خانه‌‎سازی در پناهگاه اضطراری تهران

به گزارش اکوایران، توافق برای ساخت‌وساز در پادگان دوشان تپه، نزدیک است. قرار است این هفته پرونده این پادگان به کارگروه فنی ماده 5 ارسال شود. مدیران شهری تاکید دارند باند پروازی دراین پادگان حفظ می‌شود اما کارشناسان شهری بر اساس اطلاعاتی که از توافق ارتش و شهرداری در این خصوص به بیرون درز پیدا کرده، از کوتاه شدن این باند پروازی ابراز نگرانی کرده‌اند و معتقدند با حذف قسمت انتهای باند (شرق امداد خیابان پنجم نیروی هوایی) عملا پرواز در این باند منتفی می‌شود؛ آن هم به خاطر کم شدن طول باند و حذف شدن دوربرگردان انتهای سایت.

به اعتقاد آنها شاید این باند پروازی مناسب پروازهای مسافرتی با استانداردهای تعریف‌شده برای این نوع پروازها نباشد، اما در زمان‌های بحرانی مانند زلزله و جنگ، مناسب پرواز هواپیماهای جنگی است و با کوتاه شدن این باند پروازی و تبدیل آن به هلی‌پورت تنها امکان استفاده بالگرد فراهم خواهد بود و عملا یکی از ظرفیت‌های تهران برای زمان‌های بحرانی از دست می‌رود.

ساماندهی و تعیین تکلیف پادگان دوشان تپه در منطقه 13 تهران یکی از پروژه‌های مهم طرح جامع تهران بوده که در سال‌های اخیر طرح اولیه‌ای برای آن تهیه و به شورای عالی شهرسازی و معماری ارسال شده است.

شورای عالی شهرسازی و معماری هم در سال 99 ضمن انعکاس موارد لازم با رویکرد ارتقاء تاب‌آوری، مدیریت بحران و تامین خدمات حوزه شرق تهران به زیرمجموعه‌های مختلف مرتبط با موضوع و اخذ نظرات، تعیین تکلیف نهایی کار را بر عهده ستاد کل نیروهای مسلح گذاشت. یکی از موضوعات اختلاف‌برانگیز، احیا و حفظ یا حذف و تجزیه باند پروازی هواپیمای بال ثابت (2 کیلومتری) پادگان دوشان تپه بوده است.

در سال‌های 1399 تا 1400 جلسات زیادی میان نهادها و سازمان‌های مختلف برای تعیین تکلیف پادگان دوشان تپه برگزار شد. گروهی موافق حذف و تجزیه باند پروازی دوشان تپه بودند و تاکید داشتند بر اساس نظر نهاجا (نیروی هوایی ارتش) مبنی بر عدم قابلیت استفاده پروازی و پیش‌بینی استفاده به صورت هلی‌پورت، امکان پرواز هواپیمای بال ثابت در باند پروازی (2 کیلومتری) دوشان تپه وجود ندارد.

موافقان حفظ باند پروازی هم تاکید داشتند به‌جای تجزیه باند پروازی هواپیمای بال ثابت (به عنوان یک زیرساخت دفاعی و پدافندی) باید به دنبال برطرف کردن مشکلات و احیای آن جهت نشست و برخاست هواپیماهای متناسب با آن و سرویس‌دهی در زمان بحران‌های احتمالی نظیر جنگ یا زلزله باشیم؛ چراکه این پادگان به عنوان یکی از قطب‌های امدادی شرق تهران همسو با فرودگاه قلعه مرغی در جنوب و مهرآباد در غرب به حساب می‌آید. بنابراین به جای تجزیه این باند، برخی از متخصصان و مجربان پروازی هوانوردی و نظامی معتقد بودند امکان احیا و پرواز نظامی و اضطراری در زمان بحران در این باند پروازی وجود دارد.

