رکورد زنی زیان در صنایع بورسی

به گزارش اکو ایران، بیش از 280 شرکت صنعتی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس که به صورت ماهانه گزارش تولید خود را منتشر می کنند بیش از نیمی از تولید کشور را در اختیار دارند. لذا با توجه به بررسی آمار این شرکت ها می توان وضعیت تغییرات تولید صنعت کشور را رصد کرد. بررسی ها نشان می دهد که شاخص مستخرج از داده های این شرکت ها هم راستا با شاخص تولید صنعتی کل کشور است. لذا این شاخص در زمانی که شاخص های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می شوند و تواتر فصلی دارند، می تواند جایگزین خوبی برای آنها باشد و وضعیت تغییرات ماهانه صنعت را نشان دهد .

نمودار 1: رشد شاخص تولید صنعتی بورسی و شاخص تولید صنعتی مرکز آمار ایران(نسبت به مدت مشابه سال قبل)

نمودار 1 روند رشد شاخص تولید صنعتی نسبت به مدت مشابه سال گذشته را تا آذر ماه ۱۴۰۰ نشان می دهد. در این نمودار به منظور مقایسه شاخص تولید صنعتی محاسبه شده و شاخص تولید صنعتی مرکز آمار، روند این دو شاخص به نمایش درآمده است. بر اساس این آمار، بعد از کاهش قابل توجه تولید صنعتی در نیمه دوم سال 1397 و ابتدای سال 1398، رشد تولید این بخش از فصل چهارم 1398 صنعت مثبت شد که این رشد مثبت تا خرداد ماه 1400 ادامه داشت.

روند افزایشی رشد شاخص تولید در تابستان متوقف شد و رشد شاخص تولید درتیر ماه و مردادماه به ترتیب به3.1 درصد و صفر درصد رسید . با وجود اینکه رشد شاخص در شهریور ماه اندکی بهبود پیدا کرد و به 2.4 درصد رسید اما در مهر ماه مجددا روند رشد شاخص تولید صنعتی نزولی شد و رشد شاخص در ماه های پاییز نسبت سال گذشته به ترتیب به منفی1 ، منفی 0.7،  و منفی 0.2 درصد رسیده است.

در جدول 1 رشد تولید صنایع گزارش شده و در نمودار 2 نیز رشد تولید در آبان و آذر 1400 نسبت به مدت مشابه نشان داده شده است. نکات مهمی که از بررسی آمار رشد صنایع در این ماه استخراج می شود عبارتند از:

• اگرچه رشد منفی تولید در صنعت فلزات اساسی در آذر ماه نیز ادامه داشته است اما این رشد منفی کمرنگ تر شده و از منفی 6.5 درصد در آبان ماه به منفی 2.9 درصد در آذر ماه نسبت به سال قبل رسیده است . قطعی مقطعی گاز صنایع فولادی می تواند مهمترین دلیل ادامه دار بودن رشد منفی در این صنعت باشد.
• شاخص تولید صنعت خودروسازی و ساخت قطعات در آذر ماه نیز مانند ماه های گذشته رشد مثبتی ثبت کرده است. رشد حدود 10 درصدی شاخص تولید این صنعت مهم ترین عاملی است که جلوی کاهش قابل توجه رشد شاخص تولید صنعتی را گرفته است.
• برخلاف سه ماهه شهریور تا آبان در آذر ماه رشد شاخص تولید صنایع شیمیایی نسبت به سال گذشته منفی شده است. رشد منفی شاخص تولید در این صنعت به دلیل شروع فصل سرما و کاهش گاز خوراک تحویلی به پتروشیمی ها بوده است.
• رشد تولید صنایع دارویی و کانی های غیر فلزی در آذر ماه مشابه شش ماه اخیر نسبت به سال گذشته منفی بوده است.

