به گزارش اکوایران، شهر تربت جام به مزارع رنگارنگ گل زعفران خود شهرت دارد. در این مزارع یکی از باارزش‌ترین محصولات صادراتی ایران پرورش داده می‌شود: زعفران.

به نوشته فایننشال تایمز، اما برای رضا -یک کشاورز محلی که کیسه‌های زعفران سرخ را برای فروش به بازار شلوغ ادویه می‌برد- امسال از نظر برداشت محصول، یک فاجعه بوده است. این کشاورز محلی که تغییرات آب‌وهوایی را عامل کاهش شدید برداشت زعفران می‌داند،‌ گفته: «خانواده من در این فصل تنها 900 کیلوگرم زعفران برداشت کرد،‌ این در حالیست که میزان برداشت زعفران ما در گذشته 1500 کیلوگرم بوده است».

اثرات تغییرات اقلیمی بر تولید زعفران ایران

بیش از 90 درصد زعفران جهان در ایران تولید می‌شود. این ادویه به «طلای بیابان» نیز شهرت دارد و می‌تواند در اقلیم خشک دوام بیاورد و با عطر خوش و قوی،‌ طعم مطبوع و رنگ تند خود شناخته‌ می‌شود.

اما تغییر الگوهای آب‌وهوایی و کمبود آب، تأثیرات چشمگیری بر صنعت زعفران گذاشته است؛ موضوعی که منجر به کاهش قابل توجه برداشت این ادویه شده و قیمت آن را به عنوان گران‌ترین ادویه جهان، بالاتر از همیشه برده است.

تولیدکنندگان زعفران در منطقه خراسان از جمله تربت جام اعلام کرده‌اند برداشت این ادویه طی امسال و در مقایسه با سال گذشته، بیش از 50 درصد کاهش یافته است. علی شریعتی مقدم، مدیر اجرایی شرکت زعفران نوین که یک تولیدکننده و صادرکننده پیشگام زعفران در ایران است، اعلام کرده: «انتظار می‌رود تولید کلی زعفران از نزدیک به 400 تن به حدود 170 تن کاهش یابد».

مجتبی پیام عسگری -مدیر بورس زعفران تربت جام- معتقد است سرمای شدید زمستان و پس از آن کاهش بارندگی در بهار و گرمای شدید در تابستان که به حدود 50 درجه سانتی‌گراد می‌رسید، تأثیرات ویرانگری بر تولید زعفران داشته است. او گفته: «تمام 2 هزار چاه آب محلی منطقه به طور کامل خشک شده‌اند».

کارشناسان هشدار داده‌اند اینگونه الگوهای آب‌وهوایی، نتیجه تغییرات اقلیمی است که اثرات آن در سراسر جهان دیده می‌شود.

محمد درویش -‌یکی از طرفداران محیط زیست در ایران‌- به فایننشال تایمز اعلام کرده: «ایران نسبت به تغییرات اقلیمی، آسیب‌پذیرتر از سایر نقاط است، بویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک. بارندگی‌ها کاهش یافته و میزان تبخیر و گرمای هوا به شدت در حال افزایش است».

در نتیجه این اتفاقات، قیمت زعفران مرغوب به شدت افزایش یافته و در بازار داخلی ایران به 1400 دلار به ازای هر کیلو رسیده که دو برابر بیشتر از قیمت سال گذشته است. قیمت زعفران مرغوب در خارج از ایران حتی به 1800 دلار به ازای هر کیلو نیز می‌رسد.

کشاورزی زعفران

جایگاه زعفران در فرهنگ ایران

زعفران یکی از اجزای اصلی غذاهای سنتی ایران است که در انواع مختلف غذاها مانند ته‌چین، انواع خورشت‌ها مانند قیمه و دسرهایی مانند حلوا و شله‌زرد مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی معتقدند زعفران خواص درمانی دارد و ضمن بهبود خلق‌وخو باعث کاهش سطح قند خون می‌شود.

