جایزه بزرگ ریاض برای ترامپ؛ بن سلمان پا پس کشید؟

به گزارش اکوایران، به گفته دو مقام سعودی و چهار مقام غربی، عربستان سعودی از تلاش خود برای رسیدن به یک معاهده دفاعی بلندپروازانه با واشنگتن در قبال عادی‌سازی روابط با اسرائیل دست کشیده و اکنون در پی دستیابی به یک توافق همکاری نظامی محدودتر است.

در تلاش برای نهایی کردن یک معاهده امنیتی متقابل گسترده‌تر در اوایل سال جاری، ریاض موضع خود را در مورد دولت فلسطینی نرم کرده و به واشنگتن گفته بود که تعهد عمومی اسرائیل به راه‌حل دوکشوری می‌تواند کافی باشد تا پادشاهی خلیج فارس روابط خود را با اسرائیل عادی کند.

به گزارش رویترز، اما با شدت گرفتن خشم عمومی در عربستان سعودی و در سراسر خاورمیانه نسبت به اقدامات نظامی اسرائیل در غزه، ولیعهد محمد بن سلمان بار دیگر معاهده را مشروط به پذیرش اسرائیل به برداشتن گام‌های ملموس برای ایجاد یک دولت فلسطینی کرده است.

دیپلمات‌های غربی می‌گویند بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، هنوز مشتاق است که عادی‌سازی روابط با پادشاهی سعودی را به عنوان یک دستاورد تاریخی و نشانه‌ای از پذیرش گسترده‌تر در جهان عرب تأمین کند.

اما او با مخالفت شدید داخلی نسبت به هر گونه امتیازدهی به فلسطینی‌ها پس از حملات حماس در ۷ اکتبر مواجه است و می‌داند که هر اقدامی در جهت دولت فلسطینی، ائتلاف حاکم او را خواهد شکست.

با محدودیت‌های داخلی هر دو رهبر، ریاض و واشنگتن امیدوارند که پیش از خروج جو بایدن از کاخ سفید در ژانویه، یک توافق دفاعی محدودتر منعقد شود.

یک معاهده کامل ایالات متحده-عربستان باید از سنای ایالات متحده با اکثریت دو سوم عبور کند و این امر غیرممکن خواهد بود مگر اینکه ریاض، اسرائیل را به رسمیت بشناسد.

توافقی که در حال حاضر در دست بحث است شامل گسترش تمرینات و مانورهای نظامی مشترک برای مقابله با تهدیدات منطقه‌ای خواهد بود. این توافق شراکت‌هایی میان شرکت‌های دفاعی ایالات متحده و عربستان سعودی را با تدابیر حفاظتی برای جلوگیری از همکاری با چین، تقویت می‌کند.

این توافق همچنین سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در فناوری‌های پیشرفته، به‌ویژه پهپادها را گسترش خواهد داد. ایالات متحده حضور خود را در ریاض از طریق آموزش، پشتیبانی لجستیکی و امنیت سایبری افزایش خواهد داد و ممکن است یک تعداد پدافند موشکی پاتریوت را برای تقویت دفاع موشکی و بازدارندگی یکپارچه مستقر کند.

اما این نوع توافق امنیتی، معاهده دفاعی متقابلی نخواهد بود که نیروهای ایالات متحده را موظف کند تا در صورت حمله خارجی از بزرگترین صادرکننده نفت جهان دفاع کنند.

عبدالعزیز الساغر، رئیس اندیشکده موسسه تحقیقات خلیج فارس در عربستان گفت: «عربستان سعودی توافق امنیتی خواهد گرفت که امکان همکاری نظامی بیشتر و فروش سلاح‌های آمریکایی را فراهم می‌کند، اما نه یک معاهده دفاعی مشابه ژاپن یا کره جنوبی.»

دردسر ترامپ

با این حال، با ورود قریب‌الوقوع دونالد ترامپ به کاخ سفید، وضعیت پیچیده‌تر می‌شود.

در حالی که برنامه ترامپ برای حل منازعه اسرائیل-فلسطین هیچ بند خاصی برای تشکیل دولت فلسطین یا حاکمیت فلسطینی‌ها ندارد، او متحد نزدیک ولیعهد سعودی است.

مقامات فلسطینی و برخی از مقامات عربی نگرانند که ترامپ و دامادش، جرد کوشنر – معمار «معامله قرن» و همچنین متحد نزدیک ولیعهد – ممکن است در نهایت او را قانع کنند که از این طرح حمایت کند.

دیپلمات‌ها گفتند که نحوه سازگاری ولیعهد با اولویت‌های سعودی در این چشم‌انداز دیپلماتیک در حال تغییر بسیار مهم خواهد بود و سرنوشت رهبری او و آینده فرآیند صلح را تعریف خواهد کرد.

دولت کنونی ایالات متحده هنوز امیدوار است که قبل از ترک بایدن از کاخ سفید در ژانویه، توافقی در مورد ضمانت‌های امنیتی حاصل شود، اما موانع زیادی همچنان باقی مانده است.

مقامات آمریکایی آگاهند که پادشاهی هنوز علاقه‌مند به رسمی‌سازی ضمانت‌هایی است که به دنبالش بوده است، به ویژه برای دسترسی به سلاح‌های پیشرفته‌تر، اما مشخص نیست که آیا ترجیح می‌دهد این کار تحت دولت بایدن انجام شود یا منتظر ترامپ بماند. یکی از مقامات آمریکایی گفت: «ما همچنان در حال بحث و بررسی بسیاری از خطوط کاری با سعودی‌ها هستیم.»

