به گزارش اکوایران، میدل‌ایست آی نوشت: با فروپاشی حکومت بشار اسد در سوریه، مقامات ایرانی همچون سایر دولت‌مردان منطقه با شگفت‌زدگی شاهد پیشروی سریع شورشیان در سراسر این کشور بودند. شورشیان در کمتر از دو هفته، شهرها را یکی پس از دیگری با مقاومت بسیار کم یا حتی بدون مقاومت تسخیر کردند.

یک منبع نزدیک به تهران به میدل ایست آی گفت که ایران انتظار نداشت ارتش سوریه به این سرعت سقوط کند.

به گفته این منبع، وقتی نیروهای حزب‌الله سوریه را ترک کردند تا در لبنان با اسرائیل بجنگند، ارتش سوریه کنترل بیش از ۱۵ ایست بازرسی آن‌ها در مرزهای مناطق تحت کنترل شورشیان را به دست نگرفت.

منبع ایرانی دیگر به میدل ایست آی گفت: «ما نمی‌توانستیم کاری انجام دهیم، چون آسمان در کنترل اسرائیل بود»، اشاره به حملات مکرر هوایی اسرائیل در سوریه که طی چند ماه گذشته اهداف ایران و حزب‌الله را هدف قرار داده بود. او افزود: «حتی روز قبل از سقوط اسد، مقامات ارشد خواستار حفاظت از اماکن مقدس شدند و تلاش‌هایی برای اعزام نیرو به منظور محافظت از آن‌ها انجام شد، اما این تلاش‌ها نیز بی‌نتیجه ماند».

با نزدیک شدن شورشیان به دمشق در ۷ دسامبر، لحن تلویزیون ایران تغییر کرد و شروع به اشاره به شورشیان به‌عنوان «گروه‌های مسلح» کرد، در حالی که یک روز پیش از آن، آن‌ها را «تروریست» می‌نامید.

با فروپاشی دفاع اسد، رسانه‌های ایرانی گزارشی را منتشر کردند که نشان می‌داد تهران تضمین‌هایی از گروه شورشی اصلی، هیئت تحریر الشام (HTS)، دریافت کرده بود که اماکن مقدس شیعیان در سوریه آسیب نخواهند دید یا تخریب نخواهند شد.

این گزارش با هدف کاهش نگرانی‌ها و فشارهای طبقه مذهبی و حامیان حکومت منتشر شد. بعدها این خبر توسط مقامات ایرانی تأیید شد.

شورش سوریه ایران سوریه

واکنش‌ها در ایران

واکنش‌ها در ایران مختلف بود.

یک گروه از مردم، که عمدتاً مذهبی و از حامیان هستند، معتقد بودند که حکومت به اندازه کافی تلاش نکرده است –وحتی مدعی شدند که تحت تأثیر دولت اصلاح‌طلب مسعود پزشکیان، وارد معامله‌ای با غرب و رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، درباره اسد شده است. از دید آن‌ها، اسد نقش بزرگی در استراتژی ایران علیه گروه‌های افراطی و اسرائیل ایفا می‌کرد.

با وجود تلاش‌های هیئت تحریر الشام که قبلاً با القاعده مرتبط بود برای نشان دادن چهره‌ای معتدل‌تر، این گروه همچنان تهدیدی ایدئولوژیک به شمار می‌رود.

در مقابل، بخش قابل توجهی از جامعه ایران، به‌ویژه اصلاح‌طلبان، بر این باورند که این اتفاق نتیجه‌ای غیر قابل گریز بوده است. یک روزنامه‌نگار ارشد اصلاح‌طلب که نخواست نامش فاش شود به میدل ایست آی گفت: «ایران بهای سنگینی برای سیاست خارجی خود پرداخته است.»

دیدگاه در تهران

به نظر می‌رسد میان تصمیم‌گیرندگان ایرانی اختلافات جزئی وجود دارد. در حالی که یک گروه معتقد است تهران باید تماس‌های خود با هیئت تحریر الشام (HTS) را حفظ کرده و حضور حداکثری خود در سوریه را از طریق ابزارهای دیپلماتیک ادامه دهد، گروه دیگری از ایجاد گروه‌های مبارز جدید در این کشور حمایت می‌کند.

