به گزارش اکوایران، ایران سال ۲۰۲۵ را در حالی آغاز کرده که شبکه گسترده متحدان دولتی و غیردولتی‌اش که طی نزدیک به نیم قرن با سختی ایجاد شده بود، آسیب دیده است.

ایران این شبکه که از لبنان تا یمن و از غزه تا عراق گسترش یافته را، نه تنها برای نمایش قدرت، بلکه به عنوان ابزاری برای بازدارندگی در برابر دشمنان اصلی خود یعنی ایالات متحده و اسرائیل حمایت کرده است. با این حال، رویدادهایی که از حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد، ظاهرا تأثیری متفاوت از انتظار داشت و به آسیب گسترده به شخصیت‌ها و ساختارهای این اتحاد منجر شد.

قدیمی‌ترین عضو

به نوشته وبسایت اندیشکده مرکز استیمسون، قدیمی‌ترین عضو «محور مقاومت» و سنگ بنای استراتژی منطقه‌ای ایران، دولت سوریه تحت رهبری خاندان اسد بود. سوریه یکی از نخستین کشورهایی بود که جمهوری اسلامی ایران را پس از انقلاب ۱۹۷۹ به رسمیت شناخت و در طول جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸) از اصلی‌ترین حامیان ایران به شمار می‌رفت. همچنین، سوریه یکی از معدود دوستان ایران در جهان عرب بود.

ایران نیز در مقابل، پس از قیام بهار عربی در آوریل ۲۰۱۱، با کمک روسیه از اسد حمایت کرد و توانست کنترل بخش‌های اصلی سرزمین سوریه را برای آن حفظ کند. اما در دسامبر ۲۰۲۴، این دولت پس از یازده روز حمله از سوی هیئت تحریر الشام، یک گروه شبه‌نظامی سنی مورد حمایت ترکیه از ادلب، سقوط کرد. این حمله باعث شد میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری ایران به شکلی ناگهانی از بین برود و ایران مهم‌ترین دروازه خود به جهان عرب را از دست بدهد.

از طریق سوریه بود که ایران در سال ۱۹۸۳ پایه‌های تأسیس حزب‌الله را بنا نهاد؛ قدرتمندترین بازیگر غیردولتی در محور مقاومت. سوریه برای دهه‌ها انتقال لجستیک، منابع و افسران از ایران به لبنان را تسهیل کرد و بدین ترتیب قدرت عملیاتی حزب‌الله را تضمین کرد؛ به‌گونه‌ای که این گروه توانست بر دولت لبنان تسلط یابد و از گروه‌های تحت حمایت ایران از عراق تا یمن حمایت کند.

حزب الله لبنان

از دست دادن سوریه به عنوان یک متحد استراتژیک، ضربه‌ای مهم به محور مقاومت محسوب می‌شود. بدون سوریه به عنوان یک پیوند زمینی، این محور با چالش‌های قابل توجه لجستیکی و استراتژیک روبرو است که انسجام و کارایی آن را تهدید می‌کند.

سقوط دولت اسد همچنین موقعیت حزب‌الله در لبنان را به خطر می‌اندازد. با قرار گرفتن سوریه تحت نفوذ یک گروه شبه‌نظامی سنی، احتمال بروز شورش سنی‌ها علیه حزب‌الله در لبنان وجود دارد.

تصمیم حزب‌الله برای باز کردن جبهه دوم علیه اسرائیل پس از حملات حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، به جای محدود کردن اقدامات اسرائیل در غزه، به یک جنگ تمام‌عیار دوم بین اسرائیل و لبنان منجر شد. حزب‌الله متحمل خسارات شدیدی شد. برای ایران، بازسازی حزب‌الله یک اولویت فوری است. اما مشخص نیست که ایران چگونه می‌تواند بدون داشتن سوریه به عنوان یک مسیر ارتباطی، این هدف را محقق کند.

ناسازگارترین عضو

رویدادهای ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تأثیر مخربی نیز بر یکی از ناسازگارترین اعضای محور مقاومت، یعنی حماس، گذاشته است. شبه‌نظامیان سنی سرسخت غزه مدت‌هاست که یک متحد متفاوت برای ایران شیعه بوده‌اند. به عنوان مثال، در طول جنگ داخلی سوریه، حماس به‌طور علنی از مخالفان اسد حمایت کرد و رهبران آن آشکارا مذهب شیعه را نقد کرده و آن را به عنوان یک «شاخه جعلی» از اسلام رد کردند. با این حال، ایران به حمایت از حماس ادامه داد زیرا هر دو تهدیدهای مشترکی از سوی اسرائیل و ایالات متحده احساس می‌کردند.

