افشای ارتباط تل‌آویو با وزیر بلندپایه سوری؛ چگونه اسد برگ‌های برنده‌اش را از دست داد؟

به گزارش اکوایران، اسناد محرمانه‌ای که ادعا می‌شود به دولت بشار اسد تعلق داشته و پس از سقوط آن کشف شده‌اند، نگاهی اجمالی به یک «مکانیزم» مخفی ارائه می‌دهند که هدف آن محدود کردن مداخله نظامی اسرائیل در سوریه بود و توسط روسیه مدیریت می‌شد. 

به نوشته مجله نیولاینز، این اسناد تازه منتشر شده که با عنوان «فوق محرمانه و فوری» علامت‌گذاری شده‌اند، ترکیبی از تهدیدها و گزارش‌های پس از عملیات را ارائه می‌دهند که جزئیات آنچه اسرائیل در سال ۲۰۲۳ نابود کرده و دلایل آن را نشان می‌دهند. این اسناد برای اولین بار چیزی را که مدت‌ها گمان آن می‌رفت اما هرگز اثبات نشده بود، آشکار می‌کنند: اینکه اسرائیل، با وجود تمایل به باقی ماندن اسدِ ضعیف در قدرت و اجازه دادن به ارتش عربی سوریه برای رفع «نیازهای» امنیتی خود، به شدت مخالف جریان تدارکات ایران و تقویت نیروهای نزدیک به تهران در سوریه بود، به‌ویژه در ارتفاعات جولان.

اسم رمز «موسی»

بر اساس اسناد، یک عامل اسرائیلی با اسم رمز «موسی» مستقیماً با وزیر دفاع وقت سوریه، سپهبد علی محمود عباس، ارتباط برقرار می‌کرد. عباس که از ۲۸ آوریل ۲۰۲۲ وزیر دفاع بود، این پیام‌ها را به علی مملوک، رئیس بدنام اطلاعات اسد، ارسال می‌کرد.

مجموعه اسناد بررسی‌شده توسط نیولاینز، بر اساس اسکرین‌شات‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌اند، مربوط به تاریخ‌هایی از می تا ژوئیه ۲۰۲۳ هستند؛ تنها چند ماه قبل از حمله حماس در ۷ اکتبر و آغاز حملات موشکی حزب‌الله در ۸ اکتبر. واکنش طولانی و سخت اسرائیل به هر دو حادثه، منجر به ترور رهبران ارشد نظامی و سیاسی حماس و حزب‌الله شد و پروژه ایران در منطقه شام را که دهه‌ها طول کشیده بود، تضعیف کرد. این اقدامات همچنین به طور غیرمستقیم منجر به سرنگونی سریع و غیرمنتظره اسد توسط شورشیان اسلام‌گرا تحت حمایت ترکیه شد. این موضوع به مداخله فوری اسرائیل انجامید که هدف آن ممانعت از دستیابی اسلام‌گرایان به تسلیحات استراتژیکی بود که اسرائیل در زمان اسد از بین نبرده بود.

در حالی که این نشریه نمی‌تواند به طور مستقل اصالت این اسناد را تأیید کند، چندین عامل باعث می‌شود که باور کنیم آن‌ها معتبر هستند. اول اینکه، این مجموعه بلافاصله پس از سقوط حکومت اسد و از سایت‌های اطلاعاتی در دمشق به دست آمد. دوم اینکه اسناد دارای مهرها و قالب‌بندی رسمی دولت سوریه هستند، از جمله شناسه‌هایی که به بخش‌های اطلاعات و دفاع تعلق دارند. در نهایت، اطلاعات موجود در این اسناد با جزئیات عمومی و گزارش‌های خبری درباره رویدادها، اهداف و زمان‌بندی‌های عملیاتی خاص همخوانی دارد.

مارک پلیمروپولوس، یک افسر سابق سازمان سیا با تجربه گسترده در خاورمیانه، گفت: «جزئیات این مکانیزم منحصربه‌فرد و مخفیانه برای جلوگیری از درگیری با روسیه، به وضوح نشان می‌دهد که اسرائیل با حکومت اسد راحت‌تر بوده و به ضرب‌المثل قدیمی "شیطانی که می‌شناسید" تأکید دارد. با این حال، این راحتی ممکن است به طور منفی به تردید اولیه اسرائیل در کمک به اوکراین نیز کمک کرده باشد، با توجه به وابستگی اسرائیل به روسیه در سوریه.»

