چطور دو ژنرال کشورشان را نابود کردند

به گزارش اکوایران، حالا یک سال می‌شود که نیروهای دو ژنرال رقیب به سودان آسیب می‌زنند و موجی از خشونت به پا کرده‌اند که هشت میلیون و ششصد هزار نفر را از خانه‌هاشان بیرون کرده است -که حالا یکی از بزرگ‌ترین موج‌های افراد بی‌جا شدۀ جهان است.

به نوشته عبدی لطیف طاهر و دکلان والش در نیویورک تایمز، این جنگ، سومین کشور بزرگ آفریقا را با سرعتی نفس‌گیر تغییر داده است. این جنگ خارطوم پایتخت را نابود کرده است که زمانی مرکز بزرگی برای تجارت و فرهنگ در کرانۀ نیل بود. به گفتۀ ساکنان و امدادرسانان، حالا مناطق خالی از سکنه پر از ساختمان‌هایی با جای گلوله بر آنها و جنازه‌های دفن شده در گورهای کم‌عمق است.

به گفتۀ سازمان ملل، بیش از یک سوم جمعیت 48 میلیونی سودان با سطوح فاجعه‌باری از گرسنگی مواجه‌اند چرا که محصولات کشاورزی و توزیع کمک مختل شده است. صندوق جمعیت سازمان ملل هشدار داده است که نزدیک به 230،000 کودک دچار سوءتغذیۀ شدیدند و اگر در ماه‌های آینده مادرانی که تازه زایمان کرده‌اند غذا و مراقبت بهداشتی دریافت نکنند خواهند مرد. به گفتۀ امدادرسانان، بیمارستان‌ها و کلینیک‌های بسیاری با خاک یکسان شده‌اند. تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها در کشوری که زمانی دانشجویان خارجی بسیاری را جذب می‌کرد، باعث چیزی شده است که سازمان ملل می‌گوید «بدترین بحران آموزشی جهان» است.

شرارت‌ها همچنان در دارفور ادامه دارند؛ منطقه‌ای غربی که طی دو دهۀ گذشته با خشونت و نسل‌کشی داغان شده است. شهروندان سلاخی شده‌اند، اردوگاه‌ها و خانه‌های امداد را آتش زده‌اند و پناهندگانی که از خشونت قبلی گریخته بودند، در حال عبور از مرز چاد هستند و سوگند یاد می‌کنند دیگر به خانه برنگردند.

به گفتۀ سازمان‌های محل نزاع مسلحانه و پروژۀ داده‌های رویداد، آمار مرگ و میر این جنگ یک ساله از 15،600 نفر گذشته و مجروحان بسیار بیشتری به جای گذاشته است -اگرچه مسئولان سازمان ملل متحد و کارکنان نظام بهداشت سودان باور دارند که آمار واقعی بسیار بالاتر است.

به گفتۀ آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد، از میان میلیون‌ها نفر بی‌خانمان شدۀ این درگیری، بیش از 6/6 میلیون نفر درون سودان هستند. تقریباً یک میلیون و هشتصد هزار نفر دیگر به کشورهای همسایه گریخته‌اند، از جمله سودان جنوبی، چاد، مصر، اتیوپی و جمهوری آفریقای مرکزی.

درگیری‌های ادامه‌دار میان جناح‌های دو ژانرال رقیب -ارتش و گروه شبه‌نظامی معروف به نیروهای حمایت سریع- امیدهای گذار سریع سودان به حکومتی غیرنظامی را نابود کرده‌اند.

بیایید ببینیم در سودان چه خبر است.

وضعیت جنگ در چه حال است؟

نیروهای حمایت سریع شبه‌نظامی در خارطوم دست بالا را دارند، جایی که در آوریل  2023، نخستین درگیری‌ها در آنجا آغاز شد. این گروه کنترلش بر دارفور را هم در ماه نوامبر تحکیم کرد، جایی که در آنجا به انجام موجی از شرارت‌ها متهم شد. در دسامبر، ودمدنی، پایتخت ایالت نان‌آور الجزیره، را گرفتند که پس از آغاز جنگ ده‌ها هزار نفر از آنجا گریخته‌اند.

ارتش سودان اکثر شرق کشور، از جمله شهر بندری سودان در کرانۀ دریای سرخ را در اختیار دارد. در ماه مارس، به گفتۀ یک شهروند و امدادرسانان، ارتش نیروهای شبه‌نظامی را از اطراف ام درمان، شهری استراتژیک در آن سوی رود نیل، بیرون کردند.

به گفتۀ تحلیلگران و کارشناسان منطقه‌ای، ارتش در تلاش است که با استفاده از روحیۀ تازه یافته، باقی مناطق را از این گروه شبه‌نظامی پس بگیرد.

تلاش‌های مکرر برای رسیدن به آتش‌بس موفق نبوده‌اند. درخواست‌های مکرر سازمان ملل برای توقف درگیری‌ها در دوره‌های به‌خصوصی نادیده گرفته شده‌اند. آژانس‌های انسان‌دوستانه با اشاره به درگیری‌ها، تهدیدات و بسته بودن جاده‌ها و الزامات مالیاتی، از این می‌گویند که برای رساندن کمک‌ها با مشکل مواجه‌اند.

