جواهر مقاومت بر لبه تیغ و محاسبات در حال تغییر؛ تهران و واشنگتن وارد معرکه بیروت می‌شوند؟

به گزارش اکوایران، حمله روز جمعه اسرائیل به رهبر حزب‌الله این گروه را شدیداً تحت فشار قرار داده و شدیدترین ضربه‌ای به شمار می‌رود که از زمان تأسیسش خورده است. این موضوع باعث شده که حامیان ایرانی حزب‌الله هشدار دهند که اسرائیل وارد فاز خطرناکی از درگیری شده و قواعد درگیری را تغییر داده است.

به نوشته سی‌ان‌ان، با توجه به اینکه تهران شاهد ضربه‌ای به بزرگ‌ترین متحد غیردولتی خود بوده، سؤالات درباره نحوه واکنش آن در حال افزایش است. اسرائیل به طور قابل توجهی درگیری یک‌ساله خود را با حزب‌الله تشدید کرده و در تاریخ ۱۷ سپتامبر، اهداف جنگ غزه خود را به جبهه شمالی با حزب‌الله گسترش داد. روز بعد، هزاران پیجر متعلق به اعضای حزب‌الله به طور همزمان منفجر شدند و پس از آن بی‌سیم‌ها هدف قرار گرفتند. اسرائیل سپس یک حمله هوایی را آغاز کرد که به کشته‌شدن چندین فرمانده حزب‌الله منجر شد و بالاترین تعداد تلفات در لبنان در تقریباً دو دهه اخیر به ثبت را رساند.

در روز جمعه، اسرائیل آنچه را که به عنوان مقر حزب‌الله در حومه جنوبی بیروت می‌خواند، هدف قرار داد و حسن نصرالله را نشانه رفت. ارتش اسرائیل ادعا کرده که نصرالله ترور شده، اما حزب‌الله هنوز در این باره اظهارنظری نکرده است.

میزان آسیب به حزب‌الله

ارتش اسرائیل پس از آنکه چندین مقام ارشد این سازمان را در هفته جاری ترور کرد، مدعی شده که زنجیره فرماندهی حزب‌الله «تقریباً به طور کامل نابود شده است». با این حال، زنجیره فرماندهی به طور رسمی شناخته‌شده نیست و سی‌ان‌ان هم مستقلاً ادعاهای اسرائیل را تأیید نم‌کند.

هنین غدّار، پژوهشگر ارشد در مؤسسه واشنگتن و نویسنده کتاب «سرزمین حزب‌الله» گفت: «حزب‌الله بزرگ‌ترین ضربه به زیرساخت نظامی خود از زمان تأسیسش را متحمل شده است. علاوه بر از دست دادن انبارهای تسلیحاتی و تأسیسات، این گروه اکثر فرماندهان ارشد خود را از دست داده و شبکه ارتباطی آن دچار اختلال شده است».

با وجود این تلفات، حزب‌الله هنوز فرماندهان ماهر و بسیاری از دارایی‌های قدرتمند خود، از جمله موشک‌های هدایت‌شونده و موشک‌های دوربرد را که می‌توانند آسیب‌های قابل توجهی به زیرساخت‌های نظامی و غیرنظامی اسرائیل وارد کنند، حفظ کرده است.

أمل سعد غریب، کارشناس حزب‌الله و استاد سیاست روابط بین‌الملل دانشگاه کاردیف ولز می‌گوید: «از زمان تشدید حملات اسرائیل، عملکرد نظامی حزب‌الله نشان داده که قادر به جذب این شوک بوده و توانسته به عقب برگردد و شمال سرزمین‌های اشغالی را هدف حملات سخت قرار دهد».

در روز چهارشنبه، اسرائیل یک موشک بالستیک شلیک‌شده توسط حزب‌الله را در نزدیکی تل‌آویو رهگیری کرد که حمله‌ای بی‌سابقه به عمق مرکز تجاری اسرائیل به شمار می‌رود. حزب‌الله گفت که هدف آن مقر سازمان اطلاعات اسرائیل بوده است.

در حالی که هدف قرار دادن نصرالله به احتمال زیاد ادامه عملیات‌های این جنبش را مختل نخواهد کرد، اما سعد معتقد است: «به وضوح، دلسردی بسیار بزرگی در میان صفوف و حامیانش می‌آفریند و موجب ترسی مطلق می‌شود که موقتاً نیروهای عادی این جنبش را فلج می‌کند». اما سعد خاطرنشان کرد: «این بدان معنا نیست که این سازمان فلج شده است. حزب‌الله سازمانی است که برای جذب این نوع شوک‌ها ساخته شده و برای تاب‌آوری و برقراری حیات بیشتر از یک رهبر فردی طراحی شده است».