نمودار2: رشد تولید صنایع مختلف در آبان و آذر 1400 نسبت به مدت مشابه سال قبل

جدول ۱ : نرخ رشد تولید صنایع منتخب (درصد)

تحلیل موجودی انبار

زمانی که شوکی منفی بخش عرضه تولید و فروش را تحت تاثیر قراردهد، در دوره های اولیه با وجود اینکه رشد تولید را کاهش می دهد، رشد فروش را تحت تاثیر قرار نمی دهد وهمین امر باعث کاهش موجودی انبار محصولات نهایی می شود. از این رو زمانی که کاهش رشد تولید با کاهش موجودی انبار همراه باشد می توان گفت که شوک وارد شده از بخش عرضه است و عامل اصلی متوقف کننده رشد را باید از سمت عرضه جستجو کرد. نمونه این مورد کاهش تولید فروردین ماه سال 99 بوده که ریشه در تعطیلی واحدهای صنعتی و بخش عرضه داشت و موجودی انبار و تولید با هم کاهش داشتند. به علاوه موجودی انبار وتولید صنایع از فروردین تا تیرماه 1399 هر دو روند افزایشی داشتند که نشان از برطرف شدن مشکل عرضه دارد.

همانطور که در نمودار 3 مشخص است، از تیر 1399 تا اسفند 1399 رشد تولید و فروش کمتر از 1 درصد با هم اختلاف داشتند این نکته نشان می دهد که شوک غیرقابل پیش بینی عمده ای بر سمت تقاضا و یا عرضه محصولات صنعتی در ماه های اخیر وارد نشده است. در فروردین و اردیبهشت ماه سال 1400 تغییر در موجودی انبارشرکت های صنعتی تحت تاثیر تغییر قابل توجه استراتژی فروش شرکتهای خودروساز قرار گرفت و شاخص کل موجودی انبار صنعت کاهش در موجودی انبار را نشان داد.

صنعت محصولات شیمیایی در سه ماه اخیر افزایش قابل توجه در موجودی انبار داشته است. با توجه به رشدتولید نزدیک به صفر و حتی منفی در ماه های اخیر دراین صنعت، می توان گفت که فروش شرکت های این صنعت در ماه اخیر نسبت به مدت مشابه کاهش داشته است.

یکی از صنایعی که در دورههای اخیر بیشترین تغییر را در موجودی انبار دارد صنعت خودروسازی است. این صنعت از مرداد ماه 1399 تا اسفند1399 به طور متوسط در هر ماه 12.8 درصد به موجودی انبار خود اضافه کرد اما از اردیبهشت ماه سال جاری به بعد در بیشتر ماه ها (به جز خردادماه)  موجودی انبار این صنعت کاهش داشته است. در آبان ماه نیز معادل 4 درصد تولید آبان ماه این صنعت از موجودی انبار این صنعت کم شده است. اما میزان تولید و فروش این صنعت در آذر ماه به تعادل رسیده و تغییر قابل ملاحظه ای در موجودی انبار در این صنعت اتفاق نیفتاده است.

رشد منفی ادامه دار شاخص تولید صنعت دارویی در ماه های اخیر که با کاهش موجودی انبار در این صنعت همراه بوده است می تواند نشان دهنده این مسئله باشد که کاهش تولید در این صنعت به دلیل محدودیتی از طرف عرضه (مانند کمبود مواد اولیه وارداتی) بوده است.

جدول ۲ : تغییرات در موجودی انبار در صنایع منتخب (درصد)

نمودار  :3 تغییر در موجودی انبار و رشد در شاخص تولید صنعتی بورسی (درصد)

محدودیت مالی و رشد صنعت

در اقتصاد ایران محدودیت نقدینگی در صنایع همواره از اصلی ترین مشکل های تولید برشمرده شده است. شرکت ها بر اساس شاخص محدودیت مالی به دو گروه بامحدودیت مالی شدید و با محدودیت مالی خفیف تقسیم شده اند. در بازه هایی که رشد شرکت های با محدودیت مالی بیشتر پایین تر است می توان گفت که فشارمحدودیت مالی بر رشد تولید بیشتر از سایر دوره ها است. این مقایسه در نمودار4 نشان داده شده است و مناطق هاشور خورده نشان دهنده دوره هایی است که محدودیت مالی نقش محدودکننده در رشد تولید داشته است.