به عنوان مثال، یک پیام از ۱۷ می ۲۰۲۳ نشان‌دهنده خشم اسرائیل از اقدامات ایران است: «در ۸ آوریل ۲۰۲۳، تحت دستور حماس سه موشک از ارتفاعات جولان به سمت اسرائیل پرتاب شد. اخیراً، به دلیل روز قدس و راهپیمایی پرچم، شاهد فعالیت‌های فلسطینی در سرزمین شما هستیم. اگر رهبر این فعالیت‌ها برای شما روشن نیست، این عناصر تحت هدایت خالد مشعل و صالح العاروری از حماس هستند. ما به شما درباره احتمال هرگونه فعالیت این گروه‌ها در قلمرو شما هشدار می‌دهیم و از شما می‌خواهیم هرگونه آماده‌سازی [ایران] برای استفاده از این نیروها در قلمرو خود را متوقف کنید – شما مسئول اتفاقاتی هستید که در سوریه رخ می‌دهد.»

موسی در ادامه به یک «شلیک هشدار» نامشخص اسرائیلی در پاسخ به پرتاب موشک اشاره می‌کند که احتمالاً به حملات توپخانه‌ای و پهپادی ارتش اسرائیل در جنوب سوریه برای نابودی سکوی پرتاب موشک اشاره دارد.

وی هشدار می‌دهد: «حمله بعدی ما بسیار قوی‌تر و شدیدتر از آنچه تاکنون انجام داده‌ایم خواهد بود. شما بهای سنگینی خواهید پرداخت که بی‌سابقه است.» چند هفته بعد، در ۲۹ می ۲۰۲۳، عامل اسرائیلی اهداف مشخصی را که اسرائیل مورد حمله قرار داده بود، از جمله «انبارهای تسلیحات مرتبط با فرماندهی جنوبی در دمشق» و «اردوگاهی در دومیر که توسط حزب‌الله استفاده می‌شد» را ذکر کرد. خبرگزاری دولتی سوریه (سانا) در تاریخ ۲۹ می گزارش داد که اسرائیل شب قبل، از ارتفاعات جولان حملاتی را در دمشق و اطراف آن انجام داده است.

شرط پایبندی به قوانین بازی

اسناد نشان می‌دهند که حکومت سوریه به شدت به نظارت روسیه متکی بود و مسکو نقش فعالی در کاهش تنش‌ها بین طرفین ایفا می‌کرد. اسرائیل از هدف قرار دادن سایت‌های اصلی نظامی سوریه خودداری می‌کرد، به شرطی که دمشق به «قوانین بازی» پایبند باشد. در عوض، روسیه اهرم نفوذ خود بر هر دو طرف را حفظ می‌کرد و بقای حکومت اسد را تضمین می‌نمود.

هدف اصلی این مکانیزم، محدود کردن عملیات ایران و حزب‌الله، به‌ویژه انتقال تدارکات پیشرفته به حزب‌الله در لبنان بود. به عنوان نمونه، پیامی از ۸ ژوئن ۲۰۲۳، به جزئیات رهگیری محموله‌های ایرانی توسط اطلاعات اسرائیل اشاره می‌کند: «در دو هفته گذشته، فرود ۸ هواپیما در پایگاه هوایی حمیمیم که از ایران آمده بودند را مشاهده کردیم... [تدارکات] در این هواپیماها منتقل شده است... اگر به انتقال [تدارکات] برای حزب‌الله و ایران ادامه دهید، ما دست روی دست نخواهیم گذاشت.»

این پیام‌ها دقت اطلاعاتی اسرائیل را نشان می‌دهند که محموله‌ها را از زمان ورود به پایگاه‌های هوایی تحت کنترل روسیه تا مقصد نهایی در لاذقیه و قطیفه پیگیری می‌کرد. موسی اغلب نسبت به افراد مشخصی مانند فرمانده حزب‌الله «حاج هاشم» (منیر علی نعیم شعیتو) و عملیات‌هایی مانند اردوگاه‌های آموزشی «پروژه جولان» در نزدیکی دمشق به سوریه هشدار می‌داد. در همه موارد، این هشدارها حامل تهدیدهای ضمنی - و گاهی صریح - مبنی بر اقدام نظامی بودند.

