چرا بخش‌هایی از توافق استراتژیک بندر چابهار با هند محرمانه شد؟

به گزارش اکوایران، دهلی نو و تهران پس از امضای یک توافق بلندمدت دوجانبه در اردیبهشت ماه، فکر می‌کردند که در نهایت می‌توانند در چابهار، تنها بندر ایران با دسترسی مستقیم به اقیانوس هند، پیشرفت معناداری داشته باشند. اگرچه هند در سال 2016 قرارداد دیگری با ایران برای بندر امضا کرد، اما برنامه‌های قبلی آن‌ها هرگز اجرا نشد، حتی زمانی که دهلی نو در سال 2018 از واشنگتن معافیت تحریمی دریافت کرد تا به کار ادامه دهد.

بر اساس قرارداد جدید، شرکت بنادر هند (IGPL) به مدت 10 سال اجازه بهره برداری و توسعه بندر شهید بهشتی در چابهار را خواهد داشت - شهری که شامل دو بندر مجزا است که بندر دیگر شهید کلانتری است.

اما تنها چند ساعت پس از نهایی شدن دومین توافق توسط دهلی نو در ماه مه، ایالات متحده نسبت به تحریم‌های احتمالی علیه هر کشوری که با تهران معامله تجاری داشته باشد، هشدار داد. ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه در یک نشست مطبوعاتی در 14 مه تاکید کرد که «همه تحریم‌های ایران» همچنان پابرجا هستند و افزود: «به هر کسی که معامله تجاری با ایران را در نظر دارد توصیه می‌کنیم که از خطرات احتمالی آن آگاه باشد».

به نوشته المانیتور، اگرچه دولت ترامپ به دلیل نقش هند در بازسازی افغانستان، پروژه چابهار را از تحریم‌ها مستثنی کرده بود، روابط ایران و آمریکا از اکتبر گذشته در جریان جنگ غزه بدتر شده است. طی سه سال گذشته، ایالات متحده بیش از 600 تحریم علیه نهادهای مرتبط با ایران اعمال کرده است.

در همین حال، رسانه‌های هندی در پاسخ به هشدار واشنگتن این سوال را مطرح کردند که چرا ایالات متحده در مورد بندری که دروازه هند به افغانستان - آسیای مرکزی - اوراسیا است، معافیت‌های قبلی خود را نادیده گرفت. در همان زمان، وزیر امور خارجه هند، سوبرامانیام جایشانکار بر «مزایای منطقه‌ای گسترده‌تر» این پروژه تاکید کرد و دیدگاه‌های محدود نگرانه را رد کرد.

بخش‌های مخفی از توافق 10 ساله جدید

در میان هشدارهای واشنگتن، به نظر می‌رسد هند و ایران در تلاش برای دور زدن تحریم‌ها هستند. علی اکبر صفایی، رئیس سازمان بنادر و دریانوردی ایران هفته گذشته در گفتگو با رسانه‌های داخلی گفت بخش‌هایی از توافق جدید با هند در مورد چابهار محرمانه نگه داشته شده است.

صفایی در کنفرانس مطبوعاتی اخیر خود از انتشار جزئیات درباره فعالیت‌های آتی شرکت بنادر هند در چابهار خودداری کرد و چند روز بعد به رسانه‌های داخلی گفت که اگرچه قرارداد با اپراتور هندی به طور کامل محرمانه نبود، «ما برخی از جنبه‌های آن را محرمانه کرده‌ایم». به گفته صفایی، دلیل این محرمانه بودن ممکن است این باشد که اگر همه جزئیات قرارداد چابهار به اشتراک گذاشته شود، ممکن است هند با فشارهای آمریکا مواجه شود.

محسن شریعتی نیا، استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی تهران، به المانیتور گفت که اگرچه از بخش‌های خاصی از قرارداد که محرمانه شده است اطلاعی ندارد، اما این ترتیب تعجب‌آور نبود. رازداری در قراردادها یک رویه رایج در بین دولت ها است و برخی از قراردادهای ایران با سایر دولت ها شامل بخش های محرمانه است.

عمیر انس، مدیر تحقیقات مرکز گفتگوی آسیای غربی هند در دهلی نو، به المانیتور گفت که اگرچه ممکن است بخش‌هایی از قرارداد علنی نشده باشد، اما این بدان معنا نیست که یک معامله مخفیانه بوده است. «بخش محرمانه ممکن است بیشتر جزئیات مسائل عملیاتی باشد. توسعه بندر چابهار زمان زیادی طول کشیده است و شرکت‌های هندی با چالش‌های متعددی از جمله تحریم‌های آمریکا مواجه شده‌اند. در این شرایط، خصوصی نگه داشتن برخی جزئیات می‌تواند به شرکت‌های هندی «حفاظت موقت» ارائه دهد.

از نظر هند و ایران، محرمانه نگه داشتن برخی از بخش‌ها ممکن است ضروری شده باشد.

