به گزارش اکوایران، مدت‌هاست که قطر از نفوذ بی‌نظیری بر حماس برخوردار است. اکنون این کشور تهدید کرده که از میانجیگری میان حماس و اسرائیل کناره‌گیری کرده، مگر اینکه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل تبلیغات منفی علیه دوحه را متوقف کند. اکنون سرنوشت اسرای اسرائیلی باقی‌مانده در غزه به این مناقشه دیپلماتیک جدید گره خود است.

پیامی برای بی‌بی

به نوشته فارن پالیسی، هفته گذشته، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر قطر گفت که برخی‌ها از میانجی‌گری دوحه برای «منافع سیاسی» خودشان سوءاستفاده کرده و قطر «تصمیم مناسب را در زمان مناسب» اتخاذ خواهد کرد. به گفته یک مقام عرب، مخاطب این پیام نتانیاهو بود.

مقامات قطری بر این باورند که نتانیاهو عمداً آزادی اسیران را به تعویق می‌اندازد تا جنگ را کش داده و در قدرت بماند. آن‌ها با تهدید به کناره‌گیری از مذاکرات، معتقدند که می‌توانند نتانیاهو را تحت فشار قرار دهند تا روشن سازند که آیا مذاکره برای آزادی اسرا اصلاً برای او اولویت دارد یا نه. یک مقام قطری گفت: «ما فقط زمانی مذاکره می‌کنیم که هر دو طرف خواهان باشند».

نتانیاهو می‌داند که قطر به دلیل نفوذی که در سال‌های قبل از جنگ بر حماس به دست آورده، برای مذاکرات ضروری است. بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ و در زمانی که اسرائیل عمدتا دسترسی به نوار غزه را مسدود ساخته بود، قطر ۱.۳ میلیارد دلار کمک به این منطقفه ارسال کرد و با دعوت از نمایندگان حماس در شبکه قطری الجزیره، اعتبار بین‌المللی به حماس بخشید.

موقعیت دیپلماتیک منحصربه‌فرد

قطر به خوبی از موقعیت دیپلماتیک منحصربه‌فرد خود آگاه بوده و از توجهات در عرصه جهانی برخوردار است. با این حال، ابهامات معتبری در مورد نیت قطر وجود دارد. دستگاه حاکمه اسرائیل و بخش‌هایی از دولت ایالات متحده باور دارند که قطر به نفع حماس مغرضانه عمل می‌کند و برای پیشبرد اهداف خود فشار می‌آورد. آن‌ها می‌گویند اگر دوحه رهبران حماس را که در قطر اقامت دارند، تهدید به اخراج یا استرداد به کشوری کند که حماس را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داده است، می‌تواند به طور مؤثرتری حماس تحت فشار بگذارد.

قطر حماس

در سال ۲۰۱۲ و پس از درگیری حماس با بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، قطر اعلام کرد که میزبان رهبران این گروه خواهد بود و مدعی شد که این اقدام به درخواست باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا انجام گرفته است. اما منابع می‌گویند که علی‌رغم فشارهای دوحزبی قانون‌گذاران دموکرات و جمهوری‌خواه، قطر هنوز از حماس نخواسته که مقر خود را به کشوری دیگری منتقل کند.

شریک جرم

هفته گذشته، استنی هویر، نماینده کنگره ایالات متحده قطر را به سنگ‌اندازی در مذاکرات و سوءاستفاده از نقش خود به عنوان میانجی متهم کرد. او پنجمین قانون‌گذاری بود که از کنگره خواست تا وضعیت قطر را به عنوان متحد اصلی غیرناتویی آمریکا لغو کند. این عنوان در سال ۲۰۲۲ و پس از کمک دوحه به تخلیه نیروهای آمریکایی از افغانستان به قطر اعطا شد. چنین تنزلی نه تنها یک قطر را در عرصه جهانی شرمسار می‌سازد، بلکه آن را پایین‌تر از مصر و سایر رقبا در همسایگی که چنین جایگاهی هستند، قرار می‌دهد.

هویر در بیانیه‌ای گفت: «قطر باید به حماس بفهماند که اقداماتشان عواقبی در پی خواهد داشت». در اوایل ماه جاری، تِد باد، جونی ارنست و ریک اسکات، سناتورهای جمهوری‌خواه لایحه‌ای ارائه داده که بر اساس آن، در صورت عدم اخراج یا استرداد رهبران حماس، از جمله اسماعیل هنیه، خلیل الحیه و خالد مشعل، ایالات متحده باید اتحاد خود با قطر را به هم بزند.

اما برخی از قانون‌گذاران آمریکایی گفتند که لغو اتحاد با قطر زودهنگام و غیرموجه بوده و تنها دوحه را ترغیب به ادامه مسیر می‌کند. این مقام عرب بر این باور است کسانی که خواستار لغو اتحاد با قطر هستند، احتمالاً قانون‌گذاران طرفدار نتانیاهو بوده و از طرف دفتر ریاست‌جمهوری سخن نمی‌گویند.