با این حال، در ۱۵ ماه گذشته، اسرائیل رهبری نظامی حماس، از جمله یحیی السنوار و محمد ضیف را از میان برد و همچنین رهبر سیاسی آن، اسماعیل هنیه، را در تهران ترور کرد. این عملیات، توانایی‌های نظامی، نیروهای انسانی، شبکه‌های پیچیده تونل‌های زیرزمینی و زرادخانه حماس را تضعیف کرد.

در حال حاضر، مشخص نیست که آیا نیروهای اسرائیلی حتی پس از دستیابی به آتش‌بس غزه را ترک خواهند کرد یا خیر. هرچند ممکن است حماس بتواند تا حدی کنترل خود را حفظ کند، اما مسیر بازیابی و بازسازی آن به عنوان یک عضو فعال در محور مقاومت طولانی و دشوار خواهد بود.

یحیی سنوار حماس

با وجود این ضربات، محور مقاومت همچنان دارای درجاتی از مقاومت و پایداری است. ایران و نیروهای تحت حمایت آن که به نیروهای بسیج مردمی (حشد الشعبی) معروف هستند، همچنان در عراق قدرت قابل توجهی دارند. در جریان حمله هیئت تحریر الشام به سوریه، نیروهای حشد الشعبی آمادگی خود را برای ورود به سوریه و جنگ در حمایت از دولت اسد اعلام کردند. اگرچه این وعده عملی نشد، اما این نیروها توانایی نظامی خود را حفظ کرده و همچنان از نظر ایدئولوژیک و سیاسی با ایران همسو هستند. علاوه بر این، اعلامیه مشترک ایالات متحده و عراق در سال ۲۰۲۴ درباره خروج بیشتر نیروهای آمریکایی از عراق در سال آینده، فرصتی استراتژیک برای ایران و متحدان عراقی آن فراهم می‌کند تا نفوذ خود را تحکیم بخشیده و برای جبران خسارات سوریه تلاش کنند. با این حال، تهدیدات سیاسی نیز برای گروه‌های شیعه عراقی وجود دارد.

«حزب‌الله جدید»

دورترین عضو محور مقاومت از اسرائیل، حوثی‌های یمن هستند که از سال ۲۰۲۳ موفقیت‌های بیشتری کسب کرده‌اند. اختلالات مداوم آن‌ها در ترافیک دریایی دریای سرخ و ناتوانی ظاهری ائتلاف دریایی تحت حمایت ایالات متحده در خنثی کردن موثر این تهدید، نشان‌دهنده قدرت رو به رشد این گروه است. علاوه بر این، حملات مداوم موشک‌های بالستیک به اسرائیل، از جمله حملات موفق به اهداف مرکزی مانند تل‌آویو، پیشرفت سریع حوثی‌ها در تبدیل شدن به «حزب‌الله جدید» را برجسته می‌کند.

حوثی‌ها چندین مزیت نسبت به حزب‌الله دارند که ارزش استراتژیک آن‌ها را برای ایران افزایش می‌دهد. اولاً، فاصله زیاد بین یمن و اسرائیل، توانایی اسرائیل برای هدف قرار دادن مؤثر حوثی‌ها را محدود می‌کند. ثانیاً، ساختار قبیله‌ای حوثی‌ها و زمین‌های صعب‌العبور و غیرقابل سکونت یمن، آن‌ها را به طور ذاتی دست‌نیافتنی‌تر و مقابله با آن‌ها را دشوارتر می‌سازد.

با این حال، در آغاز سال ۲۰۲۵، محور مقاومت ایران دیگر به‌طور مؤثر به عنوان ابزاری برای پیشبرد دستورکار منطقه‌ای ایران یا به‌عنوان یک ستون کلیدی در استراتژی بازدارندگی آن عمل نمی‌کند. حملات هوایی اخیر اسرائیل علیه ایران و ادامه بحران اقتصادی چالشی بزرگ برای موضع‌گیری استراتژیک ایران به شمار می‌رود.

در این شرایط، نگرانی فزاینده‌ای وجود دارد که ایران ممکن است چاره‌ای جز تسلیح برنامه هسته‌ای خود نبیند.

اگرچه محور مقاومت اکنون آسیب دیده است، اما وضعیت ضعیف آن همچنان خطرات قابل توجهی برای موقعیت ایالات متحده در خاورمیانه ایجاد می‌کند. محور مقاومت در جستجوی بقای خود ممکن است حتی خطرات بیشتری داشته باشد.