چگونه شورشیان سوری امپراطوری دریایی پوتین را در هم شکستند؟

به گزارش اکوایران، برای پنجاه سال، حضور روسیه در مدیترانه با سلطنت خاندان اسد در سوریه مرتبط بوده است. در سال 1971، حافظ اسد - پدر بشار، رئیس جمهور سوریه که تا هفته گذشته در قدرت بود - رئیس‌جمهور کشور شد. همان سال، اتحاد جماهیر شوروی قراردادی با سوریه امضا کرد تا یک بندر در طرطوس واقع در سواحل سوریه را اجاره کند. حالا این حضور نظامی روسیه که از آن زمان پابرجا مانده است، پس از سقوط سریع حکومت اسد در حال از هم پاشیده شدن است. به نظر می‌رسد کرملین از خروج وحشت‌زده و آشفته از سوریه اجتناب کرده است، اما نفوذ آن در جناح جنوبی ناتو احتمالاً کاهش خواهد یافت.

به نوشته پولیتیکو، برای روسیه، سوریه یک شریک مهم بود، حتی پیش از اینکه جنگ داخلی این کشور آن را به تکه‌های کوچک تقسیم کند. در سال 2012، ویکتور چیرکوف، فرمانده وقت نیروی دریایی روسیه اعلام کرد: «این پایگاه برای ما ضروری است. این پایگاه فعالیت کرده و ادامه خواهد داد.»

اما حضور روسیه در سوریه در سال 2015 به طور چشمگیری گسترش یافت، زمانی که روسیه برای نجات حکومت آقای اسد از پیشروی شورشیان وارد عمل شد. این کشور جنگنده‌هایی به پایگاه هوایی حمیمیم در شمال لاذقیه ارسال کرد، از آنجا شورشیان را هدف قرار داد و نیروهای دریایی خود را به طرطوس فرستاد، که از دهه 1990 عمدتاً مورد استفاده قرار نمی‌گرفت. هنوز طرطوس توسط روسیه تخلیه نشده است، هرچند طبق تصاویر ماهواره‌ای، ناوهای جنگی روسیه حدود 8 کیلومتر غرب بندر در توقف بوده‌اند و دور از خطر قرار دارند. (به طور جداگانه، نیروی دریایی اسرائیل در تاریخ 10 دسامبر اعلام کرد که با استفاده از موشک‌های ضد کشتی، کشتی‌های جنگی سوریه را در اطراف خلیج ال‌بیضا و بندر لاذقیه منهدم کرده است).

تغییر لحن روسیه

سخنگوی کرملین گفت که روسیه «اقدامات لازم را برای برقراری تماس در سوریه با کسانی که قادر به تضمین امنیت پایگاه‌های نظامی هستند، انجام داده است.» یکی از این اقدامات به نظر می‌رسد تغییر لحن نسبت به مردمی باشد که روسیه زمانی آن‌ها را بمباران کرده بود: رسانه‌های روسی به سرعت از توصیف شورشیان به عنوان «تروریست» به «مخالفین مسلح» تغییر لحن داده‌اند.

به گفته مایکل کافمن از بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، هیأت تحریر الشام (HTS)، قوی‌ترین گروه شورشی، «در لحن خود واقع‌گرا بوده و به نظر می‌رسد که گزینه‌های تعامل خود را باز نگه داشته است». ممکن است این گروه به روسیه اجازه دهد که پایگاه خود را در ازای تسلیحات، حمایت دیپلماتیک یا برخی توافقات دیگر حفظ کند. آنچه بیشتر محتمل است این است که هر توافقی موقتی باشد. کافمن می‌گوید که روسیه «در حال مذاکره برای شرایط است»، اما در مسیر خروج است. «به هر حال، مسکو احتمالاً باید پایگاه‌های خود را در سوریه ترک کند.»

جناح جنوبی ناتو

اگر در نهایت روسیه از سوریه اخراج شود، این موضوع تأثیر زیادی بر وضعیت نیروی دریایی روسیه خواهد داشت. به گفته فردریک وان لوکرن، افسر سابق نیروی دریایی بلژیک، حضور روسیه در طرطوس به طور کلی محدود بوده است، تعداد کمی از زیردریایی‌ها، ناوشکن‌ها و ناوهای کوچک، اما این کشتی‌ها موشک‌های دوربردی را حمل می‌کنند که قادر به هدف قرار دادن اهداف ناتو در جنوب اروپا هستند و این بندر به عنوان نقطه‌ای برای نیروی دریایی روسیه در منطقه‌ای که نیروی دریایی ناتو معمولاً حضور کمی در آن دارد، عمل کرده است. روسیه قادر بود تا ناوگان‌های بزرگتری را به سمت جنوب اعزام کند زیرا می‌دانست که آنها می‌توانند در مسیر خود استراحت کرده، تعمیر و سوخت‌گیری کنند. طرطوس به ویژه پس از حمله روسیه به اوکراین در سال 2022 اهمیت بیشتری پیدا کرد، زمانی که ترکیه دسترسی مسکو به دریای سیاه و ناوگان روسیه در آنجا را محدود کرد.

