سرمایهگذاری از مهمترین اجزای تولید ناخالص داخلی است که باعث افزایش تولید میشود. به نوعی میتوان گفت در بین اجزای تشکیل دهنده تولید ناخالص داخلی (مصرف، سرمایهگذاری، هزینه دولت و خالص صادرات) رشد سرمایهگذاری مهمترین عامل برای تداوم رشد اقتصادی در بلندمدت است.
سرمایهگذاری در بهار 1404 رشد منفی 1.9 درصدی داشته است. یعنی سرمایه ثابت ناخالص کشور (ناخالص از آن جهت که استهلاک سرمایههای قبلی از آن کم نشده) نسبت به بهار سال قبل 1.9 درصد کمتر شده است. از سال 1400 تا بهحال تنها در پاییز 1403 بود که رشد سرمایهگذاری منفی شد. هرچند که طبق تجربه دهه 90، رشد منفی سرمایهگذاری در اقتصاد ایران، اتفاقی نادر محسوب نمیشود.
وضعیت سرمایهگذاری از دهه 90 تا به امروز
طبق دادههای مرکز آمار، رشد سرمایهگذاری از سال 91 تا بهحال با افت و خیزهای فراوانی مواجه شده است. در زمستان 95 با 73.3 درصد، یک رشد تاریخی در تشکیل سرمایه ثابت ناخالص رخ داده که میتوان آن را اثر پذیرفته از برجام دانست. رکورد منفیترین رشدها هم در 14 سال گذشته، رشد منفی 23.8 درصدی در زمستان 92 و منفی 19.9 درصدی در تابستان 99 بوده است.
ملاحظه میشود که کمترین و بیشترین رشدهای سرمایهگذاری، در دوره هشت ساله دولت روحانی اتفاق افتاده، که نوسان بالای رشد سرمایهگذاری را در این دولت نشان میدهد. این نوسان را میتوان متاثر از تفاوت سطح نااطمینانی کشور در سالهای برجام و سالهای قبل و بعد آن دانست. همچنین همهگیری بیماری کرونا در دو سال آخر هم فضای نااطمینانی را در جامعه شدیدتر کرد؛ همانطور که میدانید، نااطمینانی از آینده، قاتل سرمایهگذاری در اقتصاد است. رشد سرمایهگذاری از سالهای 91 تا 99، در 5 سال منفی بوده که از زاویهای دیگر، این دهه از دست رفته را نشان میدهد.
برخلاف نوسان شدید در دولت روحانی، در دولت رئیسی رشد سرمایهگذاری روندی با ثبات را به خود دیده و برخلاف دورههای قبلی و بعدی هیچگاه منفی نشده است. با این حال روند رشد در این دوره، با شیب نسبتا ملایمی کاهش یافته و در نهایت به رشدهای منفی اخیر رسیده است. ناترازی انرژی که در همین بازه زمانی سال به سال بدتر شده، در این کاهش رشد سرمایهگذاری تاثیر بهسزایی داشته است.
چرا سرمایهگذاری در بهار منفی شد؟
اقتصاد ایران از پاییز سال گذشته و با تشدید تنشهای منطقهای در خاورمیانه و پیروزی ترامپ در انتخابات، درگیر فضایی از ناطمینانی شد. فضایی که با سخنرانیهای ترامپ و کنشهای اسرائیل در منطقه روز به روز شدیدتر هم میشد. اثر این تشدید اوضاع بهوضوح در رشد نرخ ارز و رشد منفی سرمایهگذاری از پاییز 1403 تا به امروز قابل مشاهده است.
بهجز افزایش ناطمینانی در جامعه این رشد منفی را میتوان حاصل از موارد متعددی دانست؛ در کل تشکیل سرمایه ثابت ناخالص از دو جزء تشکیل سرمایه در ماشین آلات و ساختمان تشکیل شده است. میتوان رشد منفی 3.3 درصدی تشکیل سرمایه در ماشین آلات را نشات گرفته از ناترازی انرژی و تعطیلی صنایع در بهار 1404 دانست. همچنین رکود مسکن، اثر قابل توجهی بر رشد 0.4 درصدی تشکیل سرمایه در مسکن داشته است.
