نتیجه انتخابات مسیر روابط ایران و روسیه را تغییر می‌دهد؟

به گزارش اکوایران، انتخابات ریاست جمهوری ایران بر عدم اطمینان پیرامون شکل آینده روابط تهران و مسکو تأکید دارد. دو حامی اصلی نزدیکی با روسیه، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه او بودند که هر دو در یک حادثه سقوط هلیکوپتر در اردیبهشت ماه جان باختند.

این واقعه پیش از آن اتفاق افتاد که دو کشور موفق به نهادینه کردن روابط خود در قالب یک توافقنامه جدید همکاری بلندمدت شوند. اینکه آیا رئیس جمهور بعدی به همان اندازه علاقه‌مند به توسعه روابط ایران با روسیه خواهد بود، یک سوال کلیدی است.

در حال حاضر، بردار فعلی روابط ایران و روسیه بدون تغییر به نظر می‌رسد. هم محمد مخبر، سرپرست دولت و هم علی باقری، سرپرست وزارت امور خارجه درباره ماهیت بلندمدت و استراتژیک روابط دو کشور صحبت می‌کنند.

وضعیت روابط روسیه و ایران

به نوشته نیکلای کوژانوف، در تارنمای اندیشکده چتم هاوس، تصمیم سال 22-2021 در مورد دور جدیدی از نزدیکی با روسیه در سطح مقامات عالی اتخاذ شد. با این حال، حتی این تایید برای تضمین ادامه روابط با روسیه در مسیری که رئیسی برنامه ریزی کرده بود، کافی نیست.

برای تضعیف روابط دوجانبه نیازی به تجدیدنظرهای اساسی نیست: کافی است تهران سرعت همکاری در برخی زمینه‌ها (مانند روابط دفاعی یا توسعه کریدور شمال-جنوب) را کاهش دهد تا منافع روسیه را در ایران تضعیف کند.

در حال حاضر، دستور کار مشترک روسیه و ایران بسیار گسترده است. هر دو کشور در حال هماهنگی مواضع و تبادل اطلاعات در مورد تعدادی از موضوعات بین المللی از جمله برنامه هسته‌ای ایران، جنگ در سوریه، وضعیت منطقه دریای خزر، روندهای سیاسی و امنیتی افغانستان، امنیت خلیج فارس و غیره هستند.

به طور سنتی، ایران به عنوان یک بازیگر مهم در بازارهای نفت و گاز و کشوری که روسیه در آن اولین نیروگاه هسته‌ای خود را در خاورمیانه می‌ساخت، مورد توجه مسکو بوده است. در زمینه همکاری‌های نظامی-فنی، پس از شکست حمله برق آسای پوتین در اوکراین، ادعا می‌شود که ایران روابط دفاعی را با روسیه گسترش داده است.

ایران پس از سال 2022 به یک بازیگر مهم در برنامه‌های ایجاد کریدور حمل‌ونقلی برای دور زدن تحریم‌ها تبدیل شد - جنبه دیگری از احیای روابط اقتصادی روسیه و ایران.

ایران نه تنها به روسیه آموخت که چگونه تحریم‌ها را دور بزند، بلکه به عنوان ابزاری برای انجام این کار نیز عمل کرده است. از یک طرف، مسیر جایگزینی به سوی اقیانوس هند و آسیا ارائه می‌دهد، منطقه‌ای که مسکو در حال چرخش به سمت آن است. از سوی دیگر، روند آشکار و پنهان «واردات موازی» از طریق ایران آغاز شده است.

با این حال، اگر منافع ایجاب کند، حتی نهادهای عالی تصمیم‌گیری نیز ممکن است رویه خود را در مورد روسیه تغییر دهد. و حداقل دو عامل وجود دارد که می‌تواند آن‌ها را به اصلاح روابط با روسیه ترغیب کند: تحریم‌ها و اقتصاد رو به وخامت کشور.