سناتورهای جمهوری‌خواه با تکرار دیدگاه دستگاه امنیتی اسرائیل، استدلال می‌کنند که اگر حماس از مذاکرات «معقول» امتناع ورزد، دیگر دلیلی برای ادامه میزبانی قطر از دفتر سیاسی یا اعضای حماس وجود ندارد. اما تعریف «معقول» نزد هر کدام از طرف‌های درگیر متفاوت است.

اختلاف اصلی

در حالی که اسرائیل انتظار دارد قطر حماس را به آزادی اسرا متقاعد کند و سپس، تل‌آویو جنگ را برای بیرون‌راندن کامل این گروه از غزه از سر بگیرد، دوحه درخواست حماس برای آتش‌بس دائمی را موجه می‌داند. این مسئله اختلاف اصلی میان قطر و اسرائیل به محسوب می‌شود.

قطر بلینکن

یک مقام عرب آشنا به مذاکرات گفت: «فکر نمی‌کنم این درخواست غیرمنطقی باشد. اگر حماس بخواهد همه اسیران را آزاد کند، در ازای آن، خواهان پایان جنگ است».

با این حال، تشکیلات امنیتی اسرائیل شک دارد که این تمام خواسته حماس باشد. اسرائیلی‌ها استدلال می‌کنند که اگر حماس با خلع سلاح خود و ترک غزه موافقت می‌کرد، می‌توانست به پایان جنگ دست یابد. اسرائیلی‌ها از این می‌ترسند که حماس بخواهد پیروزمندانه دوباره به غزه بازگشته و حملات بیشتری مانند ۷ اکتبر انجام دهد.

اران لرمان، معاون سابق مشاور امنیت ملی اسرائیل گفت: «ما نمی‌توانیم پیروزی را به حماس بدهیم. پس از آنچه آن‌ها در ۷ اکتبر انجام دادند، ما با زندگی در همسایگی حماس مخالفیم. این موضع فقط متعلق به نتانیاهو نیست، بلکه حمایت گسترده‌ای از بیرون‌راندن حماس وجود دارد. اسرائیل آماده است تا زمانی که حماس بیرون رانده نشده، با آتش‌بس موقت موافقت کند».

اهرمی باقی نمانده

دوحه ادعا کرده از آنجایی که جنگ توانایی آن برای ارسال کمک به غزه را محدود ساخته، دیگر آن اهرمی که قبلاً بر رهبران حماس داشته را ندارد.

یک مقام عرب آگاه از مذاکرات با اشاره به یحیی سنوار، رهبر حماس در غزه که پشت حمله ۷ اکتبر بود، گفت: «سنوار ترجیح می‌دهد در داخل غزه بمیرد تا اینکه با توافقی برای خروج از این منطقه موافقت کند. این چیزی است که اسرائیلی‌ها نمی‌فهمند».

او گفت که تهدید به بیرون‌کردن رهبران سیاسی حماس از قطر فشار مدنظر را بر این گروه وارد نخواهد کرد. سنوار که تصمیمات نهایی در مورد مذاکرات آزادی اسیران را می‌گیرد، به نمایندگان سیاسی گروهش یا محل زندگی آن‌ها اهمیتی نمی‌دهد؛ «چه در قطر، چه ترکیه، عمان یا ایران».

از سوی دیگر، اسرائیل نیز اهمیتی نمی‌دهد که رهبران حماس در کجا زندگی می‌کنند و قبلاً اعلام کرده که آن‌ها را در هر کجا که باشند، خواهد یافت. اما رهبران اسرائیل می‌گویند که در کوتاه‌مدت، آن‌ها بر بازگشت اسرا و بیرون‌راندن حماس از غزه متمرکز هستند.

پایان ماه عسل

لرمان با بیان اینکه مصر قبلاً تا حدی در مذاکرات شرکت داشته، خاطرنشان کرد که اگر قطر در میانجی‌گری تبادل اسرا در ازای آتش‌بس موقت و نه آتش‌بس دائم موفق نشود، قاهره می‌تواند به تنها نقطه ارتباطی با حماس تبدیل شود. او گفت: «این‌طور نیست که کانال ارتباطی برای ما باقی نماند. اگر قطر نتواند بر حماس فشار وارد کند، پس چه فایده‌ای دارد»؟

برخی در تشکیلات امنیتی اسرائیل بر این باورند زمانی که عملیات رفح با موفقیت انجام شود و تمام غزه تحت اشغال اسرائیل قرار بگیرد، رهبران و اعضای حماس تمایل بیشتری به پذیرش توافق خواهند داشت.

لرمن گفت: «حماس تهدیدی بسیار متفاوت با آنچه اکنون احساس می‌کند احساس خواهد کرد که نظر آن‌ها را تغییر خواهد داد».

این قماری دشوار است. اگر قطر حماس را اخراج کند، اسرائیل در خطر از دست دادن میانجیگری است که بیش از هر کشور عرب دیگری از بر حماس نفوذ دارد و اگر دوحه در تضمین آزادی امن اسرا شکست بخورد، ممکن است به روابط خود با ایالات متحده آسیب برساند. تاکنون هیچ یک از طرفین حاضر به تسلیم نشده و مذاکرات احتمالاً به پایان خواهد رسید و بازگشت بیش از ۱۳۰ اسرائیلی که گمان می‌رود در غزه باقی مانده‌اند، بیشتر به تعویق بیفتد.