به گزارش اکوایران، جنگ روسیه-اوکراین که اکنون وارد سال سوم خود شده است، به شدت بر ژئوپولیتیک جهانی تأثیر گذاشته است. با وجود تلاش‌های متعدد برای میانجی‌گری، کشورهای عرب خلیج فارس و ترکیه به عنوان بازیگران اصلی در جهت‌یابی بحران و ایفای نقش میانجی‌گران نسبتا بی‌طرف ظاهر شده‌اند.

بازی اعراب خلیج فارس و ترکیه در دو زمین

به نوشته اقتصادنیوز، به نقل از امواج مدیا، عربستان سعودی در تاریخ ۱۸ فوریه میزبان مقامات روسی و آمریکایی برای مذاکراتی با هدف پایان دادن به جنگ در اوکراین بود. این نشست چهار و نیم ساعته، گسترده‌ترین گفت‌وگو بین دو طرف از زمان آغاز بحران در سال ۲۰۲۲ بود.

در حالی که ریاض برگزاری این نشست جنجالی را تسهیل کرد، رئیس‌جمهور اوکراین، ولودیمیر زلنسکی، به ترکیه پرواز کرد، دومین مقصدش پس از سفر به امارات متحده عربی؛ یک بازیگر تأثیرگذار دیگر که با هر دو کیف و مسکو، در تعامل است. زلنسکی ابتدا قرار بود از ترکیه به ریاض سفر کند، اما پس از غافلگیری از مذاکرات روسیه-آمریکا، این سفر را به تعویق انداخت.

زلنسکی از این که اوکراین از گفت‌وگوها کنار گذاشته شد، ناراحت بود و اعلام کرد که ترکیه هم باید در هر گونه تعامل گنجانده شود. در همین راستا، وزیر امور خارجه روسیه، سرگئی لاوروف، چند روز بعد به آنکارا سفر کرد و مقامات مسکو و واشنگتن به دنبال آن در تاریخ ۲۷ فوریه در استانبول گرد هم آمدند تا از سرگیری فعالیت‌های عادی سفارتخانه‌ها را مورد بحث قرار دهند.

به گفته طرف روسی، پیشنهادی برای از سرگیری ارتباطات هوایی هم ارائه شد و دور جدید سفرهای مقامات روسی، اوکراینی و آمریکایی به ترکیه و پایتخت‌های کشورهای عربی خلیج فارس نشان‌دهنده تأثیر رو به رشد کشورهای منطقه‌ای است. آنکارا و کشورهای خلیج فارس، که بر اساس منافع ملی خود عمل می‌کنند، خود را در حال آماده‌سازی برای ایفای نقش برجسته‌ای در حل بحران جنگ اوکراین می‌بینند و هر یک به دنبال کسب منافع قابل توجهی از این نتیجه هستند.

میزبانی از مذاکرات صلح، انجام دیپلماسی شاتل و تسهیل تبادل اسرا به چالش‌هایی تبدیل شده است، زیرا جنگ اوکراین همچنان ادامه دارد و به بازیگرانی با نفوذ بر هر دو طرف نیازمند است. ترکیه از آغاز بحران در سال ۲۰۲۲ نقش کلیدی در تسهیل این گفت‌وگوها ایفا کرده است. آنکارا در برگزاری ابتکار غلات دریای سیاه و تسهیل آزادی فرماندهان گردان آزوف نقش حیاتی داشته است.

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) هم در تلاش‌های دیپلماتیک شرکت کرده‌اند. عربستان سعودی پیشرو بوده و در سال ۲۰۲۳ در قامت میزبان اجلاس بین‌المللی صلح بیش از ۴۰۰ میلیون دلار کمک‌های بشردوستانه به اوکراین ارائه کرد. امارات متحده عربی هم مذاکراتی برای آزادی اسیران جنگی میان روسیه و اوکراین ترتیب داده است، در حالی که قطر میزبان گفت‌وگوها بوده و مذاکراتی برای آزادی کودکان اوکراینی انجام داده و کمک‌های بشردوستانه نیز ارائه کرده است.

این نقش‌های متفاوت با اهداف سیاست خارجی کشورهای عربی خلیج فارس هم‌راستاست؛ از جمله ارتقای جایگاه آن‌ها و همچنین تقویت اعتبار آن‌ها به عنوان میانجی و بازیگر بشردوستانه. هدف دیگر، برجسته کردن استقلال استراتژیک آن‌ها در دنیای ژئوپولیتیک در حال تغییر است.

5

در حالی که بیشتر همکاری‌های عربی خلیج فارس و ترکیه در بحران اوکراین پشت درهای بسته انجام شده، یک استثنا قابل توجه زمانی بود که آنکارا و ریاض در سپتامبر ۲۰۲۲ نقش اساسی در میانجی‌گری تبادل اسرا میان روسیه و اوکراین ایفا کردند. این تبادل شامل آزادی نزدیک به ۳۰۰ نفر پس از مذاکرات سختی بود که توسط دو میانجی یعنی، رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه و محمد بن سلمان آل سعود ولیعهد عربستان ممکن شد.

آنکارا و ریاض، دو قدرت میانه، همواره روابط نزدیکی با مسکو داشته‌اند، اگرچه هر دو متحد ایالات متحده نیز هستند. -ترکیه از طریق عضویت تقریباً ۷۰ ساله خود در ناتو و عربستان سعودی از طریق بیش از ۸۰ سال رابطه امنیتی با واشنگتن.- از زمان آغاز جنگ اوکراین، ترکیه و کشورهای عربی خلیج فارس، -به‌ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی- روابط اقتصادی خود را با روسیه عمیق‌تر کرده‌اند. به عنوان مثال، آنکارا و مسکو متعهد شده‌اند که تجارت دوجانبه خود را به ۱۰۰ میلیارد دلار در سال تقریباً دو برابر کنند.