سال گذشته در همین ایام احمد صادقی - عضو شورای شهر تهران - در صحن شورای شهر تهران در تذکری در واکنش به خبر تبدیل اراضی ۵۰ هکتاری دوشان تپه به بوستان و خیابان، هشدار داد و گفت: «قرار نیست رفع مشکل کنونی و ارایه خدمات در حوزه خدمات شهری، شهرسازی و معماری موجب قتل‌عام مردم در زمان بحران و مسدود شدن خدمات‌رسانی در زمان حادثه شود. استفاده از اراضی پادگان دوشان تپه به‌عنوان یکی از مهمترین زیرساخت‌های مدیریت بحران شرق تهران مورد نظر است و باند پروازی موجود می‌تواند در مواقع بحرانی جهت انتقال مصدومان و مجروحان تامین اقلام ضروری نظیر غذا و دارو را انجام دهد؛ لذا ظرفیت مناسبی بوده و موجب تسهیل مدیریت بحران می‌شود. ضمن اینکه فرودگاه مهرآباد در مواقع اضطراری به تنهایی نمی‌تواند ظرفیت امدادرسانی و عملیات امداد و نجات را تامین کند و ضمن توجه به اصل جایگزینی در پدافند غیرعامل در صورت اختلال و آسیب دیدن فرودگاه مهرآباد، پادگان دوشان تپه می‌تواند ظرفیت مناسبی باشد. بررسی‌ها و مطالعات این طرح با حفظ باند پروازی موجود و هرگونه تغییر در حریم‌ها و کاربری‌ها باید با هماهنگی با سازمان پدافند غیرعامل و مدیریت بحران کشور و سایر مراجع ذیصلاح انجام شود و گزارش هرگونه اقدامی به شورا ارائه شود.»

این عضو شورای شهر تهران یک سال بعد از این تذکر به «اکوایران» می‌گوید: «مدیران شهری تاکید کرده‌اند که در طرح جدید دوشان تپه این نگرانی برطرف شده و در طراحی‌های انجام‌شده، باند پروازی حفظ می‌شود.»

هرچند کارشناسان حوزه شهرسازی همچنان نگران این باند پروازی هستند، اما چرا گروهی به دنبال تجزیه و تغییر باند پروازی دوشان تپه بوده‌اند؟

مخالفان حفظ این باند پروازی هر عیب و ایرادی را به این باند 2 کیلومتری وارد کردند. به برخی دکل‌های مخابراتی اطراف پادگان و ساخت و سازهای شمال و شمال شرق باند (که در سالیان قبل با چراغ سبز شهرداری احداث شده) به عنوان مانع پرواز اشاره کرده‌اند.

به گفته کارشناسان شهری این باند در یکی از مرغوب‌ترین محدوده‌های شهری (نیروی هوایی منطقه 13) واقع شده و تغییر کاربری بخشی از آن به مسکونی (احداث بیش از 4500 واحد مسکونی) ارزش افزوده‌ای چند ده هزار میلیاردی در پی دارد.

ظاهرا در سال 1401 استعلام و نامه‌ای فوری از جانشین معاونت عملیات ستاد کل نیروهای مسلح، مبنی بر عدم قابلیت پرواز در باند گرفته شده است؛ نظری که در تعارض با اظهارنظرهای سابق پدافند غیرعامل کشور، مدیریت بحران کشور، مدیریت بحران شهر تهران و قرارگاه ثارالله (ع) قرار دارد.

گام بعدی این بود که توافق‌نامه‌ای در خرداد و سپس صورتجلسه‌ای در شهریور 1401 امضا شد؛ صورتجلسه‌ای مبنی بر «عدم امکان پرواز» هواپیمای بال ثابت. پس از این صورتجلسه و با وجود امضای اعضا (از جمله سازمان هواپیمایی)، اواخر سال 1401 استعلامی از سازمان هواپیمایی کشوری صورت گرفت که در آن، این سازمان تلویحاً امکان پرواز هواپیمای نظامی و امدادی را پذیرفته و رد نکرده است.

در گام بعد، طرح شهرسازی برای قسمت شرقی پادگان دوشان تپه (75 هکتار) تهیه شد. در این طرح، باند پروازی تجزیه شده و عملا لبه شمالی و قسمت شرقی باند، مسکونی خواهد شد. قسمت‌های زردرنگ، مسکونی هستند و بیش از 4500 واحد آپارتمان مسکونی احداث خواهد شد.

برای پیشگیری از حواشی احتمالی، بخش‌های مرکزی باند برای امداد هلی پرت (هلی کوپتری) استفاده خواهد شد؛ اما دیگر هیچ هواپیمای بال ثابتی بر آن نشست و برخاست نخواهد کرد و این یعنی ظرفیت امدادی بسیار پائین نسبت به هواپیما و امری غیر اساسی و نمایشی. قسمت غربی نیز به دلیل عدم انتفاع و اظهار به محدودیت ساختمان‌های ستادی و غیرقابل اختیار بودن، رها شد.

تبادل توافق‌نامه نهایی میان ارتش و شهرداری تهران در اردیبهشت 1402 انجام شد و در آن قید شده که طرح، جهت تصویب به کمیسیون ماده 5 شهرداری ارسال شود و پس از تصویب، امکان صدور پروانه خواهد داشت.