بدون طرطوس، عملیات دریایی روسیه در مدیترانه احتمالاً کوتاه‌تر، گران‌تر و پراکنده‌تر خواهد شد. جایگزین‌های جذاب کمی وجود دارد. به گفته وان لوکرن، به دلیل ترس از پیامدهای ژئوپلیتیکی، به نظر نمی‌رسد که الجزائر و مصر، دو میزبان احتمالی دیگر، نیروی روسیه را بپذیرند. روسیه در حال مذاکره با سودان برای ساخت یک تأسیسات دریایی در آنجا است، اما بندر سودان زیرساخت‌های لازم را ندارد. بنابراین، روسیه ممکن است به بندر توبرک در لیبی نگاه کند. این بندر تحت کنترل خلیفه حفتر، جنگسالار لیبی است که روابط نزدیکی با روسیه دارد و کشتی‌های روسی را در گذشته پذیرفته است، از جمله یک کشتی موشک‌انداز و یک ناوشکن در تابستان گذشته. اما بدون توسعه زیرساخت‌های ساحلی، این لنگرگاه‌ها احتمالاً تنها سایه‌ای از طرطوس خواهند بود.

پایانه هوایی

از دست دادن حمیمیم نیز ضربه دیگری خواهد بود، هرچند کوچکتر. پایگاه هوایی حمیمیم یک پایانه مهم برای نیروی هوایی روسیه بوده است. این پایگاه «مکان مناسبی» بین روسیه و آفریقا دارد که به روسیه امکان می‌دهد نیروهای مزدور خود را در لیبی، سودان، جمهوری آفریقای مرکزی و مالی تأمین کند. در سال 2017، سوریه به روسیه اجاره‌ای 49 ساله برای این پایگاه داد و باندهای فرود آن برای ورود هواپیماهای بزرگتر گسترش یافت. این توافق همچنین اجازه می‌داد که از آن به عنوان محل استقرار بمب‌افکن‌های استراتژیک روسیه استفاده شود. اما پایگاه سوریه به راحتی قابل جایگزینی است. روسیه هنوز سه پایگاه هوایی دیگر در لیبی دارد که می‌تواند از آن‌ها استفاده کند. در حال حاضر به نظر می‌رسد که پرسنل و تجهیزات روسیه در حال ترک حمیمیم هستند.

نه سال پیش، مداخله روسیه در سوریه به بازگشت آن به عنوان یک قدرت نظامی بزرگ فراتر از اروپا اشاره داشت. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، که پس از حمله به شرق اوکراین و الحاق کریمه در سال پیش از آن به منطقه آمده بود، وارد شد تا متحد خود را با نمایش قدرت هوایی، هزاران کیلومتر دورتر از خانه نجات دهد. به گفته سبینه فیشر از اندیشکده SWP در برلین، اتفاقات هفته گذشته نشانگر معکوس شدن سریع شرایط است. سقوط آقای اسد «ضربه بزرگی به رویای پوتین برای روسیه به عنوان یک بازیگر جهانی در دنیای چندقطبی و پسا غربی است».

به نظر می‌رسد که بسیاری از شخصیت‌های تاثیرگذار روس به همین نتیجه رسیده‌اند. فئودور لوکیانوو، تحلیلگر نزدیک به کرملین نوشت حاکمان جدید سوریه «تصویری از عقلانیت و تمدن به نمایش می‌گذارند»، و افزود که «اولویت مطلق» روسیه، اوکراین است. به گفته او، روسیه بهتر است به نقشش به عنوان یک قدرت منطقه‌ای تمرکز کند که بر اروپا متمرکز است. «مسکو نیروهای نظامی، منابع، نفوذ و قدرت کافی برای مداخله مؤثر از طریق زور در خارج از اتحاد جماهیر شوروی سابق را ندارد».

روسلان پوخوف، کارشناس اندیشکده کست در مسکو که روابط نزدیکی با نهادهای دفاعی دارد موافق است. پوخوف نوشت روسیه سریع پیروز شد، اما نتوانست پیروزی خود را از نظر سیاسی تثبیت کند. «آمریکایی‌ها قبلاً این تجربه را در عراق و افغانستان داشته‌اند، اما روس‌ها طبق سنت ملی‌مان، به طور حتم باید خودشان همان اشتباه را تکرار کنند.»