به گزارش اکوایران، در شرایطی که نظام بینالملل بیش از هر زمان دیگری دچار آشفتگی و بحران اعتماد شده، سخن گفتن از «صلح» به یک مسئله عمیقاً سیاسی و ساختاری بدل شده است. قدرتهای بزرگ بهویژه ایالات متحده و متحدانش، با بازتولید گفتمانهایی چون «صلح از طریق قدرت» یا «بازدارندگی از مسیر جنگ» در حال بازتعریف حقوق بینالملل هستند.
در چنین فضایی روز گذشته اجلاسی به مناسبت «سال بینالمللی صلح و اعتماد، روز بینالمللی بیطرفی و سیامین سالگرد بیطرفی دائمی ترکمنستان» با حضور سران کشورها، روسای سازمانهای بینالمللی و نمایندگان سیاسی برگزار شد. نشست اصلی این مجمع با عنوان «صلح و اعتماد، همگرایی هدفها برای آیندهای پایدار» برگزار شد و محور آن نقش اعتماد، گفتوگو و دیپلماسی پیشگیرانه در مواجهه با چالشهای روز جهان بود.
اجلاس بینالمللی صلح و اعتماد از حیث نمادین واجد اهمیت بود. ترکمنستان با اتکا به سیاست بیطرفی دائمی خود کوشید نقش میانجی و میزبان گفتوگو را ایفا کند و ایران نیز از این فرصت برای طرح مجدد انتقادهای خود به یکجانبهگرایی غرب بهره برد. مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری در سخنرانیاش به مصونیت اسرائیل از قواعد بینالمللی اشاره کرد.
اما پرسش کلیدی اینجاست: این گفتمان تا چه حد قابلیت تبدیلشدن به سیاست عملی دارد؟ تجربه سالهای گذشته نشان داده که نشستهای چندجانبهای از این دست اگر به سازوکارهای اجرایی مشخص گره نخورند، اغلب در سطح بیانیههای اخلاقی باقی میمانند. هرچند در سطح گفتار، روایت منسجمی از «صلح مبتنی بر عدالت» ارائه میشود اما هنوز نتوانسته این روایت را به یک ائتلاف عملی منطقهای تبدیل کند که وزن واقعی در معادلات جهانی داشته باشد.
منطقهگرایی پزشکیان؛ انتخاب راهبردی یا اجبار ساختاری؟
سفر پزشکیان به قزاقستان و ترکمنستان و دیدارهای فشرده با رهبران روسیه، عراق و پاکستان، بار دیگر نشان داد که سیاست خارجی ایران در شرایط تداوم فشارهای غرب، ناگزیر به تمرکز بر محیط پیرامونی خود است. دولت چهاردهم نیز مانند دولتهای پیشین، «منطقهگرایی» را بهعنوان ستون اصلی سیاست خارجی دنبال میکند؛ اما تفاوت مهم آن در تلاش برای پیوند دادن دیپلماسی سیاسی با دیپلماسی اقتصادی است.
پزشکیان در رایزنی با قربانقلی بردیمحمداف، رهبر ملی ترکمنستان با تاکید بر ضرورت اجرای توافقات گذشته افزود: توافقات مهمی در حوزه گاز، حملونقل، کریدورها و همکاریهای اقتصادی و تجاری میان دو کشور صورت گرفته است. با وجود این، هنوز در برخی بخشها با موانع و مشکلاتی مواجه هستیم که رفع آنها نیازمند دستور و پیگیری جنابعالی است تا این توافقات بهطور کامل عملیاتی شود.
رئیس جمهوری در دیدار با سردار بردیمحمداف، رئیسجمهور ترکمنستان نیز تاکید کرد: میان ما سابقهای دیرین در حوزههای فرهنگی و تمدنی وجود دارد و ظرفیتهای موجود برای توسعه همکاریها بسیار گسترده است.