منتقدان طرح می‌گویند «در شرایطی که بیش از پیش اهمیت زیرساخت‌های دفاعی - امنیتی و پدافندی کشور بر همه عیان شده، اقداماتی در جریان است که حاکی از تجزیه باند پروازی فرودگاه دوشان تپه و تبدیل آن به معابر، مسکن و دیگر کاربری‌های شهری است؛ باندی که هنوز فرصت احیا برای پروازهای اضطراری هواپیماهای سطح متوسط در شرایط بحران را دارد.»

اعلام برنامه ایجاد قسمتی از این باند به عنوان محل پشتیبان امداد هلی کوپتری در طرح، پیشنهاد جایگزینی است که هیچ‌گاه از نظر اهمیت و ظرفیت جای باند پرواز هوایی پیشین (بال ثابت) را نمی‌گیرد.

اگرچه بخشی از استانداردهای پروازی در این باند به خاطر برخی ساخت و سازها و ایجاد عوارضی مثل دکل‌های مخابراتی، مخدوش شده اما هیچ‌گاه جواز کافی برای تجزیه و از دست دادن این زیرساخت دفاعی در یکی از پرتراکم‌ترین محدوده‌های شهر تهران و اثربخشی آن در بحران‌هایی نظیر زلزله و جنگ نخواهد بود، بلکه باید با اراده‌ای آینده‌نگرانه نسبت به احیای این میراث حیاتی دفاعی اقدام کرد. به اعتقاد آنها توافقات اخیر را می‌توان از مصادیق خلع سلاح ملی و تخریب زیرساخت‌های امنیتی کشور دانست.

افراد مطلع از طرح دوشان تپه نگران تصمیم کمیسیون ماده 5 هستند، اما مهدی هدایت - مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران - معتقد است نقدهایی که به طرح‌های مسکن شهرداری می‌شود، کارشناسی نبوده و مغرضانه است. او درمورد طرح دوشان تپه تاکید دارد که باند پروازی حفظ شده و حتی یک متر هم حذف نشده و طرح، با هماهنگی  پدافند غیرعامل و مدیریت بحران است.

میرزاده - پژوهشگر دکتری شهرسازی - پیش‌تر در یادداشتی نکاتی را نسبت به طرح دوشان تپه مطرح کرده بود. به اعتقاد او دانش شهرسازی می‌تواند در کاهش آسیب‌های زلزله به شکل قابل‌توجهی موثر باشد؛ به همین دلیل بررسی چگونگی رفتار اجزاء شهری در زمان زلزله و بعد از آن، در مدیریت بحران بسیار مهم است. نقش گسترده شبکه‌های ارتباطی در مدیریت بحران بویژه امدادرسانی و کارایی شبکه‌های ارتباطی و امکانات زیرساختی نظیر ترمینال‌ها، فرودگاه‌ها و غیره، می‌تواند تاثیر زیادی در کاهش تلفات داشته باشد؛ زیرا تجربه نشان می‌دهد در اغلب شهرهای زلزله‌زده، همه تلفات ناشی از خودِ زلزله نیست، بلکه بسیاری از آن به نبود امدادرسانی به‌موقع یا تعلل در جابه‌جایی مصدومان بازمی‌گردد.

او تاکید می‌کند: از سوی دیگر، وجود فضاهای باز و فاقد ساختمان نظیر پارک‌ها، بوستان‌ها، قرارگاه‌های جاده‌ای، میادین بازی، فرودگاه‌ها، مدارس و‌ ... نیز در کاهش آسیب‌پذیری شهروندان از زلزله موثر است، زیرا این فضاهای باز در شرایط بحرانی می‌توانند در سریع‌ترین زمان ممکن عملکردهای متعدد دیگری پیدا کنند. به‌طور مثال، می‌توان به کارکردهایی چون استقرار فضای بیمارستان سیار، ایجاد مراکز جمع‌آوری کمک‌ها، محل اسکان موقت زلزله‌زدگان و‌ ... اشاره کرد؛ پس می‌توان گفت هرچه تعداد و وسعت فضاهای باز بیشتر و توزیع آنها منطقی‌تر و قابلیت دسترسی آنها مناسب‌تر باشد، آسیب‌پذیری مردم از زلزله کمتر می‌شود.

میرزاده یادآور شده است: با وجود چنین مزایای فوق‌العاده‌ای درباره اراضی باز و نیز توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و پشتیبانی مثل فرودگاه‌ها، اخیرا شهرداری تهران اعلام کرده که قرار است موضوع فرودگاه «دوشان تپه» در کمیسیون ماده پنج تهران مطرح شود. پیرو این خبر، زمزمه‌هایی مبنی بر تغییر کاربری و شروع پروژه‌های مسکن‌سازی در این اراضی به گوش می‌رسد.