هاشور پررنگ نمودارنشان دهنده این است که محدودیت مالی نقش عمیق تری در کاهش تولید داشته (و همبستگی بین محدودیت مالی و رشد منفی تولید بالاتر بوده) است. بر اساس این نمودار در دو سال اخیرتقریبا در تمام دوره ها ( بجز فروردین 1399 که شوک کرونا تغییرات تولید را توضیح می دهد) رشد شرکت هایی که محدودیت مالی شدیدتری داشتند کمتر از رشد سایر شرکت ها بوده است. در برخی برهه‌های زمانی مانند خرداد تا آذر 1398 این محدودیت اثر شدیدتری بر رشد تولید داشته است. از خردادماه تا آذر ماه نیز محدودیت مالی عامل تفاوت معنی دار در رشد تولید بین شرکت ها نبوده و تغییرات رشد تولید شرکت های در هر دو گروه (دارای محدودیت مالی شدید و کم) بسیار نزدیک به هم و در یک راستا بوده است.

نمودار 4 : رشد تولید در شرکت های با محدودیت مالی شدید و کم )درصد(

صادرات و رشد صنعت

رشد تولید در برخی صنایع به شدت به بازار صادراتی وابسته است. از این رو تغییرات فرآیندها و رویه های صادراتی و گسترده یا محدود شدن بازار صادراتی یکی از عواملی است که بخشی از تغییرات در تولید را توضیح می دهد. بمنظور بررسی اثر صادرات بر رشد تولید، شرکتها بر اساس درجه صادرات محوری به دو گروه تقسیم شده است (ملاک در اینجا درصد محصول صادراتی به کل فروش در هر شرکت بوده است).

در نمودار ۵ رشد تولید این دوگروه مقایسه شده است. بر اساس این نمودار از ابتدای سال 1398 که روند رو به افزایشی رشد تولید صنعتی شروع شد تا مهرماه 1399 همواره رشد شرکت های صادراتی از شرکت های غیرصادراتی بیشتر بوده است و در واقع به نوعی محرک افزایش رشد در این بازه زمانی را می توان صادرات و شرکت های صادرات محور دانست. از آبان ماه سال گذشته برخلاف دوره قبلی رشد تولید صنایع صادرات محور از رشد تولید سایر صنایع پایین تر بوده است.

این اختلاف در ماههای اخیر به مرور افزایش پیدا کرد به گونه ای رشد گروه شرکت های صادرات محور در مهر تا آذر ماه به طور متوسط حدود 8 واحد درصد کمتر از رشد گروه دیگر بوده است.

نمودار ۵ : رشد تولید در شرکت های صادرات محور در مقایسه با سایر شرکت ها )درصد(

واردات و رشد صنعت

چون درجه وابستگی به واردات در بین صنایع و حتی شرکت های مختلف، متفاوت است، بدیهی است که مشکلی مانند تحریم که واردات را مختل می کند بر روی صنایع وابسته تر اثر بیشتری دارد. برای اینکه اثر واردات بر رشد تولید صنایع مشخص شود شرکتها بر اساس درجه وابستگی به واردات (در اینجا نسبت نهاده های وارداتی به تولید تعریف شده است) به دو گروه واردات محور شدید و واردات محوری کم تقسیم شده اند و رشد تولید در این دو گروه در دوره های مختلف با هم مقایسه شده است که نتیجه آن در نمودار 6 نمایش داده شده است.

در تمام ماه های سال 1399 رشد تولید شرکت های واردات محور از رشد تولید شرکت هایی که وابستگی کمتری به واردات دارند(یا وابستگی ندارند) بیشتر بوده است. در بیشتر ماه های سال 1400 از جمله آذر ماه رشد تولید شرکتهای واردات محور از سایر شرکت ها بالاتر بوده است. در مهرماه و آبان ماه در حالی رشد شرکت های با درجه واردات محوری بالا مثبت بوده، رشد سایر شرکت ها منفی بوده است.

