در پی رأیگیری مجلس نمایندگان ژاپن در ۲۱ اکتبر، ژاپن نخستین نخستوزیر زن خود، سانائه تاکایچی، را برگزید. انتصابهای کابینه در حال انجام است اما دولت تاکایچی اکنون با چالشهای فراوانی روبهروست.
تاکایچی خود را وارث شینزو آبه، نخستوزیر پیشین ژاپن، و سیاست خارجی قاطعانۀ او میداند که مشارکتهای امنیتی جدیدی ایجاد کرد، هزینههای دفاعی را افزایش داد و حوزه مأموریت نیروهای دفاع از خود این کشور را بیشتر کرد. با این حال، معلوم نیست که تاکایچی بتواند موفقیت آبه را تکرار کند، چرا که او رهبری حزب لیبرال دموکرات را در دورهای ضعیف بر عهده گرفته، در داخل کشور با رشد راست افراطی مواجه است و باید دربارۀ روابطش با شریک غیرقابل پیشبینیاش، ایالات متحده، مذاکره کند.
خروج حزب کومیتو
بزرگترین مشکل تشکیل دولت تاکایچی، خروج حزب کومیتو از ائتلاف حاکم در اوایل ماه جاری بود. ۲۶ سال بود که کومیتو شریک ائتلافی حزب لیبرال دموکرات بود.
ظاهراً تصمیم کومیتو برای خروج از ائتلاف به عملکرد اخیر حزب لیبرال دموکرات در دولت مربوط میشود. پس از اینکه مشخص شد که در دورۀ نخستوزیری کیشیدا این حزب گزارشدهی در مورد درآمد حاصل از کمکهای مالی حزبی را نادیده گرفته است، با انتقاداتی گسترده در سراسر کشور مواجه شد. این مسئله بر عملکرد کومیتو در انتخابات مجلس نمایندگان ۲۰۲۴ و مجلس مشاوران ۲۰۲۵ تأثیری منفی گذاشت و ضربهای سنگین به حزبی بود که از پیش با بحران پیری هواداران و کاهش نفوذ روبهرو بود.
اما دلیل واقعی خروج کومیتو احتمالاً این بود که با ریاست تاکایچی بر حزب لیبرال دموکرات، این حزب ادامۀ ائتلاف را ناممکن میدانست. رهبر کومیتو، سایتو، بارها گفته است که شاید در دورۀ رئیس بعدی به ائتلاف بازگردند، به این معنا که هر فردی به جز تاکایچی همچنان از حمایت آنها برخوردار میبود.
کومیتو همواره برای رأیدهندگان صلحطلب و لیبرال جذاب بوده و خود را عامل بازدارندهای در برابر سیاستهای امنیتی تندروانه حزب لیبرال دموکرات معرفی کرده است. نگرانی اصلی آنها احتمالاً این بود که با روی کار آمدن تاکایچی، این نقش تعدیلکننده از میان برود ــتاکایچی به تندروی در مسائل امنیتی شناخته میشود و پیشتر به یاسوکونی، یادبود گرامیداشت کشتهشدگان جنگ ژاپن، رفته بود (سفر آبه به این زیارتگاه در سال ۲۰۱۳ چین و کرۀ جنوبی را خشمگین کرد).
فاصله گرفتن از صلحطلبی به دلیل تغییرات نسلی
این دگرگونی در سیاست ائتلافی ژاپن تا حدی ناشی از تغییر هنجارهای اجتماعی است. نسلهای قدیمیتر که خاطرۀ جنگ جهانی دوم را دارند، قانون اساسی صلحطلبانۀ ژاپن را یک اصل ملی میدانند و با تقویت نیروهای دفاع از خود مخالفند. چنین رأیدهندگانی معمولاً از احزاب صلحمحور مانند کومیتو و حزب دموکرات قانون اساسی حمایت میکردند.
اما نسلهای جوانتر که خاطرهای از جنگ ندارد یا خاطراتشان کمرنگ است، دیدگاه بسیار متفاوتی دارد. بسیاری از آنان از رشد نظامی چین و پرتاب موشکهای کرۀ شمالی احساس تهدید میکنند. رویدادهایی مانند تهاجم روسیه به اوکراین و بازگشت دونالد ترامپ به ریاستجمهوری آمریکا اعتماد آنان به نظم بینالمللی مبتنی بر حاکمیت قانون را تضعیف کرده است.
امروزه رأیدهندگان بیشتری معتقدند ژاپن باید تواناییهای ملی خود، از جمله نیروهای نظامیاش، را تقویت کند و در غیر این صورت، تحت سلطۀ قدرتهای خارجی قرار میگیرد. در داخل کشور نیز مسئلۀ مهاجرت به موضوعی مهم بدل شده و نارضایتی اجتماعی را افزایش داده و به رشد احزاب راستگرا دامن زده است.
این وضعیت زمینهساز موفقیت حزب راستافراطی سانسیتو شد که در انتخابات مجلس مشاوران در ژوئیه با شعار «ژاپن اول» وارد رقابت شد. همچنین موجب شد اکثریت قاطع اعضای حزب لیبرال دموکرات برای مقابل با تهدید سانسیتو از رهبری تاکایچی حمایت کنند.
ائتلاف با ایشین
خبر خوش برای تاکایچی این است که متحدی قدرتمند به عنوان شریک ائتلافی جدید پدیدار شده است: حزب نوآوری ژاپن (ایشین). این ائتلاف برای اکثریت شدن در مجلس نمایندگان فقط دو کرسی و برای اکثریت شدن در مجلس مشاوران پنج کرسی کم دارد. اگرچه همچنان یک دولت اقلیت است، ائتلاف ثبات آن را بهطور قابلتوجهی افزایش میدهد.