او همچنین می‌گوید: ظاهراً بناست که باند نشست و برخاست هواپیما در دوشان تپه به باند بالگرد تبدیل شود. مجموعه این اخبار، نگرانی‌هایی برای کارشناسان ایجاد کرده است. شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، به عنوان اصلی‌ترین نهاد تصمیم‌گیر در حوزه معماری و شهرسازی کشور، در سال جاری و در جریان بررسی موضوع مغایرت اساسی طرح تفصیلی با طرح جامع شهر تهران، طرح شهرسازی سایت جنگ‌افزارسازی (ساصد)، مقرر کرده که با توجه به اهمیت پادگان دوشان تپه به عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های مدیریت بحران در شرق تهران، لازم است تدابیر لازم جهت حفظ باند و عدم اختلال در سطوح پروازی آن از سوی نهادهای ذیربط احصا شود.

بر اساس نظر میرزاده، از نکات قابل توجه این است که در این مصوبه صراحتاً بدین نکته اشاره شده در صورتی که ساخت‌وسازهای مسکونی سبب اخلال در استانداردهای پروازی فرودگاه تشخیص داده شود، باید تعداد طبقات ساختمانی با حفظ تراکم و از طریق افزایش سطح اشغال تعدیل شود. شاید خواننده محترم این یادداشت زمانی متوجه اهمیت هرچه بیشتر حفظ این فرودگاه از جهت ملاحظات پدافند غیرعامل و مدیریت بحران شود که بداند این فرودگاه به سبب دسترسی به دو بیمارستان مهم شهر تهران و نیز وجود استادیوم، زمین تنیس و فضاهای ساخته نشده و باز شهری، یکی از نقاط مهم جهت پشتیبانی و اسکان اضطراری حوزه شرق تهران محسوب می‌شود. علاوه بر این، در شرایط جنگی نیز باند پروازی این پادگان می‌تواند نقش قابل‌توجهی در ایفای مأموریت‌های نظامی داشته باشد.

به گفته او، از نکاتی که باید به آن توجه شود این است که در صورت بروز بحران‌هایی همچون زلزله در تهران، امکان انتقال مصدومین و مجروحین و نیز اقلام ضروری مورد نیاز شهروندان صرفاً از طریق فرودگاه مهرآباد میسر نبوده و در صورت بروز اشکال برای مهرآباد یا معابر سطح شهر (که در صورت بروز بحران زلزله احتمال آن کم نیست)، وجود فرودگاهی در شرق تهران ضرورتی دوچندان دارد. در همین رابطه باید به ریزدانه بودن بافت مناطق شرقی تهران، وجود محلات فرسوده، سرانه پایین فضای سبز در مناطق شرقی یا مرکزی تهران و در نتیجه لزوم حفظ فضاهای باز و امکانات زیرساختی نظیر فرودگاه و پادگان دوشان تپه توجهی مضاعف شود. بنابراین به نظر می‌رسد باید باند پروازی این فرودگاه و اراضی پیرامون آن برای پرواز هواپیماهای نظامی و غیرنظامی (تا سطح متوسط) حفظ و از تبدیل آن به باند نشست و برخاست بالگرد جلوگیری شود؛ زیرا هواپیماهای مورد نظر به دلیل ظرفیت حمل‌ و نقلی بسیار بیشتر نسبت به بالگرد می‌توانند در زمان بحران، مثمر ثمر عمل کنند. بدین ترتیب، در صورت بروز هرگونه بحران (نظیر زلزله) از این فرودگاه و نیز فضاهای باز موجود در آن برای امدادرسانی هرچه بهتر به شهروندان تهرانی استفاده می‌شود.

به گزارش اکوایران، روز پنجشنبه ۱۱ اسفند سال گذشته، تمرین مشترک امداد هوایی کلانشهر تهران با دستور شهردار تهران، با فرض رخ دادن زلزله ۷ ریشتری، انجام شد. شهردار تهران در سخنانی پیش از شروع این مانور اعلام کرد که سه گسل فعال و وجود بیش از 12 هزار هکتار بافت ناپایدار، نگرانی بالقوه‌ای در تهران محسوب می‌شود.

در همان مانور، پادگان دوشان تپه یکی از مکان‌های عملیات مدیریت بحران بود. حال باید دید متولیان امر از بین دوگانه احیای باند پروازی پادگان دوشان تپه (به عنوان یکی از سایت‌های کلیدی خدمات‌رسان در طرح جامع امداد هوایی شهر تهران) از یک طرف و ساخت مسکن و عواید اقتصادی ناشی از آن از سوی دیگر، کدام مورد را ترجیح خواهند داد.