آلودگی هوا دیگر یک مشکل زیستمحیطی محلی نیست؛ آنچه تا چند سال پیش بهعنوان آلودگی «شهری» شناخته میشد، امروز به مخاطرهای ملی تبدیل شده است که سلامت، تولید و رشد اقتصادی را هدف گرفته است. آمار فاجعهبار است: در سال گذشته در ایران هر ساعت حدود هفت نفر جان خود را بهدلیل آلودگی هوا از دست دادهاند، رقمی که معادل نزدیک به ۵۹ هزار مرگ زودرس در یک سال است و فشار قابل توجهی بر سیستم سلامت و اقتصاد کشور وارد میکند.
ذرات معلق با قطر ۲.۵ میکرون که به اختصار PM2.5 نامیده میشوند، قابلیت نفوذ عمیق به ریه و جریان خون را دارند و بههمین دلیل با بیماریهای قلبی، ریوی و مرگ زودرس ارتباط مستقیم پیدا میکنند. سازمان جهانی بهداشت غلظت سالانه این ذرات را حداکثر ۵ میکروگرم بر مترمکعب توصیه کرده، در حالی که معیار داخلی ۱۲ میکروگرم بر مترمکعب است؛ اما گزارشهای رسمی نشان میدهد بخش اعظم جمعیت شهری ایران در معرض غلظتی فراتر از رهنمود جهانی قرار دارند و میانگین غلظت در تهران بیش از دو برابر معیار ملی و بیش از شش برابر استاندارد جهانی است.
ابعاد انسانی و عددی خسارت
آسیب انسانی تنها یک روی سکه است. روزانه بیش از ۱۶۱ نفر در ایران بهدلیل تنفس هوای آلوده جان میبازند؛ عددی که پیامدهای روانی، اجتماعی و خانوادگی گستردهای دارد. از طرف دیگر افزایش روزهای ناسالم هوا برای شهروندان به کاهش ساعات کار مفید، افزایش مراجعه به مراکز درمانی و بار مالی مستقیم بیمهها و نظام سلامت منجر میشود.
محاسبات اقتصادی نشان میدهد هزینههای سلامت، کاهش بهرهوری و مرگومیر ناشی از آلودگی هوا بار سنگینی بر اقتصاد وارد میکند. برآوردهای بینالمللی نشان داده در سال ۲۰۱۹ خسارت سلامت ناشی آلودگی معادل ۶ درصد تولید ناخالص جهانی بوده و برای ایران رقمهای داخلی نشان میدهد خسارت اقتصادی آلودگی هوا در سال گذشته حدود ۱۷.۲ میلیارد دلار برآورد شده که معادل نزدیک به ۴.۷ درصد تولید ناخالص داخلی کشور است. این نسبت نشان میدهد آلودگی هوا تنها یک هزینه محیطی نیست بلکه مانعی جدی بر سر رشد اقتصادی و توسعه انسانی کشور است.
پیامدها بر بهرهوری و تولید
آلودگی هوا با کاهش قابلیت کار جسمی و ذهنی نیروی کار، افزایش غیبت و کاهش ساعتهای کاری موثر، بهرهوری نیروی کار را کاهش میدهد. از سوی دیگر هزینههای درمانی بالاتر و فشار بر نظام سلامت، منابع عمومی را به سمت پوشش خسارتها و از سرمایهگذاریهای مولد منحرف میکند. علاوه بر این، تداوم آلودگی میتواند جاذبه شهری برای نیروی کار و سرمایه را کاهش دهد و سرمایهگذاریهای خارجی را دشوارتر سازد.
راهکارهای سیاستی؛ از پیشگیری تا درمان اقتصادی
کاهش این بار اقتصادی و انسانی نیازمند بستهای از اقدامات هماهنگ است: اول، نصب و اجرای استانداردهای سختگیرانهتر بر منابع انتشار از جمله صنایع، نیروگاهها و ناوگان حملونقل؛ دوم، حمایت از فناوریهای پاک، توسعه وسایل نقلیه برقی و حملونقل عمومی کارآمد؛ سوم، سرمایهگذاری در زیرساختهای پایش و اطلاعرسانی و تقویت نظام سلامت برای مدیریت آلودگیهای حاد؛ و چهارم، اجرای سیاستهای منطقهای مقابله با ریزگردها و ارتقای مدیریت منابع آب و خاک تا منشاء بخش قابل توجهی از آلودگیها کاهش یابد.
آلودگی هوا هزینهای است که اقتصاد کشور هر روز آن را میپردازد؛ از مرگ انسانها گرفته تا افت تولید و افزایش مخارج درمانی. اگر قرار است رشد و توسعه پایدار محقق شود، پرداختن جدی به این بحران و تلفیق راهکارهای زیستمحیطی، فناوری و سیاستگذاری اقتصادی در اولویت قرار گیرد. اقدام امروز، سوددهی برای سلامت و رشد فردای کشور را رقم خواهد زد.