پروژه جولان یک عملیات مخفی حزب‌الله است که با هدف ایجاد زیرساخت‌ها و شبکه‌هایی برای ایران و حزب‌الله در امتداد مرز سوریه و اسرائیل در ارتفاعات جولان انجام می‌شود. این پروژه که در آن زمان توسط فرمانده ارشد حزب‌الله علی موسی دقدوق (معروف به ابوحسین ساجد) هدایت می‌شد، تلاش داشت سلول‌هایی ایجاد کند که توانایی انجام حملاتی علیه اسرائیل را داشته باشند. گزارش شده که دقدوق که پیش‌تر حملاتی علیه نیروهای آمریکایی در عراق ترتیب داده بود، در یک حمله اسرائیلی در ۱۰ نوامبر سال جاری کشته شد.

این استراتژی شامل جذب نیروهای محلی و ذخیره [تدارکات] برای حمایت از حملات احتمالی بود. این فعالیت‌ها بخشی از هدف گسترده‌تر حزب‌الله برای بهره‌گیری از جنگ سوریه جهت ایجاد جبهه جدیدی علیه اسرائیل بودند. گفته می‌شود این ابتکار تحت هدایت مقامات ارشد حزب‌الله و ایران، از جمله حسن نصرالله و فرماندهان نیروی قدس، انجام می‌شد.

در پاسخ به این تهدیدها، اسرائیل عملیات‌های پیشگیرانه متعددی برای نابودی زیرساخت‌های حزب‌الله در منطقه انجام داد. برای مثال، در دسامبر ۲۰۲۳، حمله هوایی اسرائیل در جنوب سوریه منجر به کشته شدن محمد التامر (معروف به ابوجولان)، یکی از عوامل کلیدی واحد پروژه جولان شد. این عملیات بر تلاش مداوم اسرائیل برای مقابله با حضور فزاینده حزب‌الله در نزدیکی مرزها تأکید داشت.

پیام‌های «موسی»

متن یکی از یادداشت‌های دولت اسد که شامل پیام‌های «موسی» است به شرح زیر است:

جمهوری عربی سوریه

فرماندهی کل ارتش و نیروهای مسلح

بخش اطلاعات – دفتر رئیس بخش

شماره: /۲۴۵۰/۱

تاریخ: ۲۹/۵/۲۰۲۳

به: رئیس دفتر امنیت ملی

در پی نامه شماره /۲۲۵۴/۱ مورخ ۱۷/۵/۲۰۲۳ در مورد پیام از سوی اسرائیلی (موسی)،

در تاریخ ۲۹/۵/۲۰۲۳، پیامی از طریق واتس‌اپ به دفتر وزیر دفاع از طرف فردی با نام (موسی) دریافت شد که متن آن به شرح زیر است:

«درود بر شما، جناب... من موسی هستم.

پیش‌تر، ما تأسیسات ذخیره‌سازی متعلق به فرماندهی جنوبی در دمشق را هدف قرار دادیم.

همچنین، یک اردوگاه آموزشی در دومیر را که توسط پروژه جولان و تحت رهبری ابوحسین ساجد برای آموزش و تقویت نیروها جهت اقدامات علیه کشور من استفاده می‌شد، هدف قرار دادیم.

تأکید می‌کنیم که حضور حاج هاشم و نیروهایش را در جنوب سوریه نخواهیم پذیرفت.

همکاری با حزب‌الله به ارتش سوریه و نیروهای آن آسیب می‌زند و شما دارید هزینه آن را می‌پردازید.

هرگونه حمایتی که شما از محور (ایران) و حزب‌الله انجام دهید و به کشور من آسیب برساند، با واکنش شدید ما مواجه خواهد شد.

با احترام.»

لطفاً بررسی کنید.

رئیس بخش اطلاعات.

پیام دیگری از موسی در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۳

«ما متوجه شدیم که از ۶-۷ ژوئیه، هواپیماهای ایلیوشین ۷۶ از تیپ ۲۹ نیروی هوایی سوریه دیگر در فرودگاه حمیمیم فرود نمی‌آیند.

همان‌طور که قبلاً بارها به شما توضیح داده‌ایم، این هواپیماها نیز برای انتقال تدارکات نیروی قدس و حزب‌الله استفاده می‌شدند که توسط مقامات امنیتی سوریه در لاذقیه تسهیل می‌شد.