تام پرریلو، فرستادۀ مخصوص ایالات متحده در امور سودان، ماه گذشته گفت امیدوار است در روزهای آینده و پس از کنفرانس خیریۀ سطح بالا در 15 آوریل در پاریس گفت‌وگوها از سر گرفته شود. در پایان این کنفرانس، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، گفت کشورهای اهدا کننده متعهد به پرداخت بیش از دو میلیارد یورو (یا بیش از یک میلیارد و دویست میلیارد دلار) کمک برای سودان شده‌اند.

ژنرال‌های رقیب چه کسانی هستند؟

از سال 2019 به این سو، رئیس ارتش، ژنرال عبدالفتاح البرهان عملاً رهبر سودان بوده است.

در شلوغی‌های پس از قیام علیه رئیس‌جمهور عمر حسن البشیر که سه دهه رهبر سودان بود و در آوریل 2019 و پس از اعتراضات برکنار شد، ژنرال عبدالفتاح البرهان به قدرت رسید.

پیش از آن، ژنرال البرهان فرماندۀ ارتش منطقه‌ای دارفور بود، جایی که در آن طی درگیری‌های بین سال‌های 2003 تا 2008 که محکومیت‌های جهانی را به دنبال داشت،300،000 نفر کشته شد و میلیون‌ها نفر دیگر از آنجا رانده شدند.

پس از اینکه نظامیان و غیرنظامیان در سال 2019 توافق تقسیم قدرتی را امضا کردند، ژنرال البرهان رئیس شورای کشور شد، قوه‌ای که برای نظارت بر گذار سودان به حکومت دموکراتیک طراحی شده بود. اما با نزدیک شدن تاریخ انتقال قدرت به غیرنظامیان در سال 2021، معلوم شد تمایلی به از دست دادن قدرت ندارد.

رقیب اصلی ژنرال البرهان، سپهبد محمد حمدان است که رهبری نیروهای حمایت سریع کشور را بر عهده دارد که یک گروه شبه‌نظامی قدرتمند است.

ژنرال حمدان، معروف به حمیدتی، پیشینۀ ضعیفی دارد و در مقام فرماندۀ شبه‌نظامیان بدنام جنجوید به شهرت رسید، گروهی که مسئول بدترین شرارت‌ها در درگیری‌های دارفور بود.

در اکتبر 2021، ژنرال البرهان و ژنرال حمدان طی کودتایی نظامی برای به دست آوردن قدرت متحد شدند و عملاً به رهبر و معاون رهبر این کشور تبدیل شدند. اما خیلی زود راه‌شان از هم جدا شد.

دیپلمات‌های بسیاری، از جمله دیپلمات‌های ایالات متحده، کوشیدند با مذاکره توافقی را میان دو ژنرال ایجاد کنند تا قدرت را به غیرنظامیان منتقل کنند.

با این همه، نتوانستند به توافقی برسند که مطابق آن نیروهای حمایت سریع جذب ارتش شوند. در آوریل 2023، پس از ماه‌ها تنش فزاینده، نیروهایشان به جنگ یکدیگر رفتند.

در سال گذشته، هر دو رهبر برای به دست آوردن حمایت سیاسی به خارج از سودان سفر کرده‌اند. ژنرال البرهان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد سخنرانی کرد و ژنرال حمدان به چند کشور آفریقایی سفر کرد. ژنرال البرهان طی مصاحبه‌ای در آوریل سال جاری گفت نیروهایش مصممند تا پیروزی بجنگند.

چرا بسیاری از کشورها در این درگیری سرمایه‌گذاری کردند؟

سودان جایگاه مهمی در قارۀ آفریقا دارد. خط ساحلی قابل توجهی در دریای سرخ دارد که یکی از شلوغ‌ترین مسیرهای کشتی‌رانی جهان است. با هفت کشور هم‌مرز است -جمهوری آفریقای مرکزی، چاد، مصر، اریتره، اتیوپی، لیبی و سودان جنوبی- که بسیاری‌شان با تهدید عدم ثبات مواجه‌اند.

این خشونت به سرتاسر دارفور گسترش یافته است که منزلگاه چند گروه نظامی محلی است که همین حالا هم به داخل نبرد کشیده شده‌اند. دارفور همچنین پایگاهی برای مزدوران روسیه و گروه واگنر بوده است که در گذشته به عملیات‌های پرسود حفاری در معادن طلا دسترسی داشتند. اگرچه واگنر به‌صورت رسمی منحل شده است، باور بر این است که مزدوران روسیه در سودان مشغول عملیات هستند. بنا به گزارش‌ها، نیروهای اوکراینی عملیات‌هایی را در کنار ارتش سودان علیه نیروهای شبه‌نظامی تحت حمایت مزدوران روسیه انجام داده‌اند.

به گفتۀ چندین مسئول آفریقایی و غربی، امارات متحدۀ عربی هم از طریق پایگاه هوایی در چاد مخفیانه به نیروهای شبه‌نظامی تسلیحات و کمک‌های پزشکی ارائه می‌کند. اماراتی‌ها می‌گویند که عملیات‌شان صرفاً انسان‌دوستانه است.