چگونه جنگ اوکراین معادلات تهران-مسکو را تغییر داد؟

به 

 گزارش اکوایران، در شرایطی که با ورود ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان برای حضور در نشست روند آستانه وارد تهران شده اند، به نظر می رسد دیدار آنها با مقامات ایرانی دلایل و دلالت هایی فراتر از حل و فصل بحران سوریه داشته باشد. به همین بهانه دویچه وله زی گزارشی با عنوان «در حالی که پوتین به تهران می رود، رشد روابط ایران و روسیه مورد توجه قرار می گیرد» ر.ابط اخیر تهران-مسکو را مورد بررسی قرار داده است.

نمایش اتحاد

 ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در دومین سفر خارجی خود پس از آغاز جنگ در اوکراین، در 19 جولای با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در تهران دیدار  می کند. سفر پوتین به تهران پس از سفر هفته گذشته جو بایدن رئیس جمهور آمریکا به خاورمیانه انجام می شود که در آن ایران و برنامه هسته ای آن از جمله موضوعات اصلی مورد گفتگو بود.

رئیس جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان در تهران به پوتین می پیوندد و در این نشست به وضعیت سوریه -که ایران، روسیه و ترکیه همگی حضور نظامی قوی در آن دارند- می پردازد. اما این دیدار همچنین فرصتی را برای مسکو و تهران -که هر دو تحت تحریم های شدید غرب قرار دارند- فراهم می کند تا همکاری نظامی و اقتصادی خود را به نمایش بگذارند و به غرب نشان دهند که منزوی نیستند.

ادعا بر سر هواپیماهای بدون سرنشین

ایران و کرملین اخیراً به طور فزاینده ای نقاط مشترکی پیدا کرده اند و مقامات هر دو کشور بارها تمایل خود را برای گسترش همکاری های تجاری و سیاسی اعلام کرده اند.

سفر پوتین حدود یک هفته پس از آن صورت می گیرد که کاخ سفید ادعا کرد تهران در حال آماده شدن برای فروش پهپادهای مسلح به روسیه برای استفاده در اوکراین است. ایران یا تکذیب ادعای آمریکا در مداخله در جنگ اوکراین، گفته که همکاری های فناوری با روسیه قبل از جنگ بوده است.

در بحبوحه فشارها برای انزوای دیپلماتیک، افزایش تجارت با روسیه می‌تواند برای اقتصاد ایران که سال‌ها تحت تحریم‌های نفتی و بانکی ایالات متحده دست و پنجه نرم می‌کند، آرامش ایجاد کند. از سوی دیگر، روسیه ایران را به عنوان یک تامین کننده بالقوه تسلیحات می بیند که یک مسیر تجاری و تخصصی در دور زدن تحریم ها و صادرات نفت ارائه می دهد.

جنگ اوکراین محاسبات را تغییر می دهد

شراکت نظامی تهران و مسکو از یک دهه قبل، از زمان آغاز درگیری ها در سوریه رو به رشد بوده است. عبدالرسول دیوسالار، استاد مدعو مطالعات خاورمیانه در مدرسه عالی اقتصاد و سیاست  میلان ایتالیا، به دویچه وله گفت: «اما این مسئله عمدتاً در حد یک همکاری تاکتیکی بر سر موضوعات مورد علاقه متقابل در منطقه باقی مانده است».

مقامات ایران، به‌ویژه تندروهای محافظه‌کار که در حال حاضر قدرت را در دست دارند، همیشه به دنبال توسعه روابط کشورشان با روس‌ها بوده‌اند، اما جنگ در اوکراین اکنون ایران را به عنصر مرکزی‌تری در دیپلماسی پوتین تبدیل کرده است.

رقبا در بازار انرژی

بر اساس گزارش‌های متعدد رسانه‌های ایران، طی چند ماه گذشته، تجارت بین دو کشور گسترش یافته است. پوتین در دیدار با رئیسی، رئیس جمهور ایران در حاشیه اجلاس منطقه ای در ترکمنستان ماه گذشته خاطرنشان کرد که تجارت بین دو کشور در سال گذشته 81 درصد افزایش یافته است.

با وجود این، روابط بین دو کشور به دلیل نگرانی ها از بابت بازار انرژی پیچیده شده است، زیرا روسیه به طور فزاینده ای از سهم بازار ایران در تلاش برای یافتن خریداران جدید برای نفت خود کم می کند. حمیدرضا عزیزی، محقق مؤسسه امور بین‌الملل و امنیت برلین در آلمان به دویچه وله گفت: «روسیه و ایران در واقع رقبای تجاری به‌ویژه در بازار انرژی هستند».

