در ادامه تحرکات دیپلماتیک منطقه‌ای ایران، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، قرار است در ماه آوریل (برابر با نیمه فروردین تا اوایل اردیبهشت) به باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان سفر کند. به گزارش ایرنا به نقل از منابع خبری، در جریان این سفر، یک مجمع تجاری مشترک میان دو کشور برگزار خواهد شد و چندین توافق‌نامه دوجانبه نیز به امضا خواهد رسید.

این نخستین سفر رسمی پزشکیان به جمهوری آذربایجان در جایگاه رئیس‌جمهور است و می‌تواند نمادی از گشودن صفحه‌ای تازه در مناسبات سیاسی و اقتصادی تهران-باکو تلقی شود؛ روابطی که طی سال‌های اخیر همواره میان تنش و تعامل در نوسان بوده است.

در گفت‌وگوی تلفنی اخیر، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، ضمن تأکید بر اهمیت این سفر، از آن به‌عنوان فرصتی برای تقویت پیوندهای همسایگی یاد کرد. پزشکیان نیز ابراز امیدواری کرده است که این سفر بتواند زمینه‌ساز رایزنی‌های مؤثر در راستای توسعه روابط و تحکیم برادری میان دو ملت باشد.

روابط پر فراز و نشیب: نگاهی به گذشته

روابط ایران و جمهوری آذربایجان، با وجود اشتراکات فرهنگی، مذهبی و زبانی، همواره ساده و بدون چالش نبوده است. در دهه‌های گذشته، مسائل متعددی بر تعاملات دو کشور سایه انداخته‌اند؛ از جمله نزدیکی باکو به اسرائیل، حمایت ایران از تمامیت ارضی آذربایجان در مناقشه قره‌باغ، و در مقابل، نگرانی‌های تهران از فعالیت‌های پان‌ترکیستی و مداخلات فرهنگی در مناطق ترک‌زبان ایران.

با این حال، در برهه‌هایی نیز شاهد همکاری‌های سازنده بوده‌ایم. پروژه‌هایی نظیر سد میل‌مغان، مشارکت در برخی طرح‌های انرژی، و استفاده از ظرفیت‌های ترانزیتی ایران برای اتصال آذربایجان به نخجوان، نمونه‌هایی از نقاط مثبت در روابط اقتصادی و زیرساختی دو کشور است.

پس از جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰، موازنه منطقه‌ای تغییر یافت و تعاملات ایران با جمهوری آذربایجان وارد مرحله‌ای حساس شد. حضور بازیگران فرامنطقه‌ای، به‌ویژه اسرائیل و ترکیه، در معادلات باکو، بر نگرانی‌های تهران افزود. در مقابل، جمهوری آذربایجان نیز نسبت به برخی مواضع رسانه‌ای و مذهبی ایران حساس بوده است.

اهمیت سیاسی و اقتصادی سفر پزشکیان

سفر پیش‌رو از دو منظر حائز اهمیت است:از منظر سیاسی، این سفر می‌تواند یخ روابط دو کشور را پس از یک دوره پرتنش آب کند و امکان گفت‌وگو درباره موضوعات حساس از جمله وضعیت مرزهای شمال‌غربی، امنیت ترانزیت، و همکاری‌های منطقه‌ای را فراهم آورد. همچنین این سفر می‌تواند پیامی به دیگر بازیگران منطقه‌ای باشد مبنی بر اینکه ایران و آذربایجان توانایی مدیریت اختلافات خود را از مسیر گفت‌وگو دارند.

از منظر اقتصادی، ظرفیت‌های همکاری دوجانبه بسیار گسترده است: از افزایش تبادلات تجاری و تسهیل حمل‌ونقل کالا، تا همکاری در حوزه انرژی، به‌ویژه در قالب سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از طریق ایران. همچنین، توسعه مسیرهای ترانزیتی مانند کریدور شمال-جنوب و پروژه‌های اتصال ریلی، در صدر دستورکار احتمالی این دیدار قرار دارد.

در شرایطی که تحولات ژئوپلیتیکی منطقه قفقاز شتاب گرفته و بازیگران خارجی فعال‌تر از همیشه‌اند، سفر رئیس‌جمهور ایران به جمهوری آذربایجان می‌تواند آزمونی برای بازتعریف روابط تهران-باکو باشد. اگر این دیدار با عزم سیاسی واقعی برای حل‌وفصل اختلافات همراه شود، شاید بتوان آن را گام بلندی در جهت بازسازی اعتماد متقابل و ایجاد الگوی همکاری پایدار میان دو همسایه دانست.