نمودار 6 : رشد تولید در شرکت های وابسته به واردات در مقایسه با سایر شرکت ها)درصد(

کالاهای واسطه، مصرفی و سرمایه گذاری

تولید صنایع را می توان بر اساس ماهیت و کارکرد محصولات به سه گروه کالاهای مصرفی، واسطه ای و سرمایه ای تقسیم کرد. از آنجایی که عوامل اثرگذار بر روی این کالاها با همدیگر متفاوت است، طبیعی است که روندهای متفاوتی داشته باشند. از این رو بررسی تولیدات در این طبقه بندی ها می تواند به درک عوامل موثر بر روند تغییرات تولید کمک کند. نمودار 7 روند رشد تولید کالاهای مصرفی، واسطه ای و سرمایه ای را در سال 97 و 98 نشان می دهد. بر اساس این نمودار بیشترین کاهش تولید مربوط به کالاهای نهایی( مصرفی و سرمایه ای) بوده است وتولید کالاهای واسطه ای در این دوره کاهش به مراتب کمتری را تجربه کرده است. دو دلیل برای افت بیشترتولید کالاهای نهایی وجود دارد.

اول اینکه این محصولات عموما واردات محور بوده و وابستگی به واردات دربین این محصولات بیشتر از محصولات واسطه ای است. ثانیا بازار هدف محصولات واسطه ای عمدتا صادراتی هستند و از آنجا که رشد صادرات با افزایش نرخ ارز صرفه بیشتری نیز داشته است، طبیعی است که کاهش تولید در محصولات واسطه ای به اندازه محصولاتی که بازارهدف آنها داخلی است باشد. روند کاهش تولید در سال 97 در کالاهای مصرفی به مراتب بیشتر از کالاهای سرمایه ای است. البته بازگشت نمودار کاهشی رشد کالاهای مصرفی نیز در سال 98 سریعتر بوده است.

از اردیبهشت 99 به بعد رشد تولید کالاهای مصرفی به دلیل محدودیت های وارداتی بر روی این محصولات( ناشی از تحریمها و محدودیت ثبت سفارش) و همچنین رشد نرخ ارز( که منجر به ارزانتر شدن کالاهای داخلی نسبت به کالاهای وارداتی شده است) بیشتر از رشد کالاهای واسطه ای بوده است. نکات قابل توجه که از مقایسه رشدشاخص تولید سه گروه مصرفی، واسطه ای و سرمایه ای بدست می آید عبارتند از:

• اگرچه رشد تولید کالاهای مصرفی در یک سال اخیر مثبت بوده است اما روند رشد این کالاها در شش ماهه اخیر نزولی بوده به گونه ای رشد حدود13 درصدی تولید کالاهای مصرفی در خرداد ماه ( نسبت به سال گذشته)  به رشد 3.3 درصدی در آذر ماه رسیده است.
• رشد تولید کالاهای واسطه ای در سه ماه اخیر بین منفی 3 و منفی 1.5 درصد بوده است. رشد تولیدکالاهای واسطه در آذر ماه منفی 1.7 درصد بوده است.
• رشد کالاهای سرمایه ای در ماهه ای اخیر نوسانات قابل توجهی داشته است. در آذرماه با توجه به مثبت بودن رشد تولید در صنعت ماشین الات و تجهیزات رشد تولید کالاهای سرمایه ای نیز مثبت و قابل توجه بوده است.

نمودار7: رشد تولید کالاهای واسطه ای، مصرفی و سرمایه ای(درصد) نسبت به مدت مشابه سال قبل

سودآوری در صنایع

اگرچه سودآوری در شرکت ها و صنایع مسئله مالی به حساب می آید ولی باید به این نکته توجه کرد که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات به شمار می آید. در جدول 3 وضعیت سودآوری شرکت های تولید بورس در بازه های عملکردی دوازده ماهه سال مالی 1399 و سه ماهه و شش ماهه1400  بررسی شده است.

