دولت آینده ترامپ حمایتش را از مذاکره با ایران در مورد همه مسائل باقی مانده اعلام کرده است. رئیس جمهور منتخب ایالات متحده، دونالد ترامپ، در پاسخ به پرسشی درباره پیامی به رهبری جمهوری اسلامی ایران به صراحت گفت: برای او آرزوی موفقیت دارم.

ترامپ در طول مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 اعلام کرد که سیاست او در قبال ایران در دوره دوم «بسیار متفاوت» با دوره اول او خواهد بود. او سیاست «تغییر رژیم» را رد کرد و تکرار کرد که می‌خواهد ایران موفق باشد، اما هم‌چنین با دستیابی این کشور به سلاح هسته‌ای مخالف است.

در سپتامبر 2024، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران اعلام کرد که تهران آماده گفت‌وگوی «سازنده» و «تعامل» با غرب درباره انرژی هسته‌ای و مایل به بهبود روابط با ایالات متحده است.

با این وجود، پر کردن شکاف بین واشنگتن و تهران امریست دشوار. اگر ترامپ بخواهد از بن‌بست مذاکره با ایران خارج شود، با مخالفت‌های شدید در داخل آمریکا، ایران و منطقه مواجه خواهد شد. ماه گذشته، بنی گانتز، عضو سابق کابینه جنگی اسرائیل، خواستار هدف قرار دادان «مستقیم» ایران شد.

اولین قدم

با فرض اینکه ترامپ خواهان جایگزینی برای یک درگیری بی‌پایان دیگر است، اولین قدم باید توافق هسته‌ای جدید با ایران باشد. این احتمال وجود دارد که اسرائیل خواهان برچیده شدن قابلیت‌های غنی‌سازی ایران باشد. اما، اجبار این گزینه احتمالاً به معنای شکست مذاکرات است، درست همانطور که مذاکرات در سال‌های 2003-2013 شکست خوردند.

اگر هدف اصلی ترامپ اطمینان از عدم دستیابی ایران به بمب هسته‌ای باشد، به طرحی نیاز دارد که دستیابی به بمب‌های هسته‌ای را نه تنها توسط ایران بلکه توسط سایر کشورهای جاه‌طلب منطقه برای همیشه مسدود کند. همانطور که پرزیدنت بایدن هشدار داد، «اگر ایران بمب بدست آورد، عربستان، ترکیه و مصر نیز به دنبال آن خواهند بود».

طرح پیشنهادی

در اینجا عناصر چنین طرحی آمده است:

نخست، مانند توافق هسته‌ای ایران در دولت اوباما، ایران با شفافیت کامل برنامه‌های هسته‌ای خود و سخت‌ترین سطح اقدامات راستی‌آزمایی آژانس بین المللی انرژی اتمی موافقت خواهد کرد.

دوم، اصول کلیدی این توافقنامه این است که برای همه کشورهای منطقه اعمال شود و این امکان را برای دائمی کردن محدودیت‌های اصلی منع اشاعه این توافق فراهم می‌کند، از جمله محدود کردن غنی‌سازی اورانیوم به زیر 5 درصد و عدم جداسازی پلوتونیوم از سوخت مصرف‌شده. 

سوم، پس از اجرای توافق هسته‌ای جدید، واشنگتن و تهران باید در مورد امنیت منطقه گفت‌وگو کنند. هر دو کشور باید در اولین گام و به‌عنوان ژست حسن نیت، تمام تهدیدات و خصومت‌ها را موقتاً متوقف کنند.