در همین حال، مبادلات اقتصادی روسیه با عربستان سعودی و امارات به طور چشمگیری افزایش یافته است و به طور غیرمستقیم تحریم‌های غربی را تضعیف می‌کند. امتناع عربستان سعودی از پیوستن به غرب در تحریم مسکو موجب شده که برخی این رویکرد را به معنای حمایت از روسیه تلقی کنند. با این حال، پادشاهی عربستان سعودی همچنین به قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل که از روسیه خواسته بود از اوکراین خارج شود، رأی مثبت داده است. قابل توجه است که ترکیه نیز از پیوستن به تحریم‌ها علیه روسیه خودداری کرده، اما به اوکراین پهپادهای بایراکتار TB2 تحویل داده است. به طور کلی، تأثیرات جنگ اوکراین بر جریان‌های انرژی، امنیت غذایی و دینامیک‌های منطقه‌ای از جمله عواملی است که باعث نقش فزاینده کشورهای عربی خلیج فارس و ترکیه در ترویج صلح شده است.

78

اهرم های یکسان، اهداف متفاوت

در حالی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و ترکیه به طور موثر همکاری می‌کنند و هدف مشترک آنها پایان دادن به جنگ اوکراین است، هر یک انگیزه‌های ژئوپولیتیکی خاص خود را دارند. برای ترکیه، ایفای نقش پیشگام در پایان دادن به این بحران نه تنها از منافع ملی این بازیگر محافظت می‌کند، بلکه نفوذ آنکارا را در اروپا نیز افزایش می‌دهد؛ به ویژه در شرایطی که به نظر می‌رسد دولت دونالد ترامپ خود را برای انجام توافقاتی بدون حضور اروپایی‌ها آماده کرده است.

با توجه به جنگ غزه و وضعیت سوریه، اروپا چاره‌ای جز تغییر رویکرد خود نسبت به ترکیه ندارد؛ به‌ویژه آن که آنکارا دومین ارتش بزرگ ناتو را در اختیار دارد. در غیاب حمایت ایالات متحده، اروپا نمی‌تواند امیدوار باشد که بدون همکاری نزدیک با آنکارا، در باب روسیه از فرایند بازدارندگی پیروی کند. ترامپ تمام کمک‌های نظامی به کی‌یف را به حالت تعلیق درآورده و گفته است که درخواست عضویت اوکراین در ناتو غیرواقعی است و مشخص کرده که هیچ نیروی نظامی آمریکایی نباید به عنوان بخشی از هرگونه ضمانت امنیتی در اوکراین مستقر شود.

بنابراین، اروپا اکنون بیشتر از هر زمان دیگری به ترکیه از نظر نظامی و سیاسی وابسته است. اگر آنکارا در به حداکثر رساندن منافع خود از جنگ اوکراین موفق شود، می‌تواند موقعیت خود را با هم‌راستا کردن منافع استراتژیک خود با اروپا تقویت کرده و چالش‌های طولانی‌مدت در روابط با این قاره را حل کند. این روند ممکن است در نهایت به پیشبرد آرزوهای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا کمک کند.

کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، به ویژه عربستان سعودی به عنوان قدرت‌های میانه نوظهور، استراتژی دستیابی به جایگاه برجسته را در جنگ اوکراین اتخاذ کرده‌اند تا نقش وسیع‌تری برای خود تعریف کنند؛ نقشی مانند صلح‌بان جهانی. زلنسکی از سال ۲۰۲۲ تاکنون سه بار به پادشاهی سعودی سفر کرده است. ریاض از طریق میزبانی اخیر از گفت‌وگوهای روسیه-آمریکا، در تلاش است تا نقش میانجیگری خود را برای حل یک مشکل حیاتی منطقه‌ای، یعنی سرنوشت غزه پس از جنگ، استفاده کرده و روابط خود را با ایالات متحده بازسازی کند.

در واقع، رویکرد کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در قبال جنگ اوکراین باید در زمینه ژئوپولیتیکی وسیع‌تری مورد ارزیابی قرار گیرد؛ به ویژه روابط در حال تغییر آنها با ایالات متحده. بیشتر ناظران اذعان دارند که در سال‌های اخیر، تردید فزاینده‌ای در پایتخت‌های کشورهای عربی خلیج فارس نسبت به تمایل واشنگتن برای ایفای نقش به عنوان ضامن مؤثر امنیت این کشورها وجود دارد.

در نهایت، در حالی که عربستان سعودی و ترکیه رهبری میزبانی مذاکرات روسیه-آمریکا را بر عهده گرفته‌اند، امارات متحده عربی نیز خدمات خود را ارائه داده است. پیشنهادات مشابهی احتمالا از جانب دوحه نیز مطرح خواهد شد. دینامیک‌های پیچیده رقابت و همکاری میان ترکیه و کشورهای عربی خلیج فارس در تسهیل پایان جنگ اوکراین، ظهور قدرت‌های میانه در یک نظم جهانی در حال تغییر را برجسته می‌کند. از طریق تلاش‌های خود برای حل این بحران، آنها در تلاشند تا آینده و نقش خود در منطقه را بازتعریف کنند.