف است. امانوئل دوپوی، رئیس مؤسسه آینده‌نگری و امنیت اروپا و مشاور سابق آذربایجان توضیح داد: «او مغز متفکر پشت کارزارهای بدنام‌کردن سایر کشورها از جمله فرانسه است».

در ماه نوامبر، حتی خود علی‌اف نیز طی سخنرانی در کنفرانس استعمارزدایی باکو به تندی فرانسه را مورد انتقاد قرار داد. در سخنرانی خود، رئیس‌جمهور آذربایجان بیش از ۲۰ بار نام فرانسه را برد و پاریس را به «ایجاد درگیری» در قفقاز و ارتکاب «بیشتر جنایات خونین در تاریخ استعماری بشریت» متهم کرد.

برخی از شرکت‌کنندگان فرانسوی در کنفرانس‌های استعمارزدایی باکو استفاده ابزاری آذربایجان از خود را انکار کرده یا ترجیح می‌دهند آن را نادیده بگیرند. بیسپ، رهبر چپ افراطی اتحادیه خلق برای آزادی گوادلوپ گفت: «این مسئله به من مربوط نیست. ما از هر فرصتی برای رسیدن به هدف خود استفاده می‌کنیم و تنها کاری که فرانسه باید انجام دهد این است که مشکلات خود با آذربایجان را حل کند».

یکی دیگر از شرکت‌کنندگان اذعان می‌کند که گروه ابتکار باکو در بهترین زمان ممکن برای آذربایجان ایجاد شد؛ چرا که «در حال حاضر، واقعاً هیچ ارتباطی با فرانسه ندارد». او افزود احتمالاً این راهی است که به دولت فرانسه بگوییم: «پیش از آنکه از دیگران (مانند اقدامات آذربایجان در قره‌باغ) انتقاد کنید، به مشکلات و اشتباهات خود بپردازید».

آذربایجان همچنین در طنین‌انداختن لفاظی‌های استقلال‌طلبانه در رسانه‌های اجتماعی خلاقیت به خرج داده است. در توییتر، آذربایجانی‌های ناشناس و شخصیت‌های با نفوذی مانند فرید شفیف، این پیام‌ها را منتقل می‌کنند.

حتی از ماه اکتبر، پارلمان آذربایجان میزبان یک گروه حمایتی از مردم کورس، جزیره فرانسوی مدیترانه‌ای بوده که از زمان فرانسوی‌شدنش در قرن هجدهم، روابط پرآشوبی با پاریس داشته است. بیانیه گروه حامی مردم کورس که در ماه فوریه منتشر شد، «دیکتاتوری ماکرون» را محکوم کرد.

برگی از کتاب بازی پوتین

به گفته دوپوی، ایجاد گروه ابتکار باکو و هیاهوی رسانه‌ای پیرامون موضوع ضداستعماری «اشتباهی بزرگ» است. مشاور سابق دولت آذربایجان تأکید کرد که این استراتژی «هیچ شانسی» برای تغییر سیاست فرانسه در قبال قره‌باغ نداشته و در عین حال، روابط بین دو کشور را بیش از این، به هم می‌زند.

گویوشوف از مؤسسه تحقیقاتی باکو توضیح داد: «اما تعجب ندارد که باکو به این نوع تاکتیک متوسل شده است». آذربایجان با انجام عملیات نشر اینترنتی اطلاعات نادرست و لفاظی‌های ضدغربی استعماری، از کتاب بازی پوتین تقلید می‌کند. روشی که در آفریقا نفوذ و دوستان زیادی برای کرملین به همراه داشته است.

گویوشوف گفت: «شما باید یک چیز را در نظر بگیرید: آذربایجان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود. پدر علی‌اف که یک دهه پیش از اینکه پسرش به این مقام برسد، رئیس‌جمهور آذربایجان بود. او نیز مانند ولادیمیر پوتین در سازمان جاسوسی کی‌جی‌بی شوروی خدمت می‌کرد». این کارشناس علوم سیاسی افزود: «البته هنوز روششان تا حد زیادی مثل هم بوده و از روی دست یکدیگر کپی می‌کنند. لفاظی‌های ضدغربی آن‌ها با همان متدی است علیه مخالفان داخلیشان استفاده می‌کنند و از همان تاکتیک‌ها در رسانه‌های اجتماعی بهره می‌برد».

اما گویوشوف انتظار موفقیت کمپین آذربایجان را ندارد. اولاً به این دلیل که برخلاف روسیه، آذربایجان فاقد منابع اجرای عملیات‌های رسانه‌ای گسترده است.

ثانیاً آذربایجان «از نظر اقتصادی بسیار بیشتر از روسیه به کشورهای غربی وابسته است». او معتقد است که علی‌اف توان کش‌دادن خصومت با فرانسه را ندارد.

گویوشوف توضیح داد: «این کاملاً شبیه آن چیزی است که در سال ۲۰۱۳ در رابطه با آلمان رخ داد. در آن زمان، برلین از نقض آزادی مذهبی در آذربایجان، کشوری با اکثریت مسلمان انتقاد کرد. سپس، تا حدود دو سال حملات متعددی به آلمان صورت گرفت».

اما ناگهان حملات ضدآلمانی متوقف شد. به گفته گویوشوف، این کمپین عمدتاً اهداف سیاسی داخلی را دنبال می‌کرد. او توضیح داد: «در یک رژیم استبدادی، گاهی اوقات باید دشمن مشترکی پیدا کرد تا کشور حول رهبری واحد متحد شود. شاید کنفرانس اقلیمی کاپ۲۰۲۴ که در ماه نوامبر به میزبانی آذربایجان برگزار می‌شود، فرصتی برای مقامات باکو باشد تا رویکرد خود در قبال غرب و به ویژه فرانسه را اصلاح کنند».