مهم‌ترین دغدغه‌های طرفین 

چند سال پیش، رابرت آینهورن، مذاکره‌کننده هسته‌ای وقت آمریکا به من گفت: «وقتی ضرورت مذاکرات منطقه‌ای را مطرح می‌کنیم، برخی از ایرانی‌ها به اشتباه فکر می‌کنند که منظور ما از بین بردن توانایی‌های موشکی و دفاعی ایران است. همه کشورها از جمله ایران حق برخورداری از توان دفاعی مورد نیاز خود را دارند. ما درک می‌کنیم که ایران نیز مانند ما نگرانی‌های امنیتی خاص خود را دارد. بنابراین، هر دو طرف باید برای رسیدگی به نگرانی‌های مشروع و قانونی یکدیگر و یافتن راه‌حل متوازن، وارد گفت‌وگوی جدی و منصفانه شوند».

آیت‌الله خامنه‌ای تصمیم گیرنده نهایی در رابطه با روابط ایران با آمریکاست. او در 8 ژانویه 2024 گفت که آمریکا اساساً با ملت ایران و جمهوری اسلامی دشمنی دارد و آرزوی نابودی ایران را دارد. با توجه به درک چندین دهه‌ای که از دیدگاه‌های وی دارم، معتقدم که اصل نگرانی‌ها در رابطه با روابط با آمریکا در سه نکته کلیدی خلاصه می شود: تهدید استقلال ایران از طریق مداخله در امور داخلی؛ سیاست «تغییر رژیم»؛ و عدم رعایت و به رسمیت شناختن منافع ملی ایران.

از سوی دیگر، طی 15 سال تحقیق در دانشگاه پرینستون درباره روابط ایران و آمریکا، معتقدم «به چالش کشیدن و تهدید کردن منافع آمریکا در منطقه» مهم‌ترین نگرانی آمریکا در قبال سیاست‌های ایران پس از انقلاب اسلامی 1357 است.

معامله عادلانه و متعادل 

اگر قرار است یک معامله عادلانه و متعادل صورت گیرد، هر دو پایتخت باید منافع مشروع منطقه‌ای یکدیگر را بپذیرند و متعهد شوند که این منافع را تهدید نکنند. این امر مستلزم تنظیم مجدد استراتژی‌های امنیت منطقه‌ای و دیپلماسی آن‌ها، به ویژه با متحدان کلیدی خود است.

علاوه بر این، به یک مدل معتبر و پایدار برای ثبات و صلح منطقه‌ای نیاز است. ایران، عراق، عربستان سعودی و سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس می‌توانند از طریق یک چارچوب جدید امنیتی جمعی و اقتصادی با الگوبرداری از سازمان امنیت و همکاری اروپا به چنین ترتیبی دست یابند.

چنین ترتیبی برقراری روابط متوازن و عادی با بلوک‌های غرب و شرق را تسهیل می‌کند. ترتیبات کنترل تسلیحات منطقه‌ای از جمله منطقه عاری از سلاح هسته‌ای و کاهش نیروها و هزینه‌های نظامی ایالات متحده در منطقه.

این توافق همچنین می‌تواند توقف درگیری نظامی بین ایران و اسرائیل را با راه‌حلی عادلانه و بادوام برای مناقشه فلسطین و اسرائیل بر اساس راه‌حل دو کشوری که در قطعنامه‌های متعدد سازمان ملل تصریح شده، مرتبط کند.

در نهایت، این توافق می‌تواند شامل همکاری‌های اقتصادی قابل توجهی بین ایالات متحده و ایران باشد که به طور بالقوه شامل پروژه‌هایی به ارزش صدها میلیارد دلار در بخش‌هایی مانند پتروشیمی، هوانوردی و انرژی پاک می‌شود. این امر باعث ایجاد دست عمده اقتصادی در توافقنامه در داخل هر دو کشور می شود و ترتیبات جدید را قوی‌تر می‌کند.

پرزیدنت ترامپ در اولین روز حضورش در کاخ سفید می‌تواند در گفت‌وگوی تلفنی با هم‌تای ایرانی خود، رئیس‌جمهور پزشکیان، موافقت کند که نمایندگان ویژه هر دو کشور به سرعت مذاکرات مستقیمی را برای چنین توافق عادلانه، پایدار و تاریخی آغاز کنند.