بر اساس آمار467 شرکت بورسی که اطلاعات مربوط به سود و زیان آنها در بازه شش ماهه ابتدای 1400 دردسترس بوده است60  شرکت زیانده بوده اند. این در حالی است که در شش ماهه 1399 از بین همین شرکت ها 53 شرکت زیانده بوده اند که نشان می دهد در کل شرکت های زیانده در صنایع بیشتر شده اند. افزایش تعداد شرکت های زیانده نسبت به مدت مشابه سال گذشته در سالهای اخیر سابقه نداشته و در سالهای اخیر همواره از تعداد شرکت های زیانده کاسته می شد. همچنین سود اسمی این شرکتها در شش ماهه 1400 نسبت به سال قبل حدود رشد 118 درصدی داشته است. این در حالی است که رشد سود اسمی در سه ماهه 1400 بیش از 185 و در سال 1399 بیش از 133 درصد بوده است. به عبارت دیگر اگرچه رشد سود اسمی در بین شرکت ها در شش ماهه 1400  نیز ادامه داشته و این رشد بسیار بالاتر از تورم بوده است اما این رشد در مقایسه با رشد سود آوری در فصول قبلی کمتر و روند نزولی را نشان میدهد. در مجموع، افزایش تعداد شرکت های زیانده به همراه روند نزولی رشد سود می تواند علامت های هم جهت در راستای تضعیف سودآوری شرکت های بورسی است.

برای اینکه مشخص شود رشد سود در کدام صنایع بیشتر بوده است در جدول3 عملکرد سودآوری شرکت ها به تفکیک صنایع نیز آورده شده است. در بین صنایع مهم مانند سنوات اخیر شرکت های خودروسازی و ساخت قطعات بدترین وضعیت را از نظر سودآوری دارند؛ به صورتی که تنها صنعتی هست که جمع سود خالص شرکت های آن منفی می شود. البته با توجه به کاهش زیان تجمیعی صنعت و کاهش تعداد شرکت های زیانده دو فصل اخیر نسبت به مدت مشابه سال قبل به نظر میرسد روند سودآوری این صنعت بهتر شده است.

نگاهی به رشد سود اسمی صنایع نشان می دهد که صنایع صادرات محور مانند صنایع محصولات شیمیایی وصنایع فلزات اساسی به دلیل رشد نرخ ارز در چند فصل اخیر بیشترین رشد سود اسمی را داشتند. سود اسمی صنعت محصولات شیمیایی و فلزات اساسی به ترتیب 116 و 147  درصد نسبت به مدت مشابه رشد داشته است که بسیار بالاتر از سایر صنایع بوده است. اگرچه نرخ رشد سودآوری این صنایع در شش ماهه سال جاری درمقایسه نرخ رشد سه ماهه روند نزولی داشته است.

از طرف دیگر تولیدکننده های محصولات ضروری و مصرفی مانند صنایع دارویی و غذایی رشد سود اسمی کمتراز رشد تورم داشته اند.  به گونه ای که رشد سودآوری صنعت محصولات غذایی در سه ماهه و شش ماهه 1400 نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب منفی 16 درصد و صفر درصد بوده است و این نرخ رشدها برای صنعت دارویی نیز به ترتیب 22 درصد و 23 درصد بوده است. به عبارت دیگر ارزش حقیقی سودآوری این صنایع کاهش داشته است. به علاوه تعداد شرکت های زیانده در این صنایع نیز در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. کاهش ارزش حقیقی سود این صنایع و افزایش تعداد شرکت های زیانده می تواند ریشه درقیمت گذاری دستوری این صنایع داشته باشد که حاشیه سود این صنایع را تحت تاثیر قرار داده است.

جدول 3: بررسی وضعیت سودآوری در صنایع بورسی