یک دیپلمات سابق به میدل ایست آی گفت: «ایران اکنون از چندین کانال سیاست‌های خود را در سوریه پیش خواهد برد. از یک سو، منتظر می‌ماند تا رفتار دولت آینده را مشاهده کند. از سوی دیگر، بیکار نخواهد نشست و ارتباطات خود با تمام گروه‌ها و ظرفیت‌های بالقوه برای پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی را حفظ خواهد کرد.»

شورش سوریه

گروه دوم استدلال می‌کند که حاکمیت جدید در سوریه همچنان ذاتاً یک گروه افراطی سنی است که نسبت به ایرانیان و شیعیان کینه دارد. آن‌ها بر این باورند که تهران باید از طریق گروه‌ها و مردم منتقد دولت جدید، قدرت و نفوذ خود را اعمال کند.

دیپلماسی و فرصت‌های جدید

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، از فرصت‌های احتمالی ناشی از نارضایتی برخی کشورها - احتمالاً امارات، عربستان سعودی و مصر - سخن گفت که منتقد اسلام‌گرایی سیاسی و اخوان‌المسلمین هستند.

عراقچی در گفت‌وگویی تلویزیونی اظهار داشت: «وضعیت سیاسی فعلی در سوریه فضای زیادی برای احتمال‌های مختلف باقی گذاشته است، به‌ویژه با توجه به این‌که برخی کشورهای منطقه از آنچه رخ داده بسیار عصبانی هستند. نمی‌خواهم نام ببرم، اما به نظر می‌رسد از طرف دیگر شاهد تحرکاتی خواهیم بود. ما نمونه‌هایی از این شرایط را در لیبی، سودان و لبنان دیده‌ایم.»

یک تحلیل‌گر سیاست خارجی نزدیک به محافظه‌کاران به میدل ایست آی گفت: «ساخت یک گروه مقاومت سوری با هویت ضداسرائیلی، به‌ویژه با توجه به اشغال رسمی سرزمین‌های سوریه توسط اسرائیل، یک فرصت مهم برای جمهوری اسلامی است و بخشی از برنامه گسترش مقاومت خواهد بود. در باتلاق احتمالی سوریه‌ای شبیه به لیبی، مقاومت در فلسطین و لبنان بازسازی خواهد شد.»

این تحلیل‌گر به نیروهای دفاع ملی سوریه (NDF) اشاره کرد، گروهی که توسط سردار سلیمانی در سال ۲۰۱۲ تأسیس شد و در ابتدا حدود ۱۰۰ هزار نیرو داشت. 

با این حال، او گفت که این نیرو در طول سال‌ها ضعیف و از منابع محروم شده است، احتمالاً به دلیل تلاش‌های اسد برای محدود کردن نفوذ مستقیم ایران. تعداد اعضای این نیرو طی سال‌ها به حدود ۱۱ هزار نفر کاهش یافته است. 

او اضافه کرد: «اکنون سوال این است که این نیروها چه کاری انجام خواهند داد؟»

سوریه

مسیر پیش‌رو

تحلیل‌گران معتقدند با آسیب‌هایی که اخیرا محور مقاومت متحمل شده، غرب به‌زودی گروه‌هایی مانند حوثی‌های یمن و سپس برنامه هسته‌ای ایران را هدف قرار خواهد داد.

یک استاد روابط بین‌الملل در تهران، که نخواست نامش فاش شود، گفت: «سقوط سوریه به دست شورشیان و گروه‌های مسلح مخالف اسد، که توسط ترکیه حمایت می‌شوند، به معنای یک محاصره لجستیکی برای حزب‌الله در لبنان و نیروهای مقاومت در سوریه است.»او افزود: «احتمال دارد که نیروهای حزب‌الله نتوانند به‌تنهایی قدرت سیاسی خود در لبنان را حفظ کنند و تحولات سوریه این روند را تسریع خواهد کرد.»

این استاد ادامه داد: «به نظر می‌رسد هدف نهایی این مسیر، حمله به برنامه هسته‌ای ایران باشد.»او تأکید کرد که هرگونه حمله به برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند فرصتی برای تهران ایجاد کند تا سیاست خود را درباره ساخت تسلیحات هسته‌ای تغییر دهد. 

در چنین سناریویی، تهدید وجودی پیش‌روی تهران می‌تواند به‌عنوان استدلالی برای لغو ممنوعیت توسعه تسلیحات هسته‌ای مطرح شود.