صادرات نفت؛ با تحریم، بدون تحریم و با برجام +نمودار

به گزارش اکوایران، بررسی ها نشان می دهد رشد و حجم بخش نفت و گاز در پانزده سال گذشته نوسان زیادی را تجربه است. بر اساس رشد اقتصادی بخش نفت و گاز در سال های گذشته می توان گفت که اتفاقات بین المللی مانند تحریم ها بسیار بر روی صادرات نفت اثر دارد. به عنوان مثال در سال 98 و پس از خروج آمریکا از برجام رشد این بخش منفی 35.3 درصد به ثبت رسید و تنها در عرض 2 سال بالغ بر 70 هزار میلیارد تومان از حجم حقیقی بخش نفت کاسته شد. بر اساس آمار ها رشد منفی رخ داده در سال های 97 و 98 حتی از رشد منفی سال های دور اول تحریم ها در ابتدای دهه 90 هم شدید تر بوده است. در ماه های پایانی 99 و سال 1400 کمی وضعیت صادرات نفت با آمدن بایدن بهتر شده است، اما هنوز هم بسیار پایین تر از سال های بدون تحریم قرار دارد. در این گزارش به بررسی وضعیت بخش نفت و گاز در سال 1400 و همچنین روند آن در پانزده سال گذشته پرداخته شده است.

رشد و افزایش سهم نفت و گاز

تغییرات  ارزش افزوده بخش نفت را تا حدود زیادی می توان همان میزان تغییرات صادرات نفت تلقی کرد، به بیان ساده تر کاهش یا افزایش استخراج نفت و گاز به وضعیت صادراتی آن ها بستگی دارد.

ارزش افزوده بخش نفت در سال 99 حدود 96 هزار میلیارد تومان برآورد شده است، این حجم در سال گذشته به رقم 105 هزار  میلیارد تومان رسیده است.بر این اساس رشد اقتصادی صورت گرفته بخش نفت و گاز در سال 1400 حدود 10 درصد به ثبت رسیده است. رشد اقتصادی بخش نفت در سال گذشته نسبت به سال 99 کمی بهبود یافته است.

سهم بخش نفت از حجم اقتصاد ایران در سال 99 حدود 7.5 درصد به ثبت رسیده است، این سهم در سال گذشته 7.9 درصد برآورد شده است. که به بیان رونق نسبی بخش نفت و گاز در سال 1400 نسبت به سال 99 است. بررسی ها نشان می دهد رونق بخش نفت در ماه های ابتدایی سال گذشته رونق بیشتری را نسبت ماه های پایانی سال داشته است. 0.8 درصد از رشد اقتصادی سال 1400 بر اثر رشد بخش نفت و گاز بوده است. این سهم در نرخ رشد  سال 99 حدود 0.1 کمتر بوده است. این امر هم به عنوان رونق نفت در سال گذشته تلقی می شود.

اوج نفت و گاز در زمستان 1400

با توجه به اینکه هم رشد اقتصادی بخش نفت در سال گذشته بهبود یافته و هم سهم این بخش از حجم اقتصاد ایران افزایش یافته است، می توان گفت که در سال 1400 نسبت به سال 99 وضعیت فروش نفت بهتر بوده و موانع بر سر صادرات نفت ایران کم رنگ تر شده است.

بررسی ها نشان می دهد در میان چهار فصل گذشته بیشترین میزان ارزش افزوده نفت و گاز در فصل زمستان بوده است، در زمستان 1400 نزدیک به 28 هزار میلیارد تومان حجم حقیقی بخش نفت بوده است، این حجم از ابتدای سال 98 تا کنون بی سابقه بوده است. به طور می توان گفت که در نیمه دوم سال استخراج نفت و گار بیشتر از نیمه دوم سال بوده است. از این رو می توان گفت که درآمد نفتی دولت رئیسی در سال گذشته به نسبت بیشتر از درآمد نفتی دولت حسن روحانی بوده است.

نفت در 15 سال گذشته

رشد بخش نفت در سالیان گذشته بسیار پر نوسان بوده است، بررسی ها نشان می دهد نوسان رشد بسیار با شرایط بین المللی و وضعیت ایران در جامعه جهانی همخوانی دارد. به گونه ای که در شرایط تحریم و بدون تحریم تولید این بخش بسیار متفاوت بوده است. به عنوان مثال فاصله بیشترین و کمترین میزان تولید نفت و گاز در 15 سال گذشته حدود 2 برابر است، به بیان ساده تر در سال 98 (سال تحریم)حجم این بخش نصف حجم سال 86 (بدون تحریم) به ثبت رسیده است. از همین رو می توان اظهار داشت که ارزش افزوده و رشد این بخش کاملا تابع صادرات نفت و گاز است.

برداشت اول؛ سال های بدون تحریم

حجم صادرات و تولید نفت و گاز در سال های دهه 80 که اقتصاد ایران چنین درگیر تحریم نشده بود در مقایسه با سال های دهه 90 بسیار بالاتر بوده است. ارزش افزوده بخش نفت در سال 85 بالغ بر 180 هزار میلیارد تومان برآورد شده است. این رقم در سال 86 به 183 هزار میلیارد تومان هم رسید، این رقم بالاترین میزان استخراج و صادرات نفت و گاز کشور را در از سال 85 تا کنون نشان می دهد. با وجود اینکه در سال های بعدی کمی از حجم بخش نفت کاسته شد اما هیچگاه تا پایان دهه 90 این رقم به پایین تر از 160 هزار میلیارد تومان نرسید.