بحران اقتصادی ایران

هر کسی که در انتخابات ریاست جمهوری ایران پیروز شود با دو مشکل مواجه است: بیرون آوردن اقتصاد از بحران و کاهش فشار خارجی که از طریق تحریم‌ها بر کشور وارد می‌شود. هر دو نامزدهای ریاست‌جمهوری صرف نظر از دیدگاه سیاسی خود، هر دو را به مردم ایران وعده می‌دهند.

سعید جلیلی، نامزد تندرو انتخابات می‌گوید که نه تنها باید تحریم‌ها علیه ایران برداشته شود، بلکه باید کشورهایی که این تحریم‌ها را اعمال کرده‌اند نیز مجبور به توبه شوند. در همین حال، مسعود پزشکیان میانه‌رو به صراحت از استراتژی «چرخش به شرق» ایران انتقاد کرده و بر گشودن کشور به روی غرب و همچنین کاهش تنش با آمریکا تاکید دارد.

سیاست «چرخش به شرق» تهران فرصت‌های اقتصادی بسیار محدودی را فراهم کرده که برای جبران تأثیر منفی تحریم‌ها کافی نیست. چندین سال پس از اجرای این سیاست، این نقص برای بسیاری آشکار شده است.

علاوه بر این، تهدید یک جنگ گسترده در خاورمیانه مرتبط با درگیری در غزه و اعمال تحریم‌های بیشتر علیه تهران، به نفع نخبگان ایران نیست.

بسیاری از آن‌ها وضعیت نه صلح و نه جنگ را ترجیح می‌دهند که از طریق سطح معینی از تنش‌زدایی با غرب حاصل شود. دهه آینده ممکن است زمانی باشد که قدرت در ایران چرخش داشته باشد. و برای نخبگان ایرانی مهم است که محیط اجتماعی-اقتصادی باثبات‌تری را در داخل کشور تضمین کنند تا روند جانشینی تا حد امکان روان انجام شود.

بی‌توجهی نامزدها به روابط با روسیه

هرگونه لغو تحریم‌ها و احیای روابط با غرب، تهران را ملزم به تجدید نظر در روابط خود با روسیه می‌کند، البته نه لزوماً به طور فوری. مسکو به وضوح از این موضوع آگاه است. بلافاصله پس از فوت رئیسی، کرملین با تمایل به دیدن نتیجه رقابت های ریاست جمهوری در ایران، تلاش کرد تا بحث در مورد توافق بلندمدت دوجانبه را متوقف کند.

احتیاط کرملین قابل درک است. اولا، همه نامزدها علاقه مند به همکاری با مسکو نیستند. پزشکیان به سبک سنتی میانه روهای ایران، با تکیه یکجانبه تهران به همکاری با روسیه و چین مخالف است. او زیرکانه اشاره کرده است که پتانسیل کامل این روابط تنها پس از لغو تحریم‌ها و ایجاد یک سیاست چندجانبه - که مستلزم تماس با غرب است- آشکار می‌شود.

بسیاری از حامیان اردوگاه محافظه کار ممکن است به ایده‌های مشابهی پایبند باشند. آن‌ها به این واقعیت استناد می‌کنند که «چرخش به شرق» هیچ نتیجه ملموسی از نظر بهبود وضعیت اقتصادی ایران نداشته است. برعکس، کمک به مسکو در جنگ اوکراین تنها بار تحریم‌های این کشور را افزایش داده است.

علیرغم مواضع مختلف نامزدها، با در نظر گرفتن فضای سیاست خارجی که در حال حاضر برای نزدیک شدن تهران به مخالفان غربی‌اش مساعد نیست، هرگونه تجدید نظر در روابط ایران و روسیه احتمالا به کندی رخ خواهد داد.

نتیجه این است که اگرچه فرصتی برای بازنگری فوری و عمیق روابط روسیه و ایران وجود ندارد، در صورتی که رئیس جمهور جدید موفق به آغاز روند لغو تحریم‌ها شود، فرسایش فرمت فعلی در میان مدت محتمل است.