پزشکیان در دیدار با عبداللطیف رشید، رئیسجمهور عراق گفت: سرمایهگذاری مشترک و توسعه ارتباطات مرزی از اولویتهای ماست. به استانداران استانهای مرزی اختیار ویژه دادهایم تا از ظرفیتهای گسترده موجود برای افزایش تبادلات استفاده شود. او همچنین اتصال خطوط ریلی میان دو کشور را اقدامی ضروری دانست و تکمیل پروژه ریلی بصره-شلمچه را یکی از اولویتهای اصلی ایران عنوان کرد. پزشکیان با تاکید بر اینکه جلوگیری از تقویت ارتباط علمی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و صنعتی میان کشورهای مسلمان، تلاش اصلی اسرائیل در منطقه است، خواستار جلوگیری از ایجاد تفرقه و تنشآفرینی شد.
در ادامه ملاقاتهای دوجانبه سطح بالا در حاشیه اجلاس عشقآباد، در دیدار پزشکیان با شهباز شریف، نخستوزیر پاکستان با اشاره به ظرفیتهای گسترده ایران و پاکستان در حوزههای حملونقل، ترانزیت و توسعه زیرساختهای مرزی، بر پیگیری عملی توافقاتی که در سفر اخیر رئیس جمهوری به اسلامآباد نهایی شده بود، تأکید شد.
پزشکیان همچنین پس از استقبال رسمی قاسم جومارت توکایف، رئیسجمهور قزاقستان ملاقاتی دوجانبه با همتای قزاق خود داشت. در جریان این سفر 14 امضا و تبادل ۸ سند و تفاهمنامه همکاری میان ایران و قزاقستان نیز انجام شد و رؤسایجمهور دو کشور علاوه بر شرکت در نشست هیاتهای عالی رتبه، یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک نیز داشتند.
وعده پوتین برای حمایت بینالمللی از ایران
دیدار پزشکیان و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه اما مهمترین دیدار در حاشیه این اجلاس بود که توجهها را به خود جلب کرد. این دیدار بار دیگر اهمیت روابط تهران–مسکو را برجسته کرد. حمایت لفظی روسیه از ایران در مجامع بینالمللی و رشد مبادلات تجاری، بدون تردید برای تهران اهمیت دارد.
پزشکیان با اشاره به اهمیت توسعه کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب، گفت: پیگیری این مسیرها با سرعت در جریان است و قطعاً دستور شما موجب شتابگیری اجرای این پروژههای مهم و راهبردی خواهد شد.
پوتین نیز در این دیدار تاکید کرد که ایران و روسیه در حال بررسی توسعه همکاریهای احتمالی در زمینه انتقال گاز، برق و توسعه مبادلات در حوزه کشاورزی هستند. رئیسجمهور روسیه با بیان اینکه در مسائل بینالمللی نیز تماسها و هماهنگیهای نزدیکی میان دو کشور برقرار است، تأکید کرد: روسیه همواره از جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل حمایت کرده و این مواضع استمرار خواهد داشت.
با این حال پس از این دیدارها و رایزنیها این پرسش در ذهن ایجاد میشود که آیا این منطقهگرایی از سر انتخاب فعالانه است یا واکنشی ناگزیر به انسداد روابط با غرب؟ واقعیت آن است که بسیاری از پروژههای مطرحشده ـ از کریدورهای ترانزیتی گرفته تا سوآپهای انرژی ـ سالهاست روی کاغذ باقی ماندهاند و هر بار در قالب سفرهای رسمی با ادبیاتی تازه بازتولید میشوند، بیآنکه جهش محسوسی در اجرا رخ دهد.
دیپلماسی ایران امروز بیش از هر چیز نیازمند اولویتبندی، تمرکز بر پروژههای محدود اما عملیاتی و بازتعریف روابط منطقهای بر اساس منافع متقارن است. در غیر این صورت، خطر آن وجود دارد که سیاست منطقهگرایی به مجموعهای از سفرها، بیانیهها و وعدههای تکرارشونده تقلیل یابد.