 درآمد و تولید بالای نفت در آن سال ها را می توان به دو دلیل دانست، نخست قیمت بالای نفت در سال های مذکور در بازار جهانی و دوم نبودن موانع تحریمی بر مسیر صادرات در اقتصاد ایران. از این حیثت می توان دولت محمود احمدی نژاد را پر درآمد ترین دولت تاریخ پس از انقلاب در بخش نفت گاز دانست. البته به عقیده بسیاری ار کارشناسان از درآمد های نفتی آن برهه زمانی به بدترین شکل ممکن استفاده شده و نه تنها برای اقتصاد ایران آورده مثبتی نداشته است بلکه اقتصاد را با مشکلاتی مانند بیماری هلندی مواجه کرده است. ارزش افزوده نفت و گاز در سال 90 حدود 175 هزار میلیارد تومان به ثبت رسیده است، اما این رقم پایان دوران خوش ایران در صادرات نفت و گاز حداقل برای چند سال محسوب می شود.

برداشت دوم؛ شروع تحریم ها و سقوط بخش نفت

از سال 91 و شروع تحریم ها و همچنین نمایان شدن اثرات آن در اقتصاد ایران حجم بخش نفت سقوط کرد به گونه ای که در سال 91 رشد این بخش منفی 27.5 درصد به ثبت رسید. به عبارت دیگر ارزش افزوده بخش نفت از 175 هزار میلیارد تومان در سال 90 به 123 هزار میلیارد تومان در سال 91 رسید. این روند کاهشی تا سال 94 نیز ادامه یافت و هر از حجم این بخش کاسته می شد که به طبع این کاهش به معنی کاهش در صادرات نفت و گاز و کاهش درآمد های نفتی است.

همانگونه که که سطور بالاتر نیز گفته شد دلیل اصلی کاهش شدید ارزش افزوده بخش نفت در نیمه نخست دهه 90، آغاز تحریم های بین المللی علیه ایران بوده است، اما کاهش قیمت نفت در این بازه زمانی نسبت به سال های پایانی دهه 80 نیز می تواند از دلایل این سقوط باشد.

برداشت سوم؛ برجام و برگشتن به سال های اوج

در تیر ماه سال 1394 بود که بالاخره مذاکرات برجام به نتیجه رسید و این توافق بین ایران و طرف های بین المللی به امضا رسید. در سال 95 با نمایان شدن اثرات برجام در کشور و اقصاد ایران، رشد اقتصادی بخش نفت و گاز 36 درصد به ثبت رسید و حجم این بخش در سال 95 نسبت به سال 94 بالغ بر 53 هزار میلیارد تومان افزایش یافت. این روند افزایشی در سال 96 هم ادامه یافت و رشد بخش نفت در این سال هم مثبت به ثبت، حجم این بخش در سال 96 بالغ بر 173 هزار میلیارد تومان برآورد شده است، این عدد در حدود رقم سال های پایانی حجم نفت و گاز دهه 80 و قبل از تحریم قرار دارد. به بیان ساده تر می توان گفت که پس از برجام درآمد های نفتی کشور یک و نیم برابر شده است. به عقیده کارشناسان یکی از دلایل رشد بالای 14 درصد سال 95، افزایش شدید ارزش افزوده بخش نفت است در سال مذکور است.

برداشت چهارم؛ ترامپ آمد

سال 96 به تاریخ ایران بود که در رقابتی بسیار تنگ نامزد جمهوری خواه بر رقیب دموکرات خود فارغ آمد و ترامپ چهل و پنجمین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا شد. از همان سال 96 زمزمه های خروج امریکا از برجام در مجامع بین المللی مطرح شد اما این اتفاق رسما در ابتدای سال 97 شکل گرفت و دوران جدیدی در تاریخ اقتصاد ایران رقم خورد.

فارغ سایر مسائل اجتماعی و اقتصادی، پس از خروج آمریکا از برجام مانعی جدی بر سر صادرات نفت و گار ایران ایجاد شد. در سال 97 رشد بخش نفت منفی 13 درصد به ثبت رسید و در سال 98 که اوج تحریم ها و نمایان شدن اثر تحریم در کشور رشد بخش نفت منفی 35 درصد به ثبت رسید، این نرخ منفی ترین رشد بخش نفت و گاز در دهه های گذشته است. حجم این بخش در سال 98 به حدود 91 هزار میلیارد تومان رسید، این رقم تقریبا نصف ارزش افزوده بخش نفت در سال 86 است. به بیان دیگر تولید و استخراج نفت و گاز در سال های قبل از تحریم حدودا دو برابر سال های تحریم بوده است. با توجه به اینکه رشد منفی نفت در سال های 97 و 98 بیش از رشد منفی سال های ابتدایی دهه 90 بوده است، می توان اظهار داشت که تحریم ها پسا برجام تا حدودی از نظر اقتصادی فلج کننده تر بوده است.

برداشت آخر؛ رشد 32 درصدی با بایدن

آمار ها نشان می دهد با آمدن جو بایدن و تکیه زدن وی بر صندلی ریاست جمهوری آمریکا، گلوگاه های تجاری ایران کمی باز تر شد، به گونه ای که رشد اقتصادی بخش نفت در زمستان سال 99 بالغ ر 32 درصد به ثبت رسید. این در حالیست که این شاخص در تابستان سال 98 منفی 44 درصد برآورد شده بود. این روند در سال 1400 هم این روند ادامه یافت و در بهار 1400 نیز رشد بخش نفت 27 درصد به ثبت رسید. به طور کلی تولید نفت و به تبع آن صادرات نفت در دو سال گذشته نسبت به سال های پس از برجام کمی بهبود یافته یاته است اما هنوز هم نسبت به سال های 95 و 96 بسیار پایین تر قرار دارد. به بیان دیگر ارزش افزوده بخش نفت وگاز در سال 1400 حدود 60 هزار میلیارد تومان پایین از سال 96 است.