می‌خواهیم تأکید کنیم که متوقف کردن پرواز این هواپیماها (توسط شما) به همراه توقف پروازهای باری ایرانی خطوط هوایی کاسپین و فارس‌ایر قشم که در فرودگاه نیرب فرود می‌آمدند، از نظر ما گام‌های مثبتی است که منافع شما را حفظ می‌کند.

ما نمی‌خواهیم علیه ارتش عربی سوریه اقدامی کنیم. بنابراین، استفاده از مکانیزم سازمان‌یافته تحت نظارت روسیه به شما اجازه می‌دهد نیازهای ارتش را بدون به خطر انداختن زیرساخت‌ها یا سایت‌هایی که توسط ایران استفاده می‌شوند و در نهایت به شما آسیب می‌رسانند، برطرف کنید.

از آنجا که شما مسئول توقف این پروازها هستید، بدانید که با موفقیت از رویارویی غیرضروری جلوگیری کرده‌اید، رویارویی‌ای که هیچ‌کدام از طرفین خواهان آن نبودند.

علیرغم همه این مسائل، بدانید که ما به دقت نظارت می‌کنیم و به نظارت دقیق بر فعالیت‌های جاری در منطقه ادامه خواهیم داد. بر این اساس، اگر مشاهده کنیم که انتقال [تدارکات] برای تقویت حزب‌الله و ایرانیان از سر گرفته شده است، چاره‌ای جز اقدام مجدد با شدت زیاد نخواهیم داشت. نتیجه به شما بستگی دارد. سلامت باشید.»

به نظر می‌رسد که لحن پیام‌های موسی عمدتاً با هدف به رخ کشیدن میزان نفوذ و نظارت اسرائیل بر زیرساخت‌های دفاعی سوریه و به نوعی تحقیر وزیر دفاع سوریه تنظیم شده است. از آنجا که فرستنده ادعا می‌کند اسرائیلی است، به احتمال زیاد وزیر دفاع سوریه این پیام‌ها را «عیناً» به مقامات بالاتر منتقل کرده تا از هرگونه اتهام ارتباطات گزارش‌نشده با اسرائیلی‌ها جلوگیری کند.

عملکرد مستقل ایران

اسناد موسی روابط میان اسد و ایران را روشن‌تر می‌کند. اسرائیل برای سال‌ها، اسد را به‌عنوان تسهیل‌گر مشتاق تقویت نظامی و عملیات مخفیانه ایران در سوریه معرفی کرده بود. اما واقعیت پیچیده‌تر به نظر می‌رسد. اسد ممکن است تلاش کرده باشد فعالیت‌های ایران را در برخی مواقع محدود کند، اما ایران به احتمال زیاد به‌طور مستقل از دمشق عمل می‌کرده و با حفظ فاصله، تلاش داشته تا عملیات خود را از مداخله سوریه دور نگه دارد.

این استراتژی ایران چالش‌های بزرگی برای اسد ایجاد کرد. در حالی که حکومت سوریه هزینه حملات هوایی اسرائیل به اهداف مرتبط با ایران را متحمل می‌شد، اغلب از دامنه کامل عملیات تهران بی‌اطلاع بود. برای ایران، این جدایی موجب حفظ امنیت عملیاتش در برابر مداخله سوریه و کاهش خطر نفوذ اطلاعاتی اسرائیل از طریق نشت‌های سوری‌ها یا جاسوسان می‌شد. همان‌طور که اسناد نشان می‌دهند، حملات دقیق اسرائیل که بر اساس اطلاعات گسترده صورت می‌گرفت، غالباً زیرساخت‌ها و دارایی‌های نظامی سوریه را مختل می‌کرد، حتی در مواردی که اسد مستقیماً در فعالیت‌های ایران که منجر به این حملات شدند، دخالتی نداشت.

این وضعیت اسد را در موقعیتی متزلزل قرار داد. پیامدهای عملیات ایران بازسازی حکومت او را دشوارتر کرده و جایگاه آن را نزد همسایگان منطقه‌ای مانند ترکیه و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، که اسد در تلاش برای عادی‌سازی یا تعمیق روابط با آن‌ها بود، تضعیف کرد. در عین حال، تلاش‌های اسد برای حفظ آرامش در ارتفاعات جولان و دور ماندن از درگیری‌های منطقه‌ای گسترده‌تر، مانند جنگ غزه، نشان‌دهنده تمایل او برای فاصله گرفتن از استراتژی‌های تهاجمی‌تر تهران بود.

