به گزارش اکوایران، نفت ممکن است رگ حیات بسیاری از اقتصادهای خاورمیانه باشد، اما برخی از بزرگترین بازیگران منطقه اکنون به بخش پررونق دیگری در حوزه انرژی نگاه دارند: مواد معدنی حیاتی.

مواد معدنی مانند لیتیوم، کبالت و خاک‌های کمیاب به فناوری‌های انرژی پاک جهان و باتری‌های وسایل نقلیه الکتریکی نیرو می‌دهند. در حالی که این منابع با گذار به انرژی پاک در کانون توجه قرار می‌گیرند، کشورهای نفت خیز مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی سرمایه گذاری در زنجیره‌های تامین این مواد معدنی حیاتی را در تلاش برای تنوع بخشیدن به سبد اقتصادی خود و کسب یک سهم در این صنعت رو به رشد افزایش می‌دهند.

احمد مهدی، مدیر عامل شرکت رنسانس انرژی و عضو مدعو در مرکز سیاست جهانی انرژی دانشگاه کلمبیا، گفت: «این به معنای جایگزینی پایه موتور اقتصادی آن‌ها از نفت به مواد معدنی نیست. موضوع بیشتر اطمینان از این است که آنها در گذار انرژی دور میز جایی دارند، به ویژه با توجه به اینکه این صنعت چقدر از نظر ژئوپلیتیکی مهم است.»

به نوشته فارن‌پالیسی، افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی، کانون توجه جدیدی را بر روی این مواد معدنی و کشورهایی که نفوذ زیادی بر عرضه و تولید آنها دارند، معطوف کرده است. چین، به‌ویژه، بر پردازش بسیاری از این منابع تسلط دارد، که ترس از آسیب‌پذیری‌های استراتژیک را تشدید کرده و تلاش‌ها برای تامین امنیت زنجیره‌های تامین جایگزین را تسریع کرده است. و در خاورمیانه، جایی که ترس از وابستگی بیش از حد به درآمد سوخت‌های فسیلی زیاد است، بسیاری از دولت‌ها حاضر نیستند از این رقابت جدید کنار گذاشته شوند.

گراسلین باسکاران، کارشناس ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی، گفت: «سعودی و امارات به عنوان بازیگران بزرگی در فضای حیاتی مواد معدنی ظاهر شده‌اند. اینها کشورهای وابسته به نفت هستند که می‌دانند انتقال انرژی پاک و وسایل نقلیه الکتریکی تقاضای جهانی برای نفت را کاهش می‌دهد، بنابراین اگر قرار است از نظر اقتصادی رشد کنند، نمی‌تواند با ادامه مدل صرفاً نفتی باشد.»

او گفت: «آنها گنده‌های جدید شهر هستند.»

ریاض را در نظر بگیرید که جاه طلبی‌های بزرگی را در بخش معدن ترسیم کرده است. این کشور در چشم انداز 2030، برنامه بزرگ دولت برای بازسازی اقتصاد عربستان سعودی و کاهش وابستگی آن به درآمدهای سوخت فسیلی، بر اهمیت استخراج معادن تاکید کرده است. همچنین حدود 182 میلیون دلار برای برنامه تشویقی اکتشاف معدنی کنار گذاشته است. طبق برآوردهای دولت، عربستان سعودی دارای حدود 2.5 تریلیون دلار ذخایر معدنی دست نخورده است و در سال 2021، کنفرانس سالانه معدن خود را با نام «انجمن مواد معدنی آینده» راه اندازی کرد.

عربستان سعودی در حال دگرگونی است. خالد المدیفر، معاون وزیر معدن عربستان سعودی، به سمافور گفت: «از طریق این تحول، ما می‌خواهیم یک قدرت اقتصادی باشیم. برای اینکه یک [قدرت] صنعتی باشیم، به مواد معدنی نیاز داریم. برای ساخت پروژه‌ها به مواد معدنی نیاز داریم. بنابراین استخراج معادن عربستان گام اول است، آوردن مواد معدنی از خارج گام دوم است، گام سوم این است که عربستان را به یک پایانه تبدیل کنیم.»

برای اجرای این چشم انداز، ریاض بر تضمین مشارکت‌های جدید از جمله با امضای یادداشت‌های تفاهم متمرکز بر استخراج معادن با جمهوری دموکراتیک کنگو، مصر، روسیه، ایالات متحده و مراکش تمرکز کرده است. وال استریت ژورنال سال گذشته گزارش داد واشنگتن و ریاض در حال مذاکره برای خرید سهام معدن در چندین کشور آفریقایی بودند. عربستان سعودی همچنین در حال بررسی سرمایه گذاری در برزیل است و هیئتی را به آرژانتین اعزام کرده تا در مورد ثروت لیتیوم آن کشور گفتگو کند.

امارات همچنین در حال افزایش تلاش‌ها برای دستیابی به سهمی در این بخش است، از جمله با امضای مشارکت معدنی 1.9 میلیارد دلاری در جمهوری دموکراتیک کنگو و تضمین توافق‌های جدید در زامبیای غنی از مس. بنا به گزارش‌ها، امارات و استرالیا نیز در حال مذاکره برای یک توافق تجارت آزاد هستند که می‌تواند باعث سرمایه گذاری ابوظبی در بخش معادن حیاتی کانبرا شود. و در قطر، دوحه گام‌های اولیه خود را با امضای قراردادهای معدنی با نیجریه و تاکید بر اهمیت همکاری در زمینه مواد معدنی حیاتی در طول مذاکرات با واشنگتن برداشته است.

باسکاران گفت که ابوظبی و ریاض هر دو ابزار لازم را برای تامین مالی جاه طلبی‌های خود دارند. او گفت: «هر دوی این کشورها سرمایه زیادی برای هدایت در این بخش دارند. بنابراین در زمانی که اکثر شرکت‌های غربی به دلیل پایین بودن قیمت‌های لیتیوم، نیکل و کبالت از حفاری و اکتشاف عقب‌نشینی می‌کنند، این کشورهای خاورمیانه می‌گویند «من سرمایه‌ای برای بازی دارم».

با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که چالش‌های نظارتی، زیست محیطی و سرمایه گذاری در پیش است.

حمید پوران، کارشناس مواد معدنی حیاتی در دانشگاه ولورهمپتون، برای موسسه خاورمیانه نوشت: «جذب سرمایه گذاری‌های بین المللی قابل توجه نیازمند شرایط مالی رقابتی و مقررات قابل پیش بینی برای تشویق مشارکت شرکت‌های خصوصی است. برای اطمینان از استخراج اخلاقی و پایدار باید پادمان‌های سخت‌گیرانه زیست‌محیطی و اجتماعی اجرا شود و افزایش بهره‌وری انرژی برای فرآیندهای انرژی‌بر در پالایش مواد معدنی و فلزات حیاتی است.»

برایان بیل، تحلیلگر سیاست در مینرال‌بنچمارک، گفت: «با این حال، قدرت‌هایی مانند عربستان سعودی یک مزیت کلیدی نیز دارند: توانایی آن‌ها برای همکاری با همه.»

او گفت: «آنها فضای بیشتری نسبت به سایر بازیکنان دارند، بنابراین می‌توانند همزمان با روسیه، چین و ایالات متحده تجارت کنند. برای آن‌ها، این یک دارایی بزرگ است.»