تعداد کمی از رقبای رهبری حزب‌الله می‌توانند با محبوبیت نصرالله رقابت کنند، زیرا او شدیداً با «روزهای طلایی» این گروه، از جمله پایان اشغال جنوب لبنان توسط اسرائیل در سال ۲۰۰۰ و جنگ ۳۳روزه سال ۲۰۰۶ مرتبط است. هر دوی این‌ها پیروزی‌هایی بزرگ برای این گروه لبنانی تلقی می‌شوند.

خط‌قرمز ایران و محاسبات در حال تغییر

قبل از تلاش برای ترور نصرالله، خط رسمی ایران این بود که حزب‌الله قادر به دفاع از خود است، حتی در حالی که رهبر انقلاب در روز چهارشنبه اذعان داشت که کشته‌شدن رهبران این گروه «قطعاً یک خسارت» است.

با این حال، پس از حمله روز جمعه، سفارت ایران در لبنان نشان داد که احتمالاً محاسبات تهران اکنون در حال تغییر باشد. سفارت ایران در پلتفرم اکس نوشت: «هیچ شکی نیست که این جنایت زشت و رفتار بی‌پروا تشدیدی جدی را نمایان می‌سازد که قواعد بازی را تغییر می‌دهد و عامل آن مجازات و تنبیه خواهد شد».

تریتا پارسی، معاون اجرایی مؤسسه کویینسی می‌گوید که منطق ایران برای اجتناب از دخالت در این درگیری احتمالاً دیگر معتبر نباشد. او توضیح داد: «اگر برای ایران روشن شود که حزب‌الله واقعاً نمی‌تواند بعد از بمباران بیروت از خود دفاع کند، به ویژه پس از آن‌که نصرالله ترور شده، آنگاه توجیه ایران برای دورماندن از جنگ از بین رفته است».

به گفته فرزین ندیمی، عضو ارشد مؤسسه واشنگتن، ایران احتمالاً «از کارآمدی و اثربخشی» حملات اسرائیل جا خورده، اما علی‌رغم هدف قرار گرفتن رهبری حزب‌الله، ممکن است تهران هنوز معتقد باشد که این گروه هنوز قادر به دفاع از خود بوده و می‌تواند شرایط آتش‌بس را تعیین کند.

احتمالاً در حال حاضر، تهران مشغول کمک به حزب‌الله برای بازسازی ساختار فرماندهی نظامی خود و ارائه مشاوره‌های تاکتیکی و عملیاتی به رهبری آن است. با این حال، اگر این گروه به ورشکستگی نزدیک شود، ممکن است «مداخله‌ای قاطعانه‌تری از سوی ایران را برانگیزد» که احتمالاً به صورت حملات موشکی و پهپادی، مشابه آنچه که در آوریل انجام گرفت، خواهد بود.

غدّار گفت که در صورت مداخله تهران، این احتمال وجود دارد که ایالات متحده نیز به جنگ کشیده شود. او توضیح داد: «ایران تنها عضو محور مقاومت بوده که یک دولت واقعی است. دیگران بازیگران غیردولتی یا شبه‌دولتی هستند. بنابراین، ایران بیشتر از سایرین چیزی برای از دست دادن دارد. ایران یک نیروی مسلح متعارف بوده و احتمالاً در جنگ به اندازه حزب‌الله موفق نخواهد بود، زیرا دارای زیرساخت نظامی کاملاً متفاوتی است».

جایگاه حزب‌الله در محور مقاومت

از زمان تأسیسش در ۴۰ سال پیش، گروه لبنانی جواهر محور مقاومت ایران بوده و گروهی متشکل از شبه‌نظامیان اسلام‌گرای شیعه است که عمدتاً با ایران متحد هستند و در عراق، سوریه، لبنان، غزه و یمن فعالیت می‌کنند که به ایران عمق استراتژیک می‌دهد.

به عنوان یک دولت شیعه غیرعرب، ایران خود را در منطقه، از نظر استراتژیک تنها می‌بیند؛ بنابراین، شیعیان خاورمیانه که تحت سلطه حکومت سنی‌ها هستند را «نزدیک‌ترین چیز به هم‌پیمانان طبیعی» خود می‌داند.