سکوت اسد در جریان جنگ غزه با استراتژی گسترده‌تر ایران هم‌خوانی نداشت. در حالی که حزب‌الله و حوثی‌های یمن دخالت خود را افزایش دادند، دمشق به‌طور محسوسی از رویارویی با اسرائیل خودداری کرد. این استراتژی با اهداف اسد برای معرفی خود به‌عنوان نیرویی تثبیت‌کننده، اجتناب از تلافی مستقیم اسرائیل، و ایجاد حسن نیت نزد کشورهای همسایه همسو بود.

اسناد نشان می‌دهند که هشدارهای اسرائیلی، مانند پیام‌های موسی، بر هزینه‌های تحمل فعالیت‌های ایران تأکید داشتند. به عنوان مثال، پیامی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۲۳ بیان می‌کند: «تا زمانی که به حمایت از ایرانیان در سطح انتقال تدارکات ادامه دهید، ما مجبور خواهیم بود که دوباره علیه چنین فعالیت‌هایی عمل کنیم. شما هشدارها را نادیده گرفتید و اکنون زیرساخت‌هایتان هزینه آن را می‌پردازد.»

فاصله گرفتن از ایران در طول جنگ غزه

در همین حال، تلاش‌های اسد برای فاصله گرفتن از ایران در جریان جنگ غزه از طریق اقداماتی مانند اخراج حوثی‌ها از سفارت یمن و خودداری از تأیید مواضع حزب‌الله آشکار شد. این اقدامات احتمالاً با هدف هماهنگ کردن سوریه با کشورهای حاشیه خلیج فارس انجام شدند، کشورهایی که در چارچوب استراتژی‌های منطقه‌ای گسترده‌تر خود، علاقه‌مند به رابطه‌ای عمل‌گرایانه با دمشق هستند.

یک کارشناس اسرائیلی که نخواست نامش فاش شود به نیولاینز گفت منطقی است که اسرائیل اطلاعات دقیقی درباره انتقال تدارکات ایران به دولت اسد منتقل کند، نه تنها برای نشان دادن میزان نفوذ خود در سوریه، بلکه برای تأکید بر استقلال و خودمختاری ظاهری دستگاه‌های اطلاعاتی سوریه. این اقدام، به گفته کارشناس، می‌توانست به افزایش فاصله بین تهران و دمشق کمک کند.

ارتباطات موسی با فروپاشی دولت اسد در ۸ دسامبر پایان یافت. چند ساعت بعد، اسرائیل به استان قنیطره سوریه حمله کرد، ظاهراً در پاسخ به حملات شورشیان ضداسد به یک پست ناظر سازمان ملل. این حمله آغازگر عملیات «پیکان بشان» بود، کمپینی بی‌سابقه که در آن نیروی هوایی و دریایی اسرائیل ۳۵۰ حمله علیه زیرساخت‌های نظامی سوریه انجام دادند، زیرساخت‌هایی که پیش از این تحت مکانیزم کاهش درگیری با دمشق محفوظ مانده بودند. گزارش‌ها حاکی است که ارتش اسرائیل بین ۷۰ تا ۸۰ درصد از دفاع استراتژیک سوریه، از جمله بخش عمده‌ای از برنامه تسلیحات شیمیایی آن، را نابود کرد. نیروی هوایی و دریایی سوریه عملاً از بین رفتند. این حملات نشانه‌ای از تغییر رویکرد اسرائیل نسبت به مکانیزم قبلی بود، تغییری که ناشی از غیبت نظارت روسیه و فقدان شریکی برای حفظ توافقات بود.

به گفته دیوید مک‌کلوسکی، افسر سابق سیا و نویسنده رمان‌های جاسوسی ایستگاه دمشق و طبقه هفتم: «این اسناد نگاهی حیرت‌انگیز ارائه می‌دهند که حکومت تضعیف‌شده و پوک سوریه به یک ابزار بازی منطقه‌ای تبدیل شده بود. آن‌ها همچنین شکست غریزه دیرینه اسد برای بازی با همه طرف‌ها – ایران، روسیه، اسرائیل، و همسایگان عرب – علیه یکدیگر را نشان می‌دهند و ضعف چنین رویکردی را در زمانی که در نهایت هیچ برگ برنده‌ای در دست نداشت، آشکار می‌کنند.»