حزب ایشین با هدف گسترش حزب احیای اوساکا در سراسر کشور شکل گرفت. سیاستهای آن حول مفهوم «پایتخت دوم اوساکا» و حل مشکل تمرکز بیش از حد قدرت در توکیو و حذف ناکارآمدیهای اداری از طریق «طرح کلانشهری اوساکا» میچرخد. همین ویژگی نشاندهندۀ گرایش این حزب به تمرکززدایی و دولت کوچکتر است.
ایشین دوازده خواسته مطرح کرد اما سه مورد را شرط ضروری دانست: طرح تبدیل اوساکا به پایتخت ثانویۀ ژاپن، اصلاح نظام تأمین اجتماعی و کاهش ۱۰ درصدی تعداد کرسیهای پارلمان (دایت).
طرح پایتخت دوم مستلزم اقدامات اداری پیچیده و بلندمدت است و برای حزب لیبرال دموکرات مشکلی فوری ایجاد نمیکند. اما اصلاح نظام تأمین اجتماعی چالشی بزرگتر است، زیرا حزب لیبرال دموکرات پایگاه رأی بالایی در میان سالمندان دارد و در دورههای اخیر پیوسته اجازه داده بودجههای تأمین اجتماعی افزایش بیابند. با این حال، انتظار نمیرود ایشین در این زمینه رویکردی رادیکال در پیش گیرد و قصد دارد آن را در بلندمدت پیگیری کند.
مهمترین مسئله، کاهش تعداد کرسیهای پارلمان است. حزب لیبرال دموکرات در سال ۲۰۱۲ با حزب حاکم وقت، حزب دموکرات، توافقی برای کاهش کرسیها امضا کرد اما این مسئله به دلیل مخالفتهایی از درون حزب لیبرال دموکرات متوقف شد. از این رو، تحقق خواستۀ ایشین نیز بسیار بعید به نظر میرسد.
گنجاندن این شرط از سوی ایشین بیشتر برای آزمودن جدیت حزب لیبرال دموکرات در ائتلاف و نشان دادن سیاست لیبرتارینی این حزب در کاهش اتلاف منابع اداری بود.
سیاست خارجی و امنیتی دولت ائتلافی
ائتلاف حزب لیبرال دموکراتـایشین احتمال پیگیری سیاست خارجی و امنیتی فعالتر از گذشته را افزایش میدهد. پیشتر، ائتلاف با کومیتو محدودیتهایی بر تمایل حزب لیبرال دموکرات برای تقویت تواناییهای ژاپن تحمیل میکرد. پایان آن ائتلاف این محدودیتها را از میان برمیدارد. ایشین در مسائل امنیتی موضعی تندروتر از حزب لیبرال دموکرات دارد و با دیدگاه بینالمللی نخستوزیر تاکایچی هماهنگ است.
ایشین همچنین از اصلاح قانون اساسی و تبدیل رسمی نیروهای دفاع از خود به ارتشی ملی حمایت میکند. از این نظر، سیاست خارجی و امنیتی آن شباهت زیادی به رویکرد شینزو آبه دارد و برای تاکایچی، شریک ائتلافی ایدهآلی محسوب میشود.
با این حال، چنین سیاستهای تهاجمی در حوزۀ امنیتی و خارجی، خطراتی نیز به همراه دارد.
روابط با کرۀ جنوبی در دورۀ ریاستجمهوری یون سوک-یول بهبود یافت و در دولت لی جهمیونگ، سیاستمدار مترقی مدافع دیپلماسی عملگرایانه همچنان مثبت باقی ماند. لی حتی پیش از سفر به آمریکا در ماه اوت، ابتدا به ژاپن سفر کرد، اقدامی بسیار غیرمعمول برای رئیسجمهور تازهمنتخب کرۀ جنوبی. همین امر نشان میدهد رابطه با ژاپن برای دولتش اهمیت بسیاری دارد.
اما اگر تاکایچی یا یکی از اعضای کابینهاش از یادمان یاسوکونی بازدید کند یا در مورد مناقشۀ ارضی تاکهشیما/دوکدو میان ژاپن و کرۀ جنوبی سخن بگوید، ممکن است نشانهای از بازگشت ملیگرایی در ژاپن تلقی شود و روابط مثبت دو کشور تضعیف شود. (تاکایچی اعلام کرده که در مقام نخستوزیر به آن یادمان نخواهد رفت.)
در قبال چین، تاکایچی موضع تقابلی آشکاری دارد. حالا چالش اصلی این است که تا چه اندازه میتواند تفاوت میان مواضع پیشین خود، زمانی که در دولت نبود و آزادانه سخن میگفت، و نقش جدیدش به عنوان نخستوزیر را بیان کند.
شاید بزرگترین چالش دولت او، مدیریت روابط با دولت دونالد ترامپ باشد. دولت پیشین ایشیبا توافقی دربارۀ تعرفهها و سرمایهگذاری با واشنگتن امضا کرده بود اما اجرای آن بر عهدۀ دولت تاکایچی است. ناکامی در اجرای این توافق میتواند فشار واشنگتن را بر توکیو افزایش دهد و روابط را تیره کند.
تاکایچی باید رابطهای شخصی با رئیسجمهور ترامپ ایجاد کند ــفردی که معمولاً از تعهدات بینالمللی پرهیز میکند و گاه سخنانی میگوید که اعتبار بازدارندگی گستردۀ ایالات متحده را تضعیف میکندــ تا بتواند تضمین کند ژاپن بازدارندگی خود در برابر چین، کرۀ شمالی و روسیه را حفظ میکند.
تاکایچی خود را وارث دیپلماسی آبه میداند. اکنون زمان آن است که تواناییهایش را در عمل نشان دهد.
منبع: اندیشکده چتهام هاوس