پارسی می‌گوید: «از منظر تهران، حزب‌الله به دلیل قابلیت‌ها و انضباطش، موقعیت جغرافیایی و نزدیکی ایدئولوژیکی و سیاسیش به جمهوری اسلامی ایران، برای محور مقاومت مرکزیت دارد. نابودی حزب‌الله از نظر من محتمل نیست، اما اگر محقق شود، ضربه‌ای وجودی به محور خواهد بود».

ندیمی نیز قائل است که این گروه برای حفظ موضع نظامی قوی در مرز شمالی سرزمین‌های اشغالی و به هم ریختن وضعیت اسرائیل، نقضی ضروری در محور مقامت دارد. او تأکید کرد: «حفظ حزب‌الله به عنوان یک بازیگر و هم‌پیمان بادوام و مقاوم، برای تهران مهم است».

تنش‌زدایی ایران با غرب

اما ایران همچنین ملاحظات داخلی دارد. تشدید درگیری بین حزب‌الله و اسرائیل در زمانی حساس برای رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب جدید ایران رخ می‌دهد که با شعار بهبود روابط خارجی برای خروج از انزوای اقتصادی، در انتخابات شرکت کرده بود.

درست در هفته گذشته، مسعود پزشکیان در سازمان ملل گفت که کشورش آماده است با غرب بر سر برنامه هسته‌ای ایران وارد گفت‌وگو شود. او محمدجواد ظریف را به عنوان یکی از معاونانش منصوب کرده است. ظریف، دیپلماتی باتجربه و تحصیل‌کرده در ایالات متحده چهره توافق هسته‌ای برجام تلقی می‌شود.

پارسی می‌گوید که حملات ۷ اکتبر حماس و تشدید بعدی با حزب‌الله «زمان‌بندی بسیار بدی» برای تهران داشت، زیرا این امر «خطر درگیری زودهنگام بین ایران، حزب‌الله و اسرائیل را در زمانی که از نظر استراتژیک بسیار مناسب‌تر برای اسرائیل است، به همراه دارد».

در داخل ایران، پزشکیان باید بین پایگاه حمایتی اصلاح‌طلبان که خواستار کاهش تنش با غرب است و عناصر تندرو که خواهان نمایش قدرت در برابر اسرائیل هستند، کشور را هدایت کند.

در روز دوشنبه، روزی که نزدیک به ۵۰۰ لبنانی بر اثر حملات هوایی اسرائیل کشته شدند، پزشکیان در نیویورک گفت که اگر اسرائیل که سلاح خود را بر زمین بگذارد، ایران نیز آماده است همین کار را بکند. این اظهارات واکنش شدیدی از سوی تندروهای داخلی به همراه داشت.

پارسی می‌گوید که با توجه به «نارضایتی عمیق بخش زیادی از مردم ایران» از اوضاع کشور، اولویت پزشکیان آشتی ملی است. با این حال، او افزود اگر حزب‌الله آسیب شدیدی ببیند، «ممکن است تهران به این نتیجه برسد که چه بخواهد و چه نخواهد، جنگ به درب خانه او رسیده و از این روی، بهتر است قبل از آنکه حزب‌الله بیشتر تضعیف شود، واکنش نشان دهد».

تله اسرائیل

این هفته، وقتی از جواد ظریف، معاون رئیس‌جمهور پرسیده شد که آیا ایران مداخله خواهد کرد یا خیر، او گفت که تهران از افتادن در «تله اسرائیل» که به دنبال گسترش خصومت‌ها و کشاندن طرف‌های دیگر به درگیری است، محتاط است.

او گفت که ایران و حزب‌الله در برابر حملات اسرائیل خودداری کرده‌اند، «اما اکنون اسرائیلی‌ها در حال عبور از خط‌قرمز هستند و به نظر من، احتمالاً جنگ به سختی کنترل خواهد شد».

ایران هنوز وعده تلافی ترور اسماعیل هنیه توسط اسرائیل را عملی نکرده است. ولی این هفته، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جدید ایران هشدار داد که کشورش در صورتی که جنگ کامل بین اسرائیل و حزب‌الله در لبنان آغاز شود، «بی‌تفاوت» نخواهد ماند. او در کنفرانس خبری در نیویورک گفت: «ما با تمام امکانات، کنار مردم لبنان می‌ایستیم».