امضای توافقی که «نقطه عطف استراتژیک» توصیف شد؛ اولویت‌های نقشه راه آینده ایران و روسیه چیست؟

به گزارش اکوایران، رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، روز جمعه در مسکو با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود، دیدار و گفتگوهای سطح بالایی انجام داد و ائتلاف میان دو کشور را که حول هدف مشترک مقابله با غرب شکل گرفته، تقویت کرد.

به نوشته نیویورک تایمز، ایران و روسیه که هر دو تحت تحریم‌های گسترده‌ای از سوی غرب قرار دارند، تجارت و امور مالی را در اولویت توافق همکاری استراتژیکی قرار داده‌اند که رهبران دو کشور آن را امضا کردند. 

همچنین انتظار می‌رود این توافق شامل مسائل نظامی باشد، اما برخلاف توافق‌هایی که مسکو با دیگر متحدان خود امضا کرده است، توافق با ایران شامل بند دفاع متقابل نخواهد بود. این موضوع را کاظم جلالی، سفیر ایران در مسکو، به خبرگزاری ایرنا اعلام کرد.

او افزود: «استقلال و امنیت کشورمان، به‌همراه اتکا به خود، برای ما بسیار مهم است. ما علاقه‌ای به پیوستن به هیچ بلوکی نداریم.» این اظهارات توسط خبرگزاری تاس روسیه نیز منتشر شده است.

نقطه عطف استراتژیک

پوتین پیش از این دیدار در کاخ کرملین، سفر پزشکیان را «بسیار مهم» توصیف کرد و «توافق بزرگ، بنیادی، جامع و استراتژیک همکاری» را که قرار بود امضا شود، مورد تأکید قرار داد.

پیش از ورود آقای پزشکیان، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، اعلام کرد که امضای این پیمان برای روسیه «رویدادی بسیار مهم» خواهد بود. مقامات ایران نیز این سفر را فراتر از یک دیدار رسمی توصیف کرده و آن را نقطه عطفی استراتژیک دانسته‌اند.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در شبکه اجتماعی تلگرام نوشت: «این پیمان نه تنها یک نقطه عطف کلیدی برای تقویت روابط دوجانبه ماست، بلکه نقشه راهی برای آینده است.» 

آقای پسکوف گفت که هدف از زمان‌بندی امضای این پیمان، منحرف کردن توجه‌ها از مراسم تحلیف دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده در روز دوشنبه نبوده است. عراقچی نیز به تلویزیون گفت که این توافق ماه‌ها پیش برنامه‌ریزی شده بود. 

روابط نزدیکتر

از زمان حمله روسیه به اوکراین تقریباً سه سال پیش، مسکو و تهران به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند. مقامات آمریکایی و اروپایی ادعاهای تکذیب‌شده‌ای درباره انتقال موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد و پهپادهای ایران به روسیه را مطرح کرده‌اند.

کرملین از تهران حمایت دیپلماتیک کرده، اما سعی داشته این رابطه را با حفظ روابط خود با عربستان سعودی و امارات متحده عربی، که هر دو از رقبای ایران هستند، متعادل نگه دارد. هر دو کشور اخیراً با شکست بزرگی در منطقه، یعنی سقوط دولت بشار اسد در سوریه، مواجه شده‌اند. 

از زمان آغاز جنگ، روسیه تلاش کرده است تا با آنچه که هژمونی تهاجمی و امپریالیستی غرب به رهبری ایالات متحده می‌داند، مقابله کند. این تلاش شامل ایجاد و رسمی‌سازی مجموعه‌ای از پیمان‌ها بوده است. 

در ژوئن، روسیه توافق شراکت با کره شمالی را امضا کرد و در دسامبر، یک پیمان امنیتی با بلاروس به تصویب رسید که استقرار تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی روسیه در آن کشور را رسمی کرد. هر دو پیمان شامل بند دفاع متقابل بودند.

روسیه همچنین رهبری سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) را بر عهده دارد؛ سازمانی که شامل بلاروس و چندین کشور سابق اتحاد جماهیر شوروی از جمله ارمنستان در قفقاز و قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان در آسیای مرکزی است. این سازمان که به‌عنوان وزنه‌ای در برابر ناتو طراحی شده، بر اصل حمله به یک عضو به‌منزله حمله به همه اعضا تأکید دارد. با این حال، این ائتلاف اخیراً با چالش‌هایی روبرو شده و ارمنستان عضویت خود را عملاً به حالت تعلیق درآورده است. 

چالش‌های اقتصادی

از سوی دیگر، ایران با چالش‌های متعددی در داخل و منطقه مواجه است؛ متحدان منطقه‌ای آن آسیب دیده‌اند و اقتصاد کشور به دلیل تحریم‌ها در وضعیت بحرانی قرار دارد. بازگشت دونالد ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا احتمالاً فشار بیشتری بر ایران وارد کرده و تلاش‌هایی برای انزوای بیشتر ایران انجام خواهد شد.

فراتر از مسائل دفاعی، روسیه به همراه ایران و کشورهای دیگر در حال کار روی توسعه سازوکار جایگزینی برای سیستم سوئیفت (Swift) است؛ یک سرویس پیام‌رسان بین‌بانکی جهانی که بیش از ۱۱ هزار موسسه مالی را به هم متصل کرده و امکان اطلاع‌رسانی در مورد تراکنش‌های مالی را فراهم می‌کند. 

مسکو همچنین امیدوار است یک خط راه‌آهن از طریق ایران احداث کند که روسیه را مستقیماً به بنادر خلیج فارس متصل کند. عباس عراقچی اعلام کرد که توافقی که روز جمعه امضا شد، به ایران اجازه خواهد داد به‌عنوان مسیر انتقال گاز روسیه از دریای خزر به سواحل خلیج فارس عمل کند. او گفت: «این به معنای آن است که ایران در حال تبدیل شدن به یک مرکز اصلی برای صادرات گاز است.»

کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه گفت که روسیه و ایران متوجه شدند توافق قدیمی بین دو کشور دیگر به‌روز نیست و واقعیت‌های نظم جهانی و منطقه‌ای کنونی را منعکس نمی‌کند.

او افزود: «توافق جدید همه جنبه‌های روابط دوجانبه ما، از جمله مواضع سیاسی، نحوه نگرش به قدرت و مسیر پیشرفت مشترک ما را در نظر می‌گیرد.»