یک معاهده دفاعی که در ازای پذیرش اسرائیل به عربستان سعودی حفاظت نظامی ایالات متحده را ارائه دهد، خاورمیانه را با متحد کردن دو دشمن قدیمی و وابسته کردن ریاض به واشنگتن در زمانی که چین در حال نفوذ در منطقه است، دگرگون خواهد کرد.

این معاهده به پادشاهی سعودی اجازه می‌دهد تا امنیت خود را تقویت و تهدیدات منطقه‌ای را دفع کند، تا از تکرار حملات ۲۰۱۹ به تأسیسات نفتی خود جلوگیری کند.

یک مقام ارشد سعودی گفت که این معاهده ۹۵ درصد تکمیل شده است، اما ریاض تصمیم گرفت توافق‌نامه جایگزینی را مورد بحث قرار دهد، زیرا این امر بدون عادی‌سازی روابط با اسرائیل امکان‌پذیر نبود.

بسته به چارچوب آن، یک توافق همکاری محدودتر می‌تواند بدون نیاز به تصویب از سوی کنگره پیش از ترک بایدن از کاخ سفید تصویب شود.

موانع دیگری نیز در مذاکرات برای رسیدن به معاهده دفاعی متقابل وجود داشت. برای مثال، در مذاکرات در مورد همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز پیشرفتی حاصل نشد، زیرا عربستان سعودی از امضای توافق‌نامه ۱۲۳ با ایالات متحده که به ریاض حق غنی‌سازی هسته‌ای را نمی‌داد، خودداری کرده بود.

اعتراضات سعودی‌ها به بندهای مربوط به حقوق بشر به عنوان یکی دیگر از حوزه‌های اختلاف‌نظر مطرح شده است.

«جایزه بزرگ»

در حالی که رهبری سعودی به شدت از تشکیل دولت فلسطینی حمایت می‌کند، به گفته دیپلمات‌ها، همچنان نامشخص است که ولیعهد سعودی چگونه واکنش خواهد داد اگر ترامپ طرحی که در سال ۲۰۲۰ برای حل مناقشه اسرائیل-فلسطین مطرح کرده بود را دوباره احیا کند.

این طرح تغییر اساسی در سیاست‌های ایالات متحده و توافقات بین‌المللی به حساب می‌آید و به وضوح با اسرائیل هم‌راستا می‌شود و از چارچوب تاریخی زمین در مقابل صلح که همیشه راهنمای مذاکرات بوده، فاصله می‌گیرد.

این طرح به اسرائیل اجازه می‌دهد که بخش‌های وسیعی از زمین‌های کرانه باختری اشغالی، از جمله شهرک‌های اسرائیلی و دره اردن را ضمیمه کند و قدس را به عنوان «پایتخت یکپارچه اسرائیل» به رسمیت بشناسد که به طور مؤثر ادعاهای فلسطینی‌ها درباره قدس شرقی به عنوان پایتخت آن‌ها که آرزوی اصلی آن‌ها در اهداف تشکیل دولت و مطابق با قطعنامه‌های سازمان ملل است، رد می‌کند.

با مشروعیت دادن به ضمیمه‌سازی‌های اسرائیل، طرح ترامپ از سوی بسیاری به عنوان ضربه‌ای شدید به راه‌حل دو دولتی و امیدهای فلسطینی‌ها برای تشکیل دولت تلقی می‌شود.

مقامات سعودی تأکید دارند که تشکیل یک دولت فلسطینی مطابق با توافقات بین‌المللی پیشین، از جمله قدس شرقی به عنوان پایتخت آن، همچنان شرط ضروری برای صلح و ثبات بلندمدت منطقه است.

بدون آن، چرخه خشونت ادامه خواهد یافت و هر گونه روابط عادی را به خطر خواهد انداخت.

یک مقام ارشد سعودی گفت: «چطور می‌توانیم منطقه‌ای یکپارچه تصور کنیم اگر مسئله فلسطین را کنار بگذاریم؟ نمی‌توانید حق فلسطینی‌ها برای تعیین سرنوشت خود را نادیده بگیرید.»

در یکی از شدیدترین انتقادات به اسرائیل از زمان آغاز جنگ غزه، ولیعهد محمد بن سلمان، در سخنرانی خود در یک اجلاس عربی و اسلامی در ریاض در ماه جاری، اقدامات نظامی اسرائیل در غزه را «نسل‌کشی جمعی» خواند.

با این حال، احتمال عادی‌سازی روابط سعودی با اسرائیل ممکن است در آینده، شاید زمانی که گرد و غبار جنگ غزه فروکش کند و احتمالاً تحت یک دولت اسرائیلی متفاوت، مورد بازبینی قرار گیرد.

فاواز گرگس، کارشناس خاورمیانه در مدرسه اقتصاد لندن، گفت که ترامپ تمام تلاش‌های ممکن را برای تأمین عادی‌سازی تاریخی روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل به کار خواهد گرفت. گرگس گفت: «برای ترامپ، عربستان سعودی جایزه بزرگ است.»

او افزود: «در مورد چگونگی وقوع عادی‌سازی علیرغم تأکید مکرر رهبران سعودی مبنی بر اینکه آن‌ها اسرائیل را تا زمانی که مسیر واقعی برای تشکیل دولت فلسطین تعیین نشود، به رسمیت نخواهند شناخت، ترامپ می‌تواند وعده آتش‌بس در غزه را در ازای عادی‌سازی و وعده موقتی حمایت از دولت فلسطینی بدهد، بدون اینکه اسرائیل را مجبور کند تا امتیازات واقعی به فلسطینی‌ها بدهد.»