در حال حاضر، به نظر می رسد ایران در حال از واگذاری سهم کوچک خود در بازار انرژی به نفت روسیه است که اکنون با قیمت پایین تری عرضه می شود. حمید حسینی، دبیر کل اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی ایران (OPEX) در اواخر ماه خرداد به خبرگزاری ایلنا گفته: «برای مثال، در سه ماه گذشته صادرات ماهانه فرآورده های نفت ایران از 430 هزار تن به 330 هزار تن کاهش یافته است». روزنامه شرق هم نزدیک به یک ماه پیش گزارش داد بزرگترین خریداران فولاد ایران از جمله چین و کره جنوبی به خرید فولاد روسی با تخفیف بالاتر روی آورده اند.

در شرایطی که تحریم ها درآمدهای ایران را به شدت کاهش داده است، صادرات نفت برای این کشور که اکنون با بحران اقتصادی مواجه است، حیاتی است. نرخ تورم بالای 50 درصد است، اما طبق گزارش‌ها، ایران مجبور شده تا قیمت نفت خود را کاهش دهد تا به واسطه تخفیف‌های روسیه از بازار عقب نماند.

ایران و روسیه هنوز متحد نیستند

در ماه مارس، روسیه در روند مذاکرات بر سر احیای توافق هسته ای 2015 با ایران را که حل و فصل آن می تواند منجر به کاهش برخی تحریم ها علیه اقتصاد ایران شود، اختلال ایجاد کرد. در حالی که به نظر می رسید مذاکرات در وین به سمت توافق پیش می رود، مذاکره کنندگان روسی خواستار معافیت تجارت آنها با ایران از تحریم های اخیر غرب علیه روسیه به دلیل تهاجم این کشور به اوکراین شدند.

به گفته عبدالرسول دیوسالار: «ایران و روسیه هنوز متحد محسوب نمی شوند. اگر چه ایران تمایلی به محکوم کردن حمله به اوکراین نداشته، اما آنها بارها با جنگ مخالفت کرده‌اند؛ کاری بسیار متفاوت از آنچه  انتظار می‌رود یک متحد انجام دهند». بنا بر گزارش خبرگزاری مهر، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران روز جمعه به همتای اوکراینی خود دیمیترو کولبا گفت: «موضع تهران مخالفت با جنگ در همه جای جهان است».

شریک رویارویی روسیه با غرب است

به عقیده دیوسالار، ایران به جای حمایت از روسیه در اوکراین، انگیزه های دیگری برای نزدیک شدن به مسکو دارد. به گفته او: «در شرایطی که مذاکرات هسته ای اکنون در بن بست قرار دارد، ایران ممکن است بخواهد به غرب نشان دهد که یک جایگزین دارد، که می تواند نفوذی فراتر از خاورمیانه داشته باشد». 

از سوی دیگر، به عقیده حمیدرضا عزیزی، نزدیکی ایران با روسیه ناشی از یک جهان بینی متقابل است و در دهه‌های گذشته عمیق‌تر شده است. به گفته او: «هر دو کشور خود را در تقابل سلطه آمریکا بر روابط بین‌الملل تعریف می‌کنند و هر دو به دنبال مقابله با آن هستند». این در حالی است که از زمان تأسیس جمهوری اسلامی در سال 1979، تنش ها بین ایران و قدرت های غربی به طور مداوم افزایش یافته است. عزیزی خاطرنشان کرد، بعید است که چنین تنش های مزمنی به زودی از بین برود و به احتمال زیاد به این معنی است که ایران همچنان به شرق نگاه خواهد کرد.

برخلاف عزیزی، دیوسالار بر این عقیده است که احیای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌های متعاقب آن می‌تواند روابط ایران با روسیه را با دادن گزینه ایجاد روابط تجاری با غرب به این کشور محدود کند. به گفته دیوسالار: «بخش عمده ای از انگیزه ایران برای همکاری با روسیه ناشی از نیازهای فوری اقتصادی و نبود جایگزین است. ایران نمی تواند روابط خود با قدرت های شرقی مانند روسیه را تا زمانی که هیچ گزینه ای در غرب وجود نداشته باشد، نادیده بگیرد».