محسن شریعتی نیا، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی گفت که ایالات متحده «به طور مداوم سعی کرده است روابط اقتصادی ایران با سایر کشورها را تحت فشار قرار دهد. و از آنجا که گروه‌های مختلف در بخش‌های مختلف سیاسی می‌توانند بر همکاری تهران و دهلی نو در رابطه با چابهار تاثیر منفی بگذارند، ایران به معافیت‌های اعطا شده توسط ایالات متحده اعتماد ندارد.. من معتقدم این دلیل احتیاط ایران است.»

چشم انداز هند برای چابهار

هند توسط رقیب خود، اسلام آباد از دسترسی زمینی به ایران محروم شده است، بنابراین دهلی نو چابهار را یک مسیر تجاری استراتژیک برای دور زدن بندر کراچی پاکستان و بندر گوادر (در 160 کیلومتری چابهار) می‌بیند. بندر گوادر توسط پکن اداره می‌شود و هند احساس می‌کند که توسط چین و پاکستان محاصره شده است، مگر اینکه در این منطقه دریایی جلوتر از آن‌ها حرکت کند.

پس از رسیدن به بندر چابهار، یک مسیر تجاری دیگر برای دهلی نو گشوده می‌شود؛ کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) که هند را به روسیه و آذربایجان متصل می‌کند. اما در حال حاضر ایران نتوانسته است خط ریلی رشت - آستارا را تکمیل کند که می‌تواند کریدور شمال-جنوب را تکمیل کند. ایران روی ایجاد ارتباط ریلی بین بندر چابهار و شهر زاهدان در نزدیکی مرز با افغانستان سرمایه گذاری کرده است.

در عین حال، چابهار فقط اولین بندر بزرگ هند در خارج از کشور نیست. این بندر به پایه سیاست خارجی دهلی نو برای برقراری روابط قوی با آسیای مرکزی غنی از منابع و افغانستان تبدیل شده است.

سارباناندا سونووال، وزیر کشتیرانی هند، پس از نهایی کردن قرارداد اخیر به اهمیت این بندر اشاره کرد و گفت که چابهار «از نقش خود به عنوان یک مجرای صرف بین هند و ایران فراتر رفته است و راه‌های جدیدی را برای تجارت باز کرده و انعطاف‌پذیری زنجیره تامین را در سراسر جهان تقویت می‌کند.»

انس با تاکید بر اهمیت استراتژیک ایران برای هند گفت که ایران همچنان یک بازیگر اساسی در اتصال و امنیت روابط هند با آسیای مرکزی و جنوبی است، اما سازگاری سیاست خارجی هند با سیاست تحریم یکجانبه ایالات متحده، دشوار و در برخی موارد غیرممکن است.»

موانع پیش روی چابهار

جدای از تحریم‌های آمریکا، ایران در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی (FATF)، ناظر جهانی پولشویی و تامین مالی تروریسم قرار دارد. تا زمانی که اقدامات خاصی برای مقابله با تامین مالی تروریسم اجرا نشود، همچنان یک حوزه قضایی پرخطر باقی خواهد ماند.

نه تنها این، بلکه ایران به سیستم بین المللی پرداخت‌های الکترونیکی سوئیفت دسترسی ندارد و از انجام تراکنش‌های دلاری منع شده است. اگرچه هر دو کشور به طور مداوم در حال توسعه چابهار بوده‌اند، پیشرفت به طرز دردناکی کند بوده است.

همانطور که مانوج جوشی از بنیاد تحقیقات آبزرور در دهلی نو گفت: «چابهار دارای پتانسیل بلندمدت است. اما به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران، آنطور که هند امیدوار بود، تغییر شگرفی ایجاد نکرده است، زیرا شرکت‌های خصوصی هندی نسبت به استفاده از این بندر تردید دارند و خواهند داشت. هیچ افزایش شدیدی در تجارت هند با آسیای مرکزی وجود نداشته است.

در واقع، به دلیل این موانع و روابط بهتر هند با سایر متحدان، تهران چاره‌ای جز «نگاه به شرق» نداشته است. انس خاطرنشان کرد که تصمیم دولت نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند برای تعمیق روابط با اسرائیل، آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن، امارات و عربستان سعودی، ایران را به سمت چین سوق داده است. با این توافق [توافق بلندمدت جدید چابهار]، ایران بازگشتی قوی در استراتژی منطقه‌ای هند داشته است.

این بار، اگر موانع بر سر راه توافق دوم برطرف شود، شرکت بنادر هند حداقل 370 میلیون دلار در بندر سرمایه گذاری خواهد کرد. طبق قرارداد قبلی، شرکت هندی قرار بود حداقل 250 میلیون دلار تامین کند، اما تنها برای جرثقیل دروازه‌ای ترمینال شهید بهشتی 85 میلیون دلار هزینه شد.