این ادویه همچنین می‌تواند بینایی، حافظه و سلامت قلب را بهبود ببخشد. حاکمان ایران باستان برای اینکه سربازان ایرانی در میدان نبرد علمکرد بهتری داشته باشند، استفاده از زعفران در رژیم غذایی آن‌ها را بیشتر می‌کردند. دانشمندان هم در حال تحقیق روی این ادویه برای پیدا کردن روش‌های جدید برای درمان افسردگی و حتی سرطان هستند. زعفران به عنوان رنگ نیز کاربرد دارد و در صنعت لوازم آرایشی و ادکلن استفاده می‌شود.

دلیل قیمت بسیار بالای زعفران

بخشی از قیمت بالای زعفران به دلیل سختی مربوط به برداشت آن است. برای تولید یک کیلوگرم از این ادویه تا 170 هزار گل زعفران مورد استفاده قرار می‌گیرد. گل‌های زعفران که بسیار ظریف و شکننده هستند، در زمان طلوع آفتاب و طی ماه‌های اکتبر و نوامبر (حوالی مهر و آبان) با دست برداشت می‌شوند. پس از آن، سه کلاله سرخ‌رنگ این گل با ظرافت تمام جمع‌آوری شده و خشک می‌شود.

با گسترش کشت و روش‌های جدید فراوری در تولید زعفران، ارزش این ادویه ایرانی در دهه‌های اخیر بیشتر شده است. در تولید زعفران ایران، استانداردهای کیفی بین‌المللی به کار گرفته شده است. بورس زعفران نیز در سال 2017 راه‌اندازی شد. همچنین یک بازار آتی زعفران به وجود آمده و صندوق سرمایه‌گذاری برای این ادویه ایجاده شده است.

فرهاد سحرخیز، رئیس شرکت زعفران سحرخیز که کنترل حدود یک‌سوم بازار زعفران ایران را در اختیار دارد و به آغاز فعالیت این بورس کمک کرده، گفته: «این اقدامات باعث جذب سرمایه‌گذاران و خریداران خانگی شده که به طور معمول در طلا و ارزهای خارجی سرمایه‌گذاری می‌کنند».

مدیران فعال در صنعت زعفران نگران این موضوع هستند که مصرف داخلی که حدود یک‌چهارم از تولید سالانه را شامل می‌شود، در بحبوحه افزایش تورم در ایران، کاهش بیشتری پیدا کند.

احمد اکبری، یک فروشنده در شهر مشهد که قطب تجارت زعفران در ایران است، به فایننشال تایمز اعلام کرده: «ما شاهد کاهش 50 درصدی در فروش هستیم و تقاضای داخلی به‌شدت کاهش پیدا کرده است. بسیاری از مردم نمی‌توانند با قیمت‌ها فعلی از عهده خرید زعفران برآیند».

نگرانی از صادرات زعفران

غلامرضا میری -رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی- اعلام کرده تحریم‌ها و محدودیت دسترسی به سیستم مالی جهانی باعث شده تجارت غیرقانونی زعفران با افزایش قابل توجهی همراه شود. او گفته: «قاچاقچیان زعفران ایران، این ادویه را با قیمت کمتر به سایر کشورها می‌فروشند و این کشورها زعفران ایران را به نام خود تمام می‌کنند».

قیمت‌های بالاتر زعفران همچنین بر صادرات این ادویه تأثیر گذاشته است، از جمله چین به عنوان بزرگ‌ترین خریدار خارجی زعفران ایران. چینی‌ها 45 درصد از سهم صادرات ایران را خریداری می‌کنند و کشورهای عربی به همراه اسپانیا و ایتالیا از دیگر خریداران بزرگ زعفران ایران هستند.

مجتبی پیام عسگری -مدیر بورس زعفران تربت جام- همچنین گفته: «بسیاری از بازرگانان چینی از قیمت زعفران شوکه شدند و خرید خود را متوقف کردند. اگر آن‌ها دوباره برای خرید زعفران برگردند، حتی باید قیمت‌های بیشتری پرداخت کنند. علت این اتفاق این است که برداشت این ادویه به‌شدت کاهش پیدا کرده و انبارها خالی هستند».

زعفران بخش کوچکی از صادرات محصولات کشاورزی ایران را شامل می‌شود، اما حدود 100 هزار خانوار که در مناطق بیابانی خراسان مستقر هستند، با کشت این ادویه امرار معاش می‌کنند. کشت زعفران برای این خانواده‌ها بهترین گزینه است.