دور افتخار در دمشق و وزش باد به پرچم سلطان؛ چگونه شورشی‌ها اردوغان را هم سورپرایز کردند؟

به گزارش اکوایران، کمتر از یک هفته پس از فرار بشار اسد، رئیس‌جمهور برکنار‌شده سوریه، به مسکو، مقامات ترکیه پرچم کشورشان را بر فراز سفارتخانه در دمشق برافراشتند. هرچند بسیاری از پنجره‌های ویلای باشکوه سفارت بسته بودند، اما برای نخستین‌بار در ۱۲ سال گذشته، پرچم سرخ و سفید هلال‌دار بر فراز بام سفارتخانه به اهتزاز درآمد.

دور افتخار در دمشق

به نوشته گاردین، این لحظه چند روز پس از ورود ابراهیم کالین، رئیس دستگاه اطلاعاتی ترکیه، به پایتخت سوریه رقم خورد. کالین در خودرو سیاهی که توسط احمد الشرا، رهبر گروه هیئت تحریرالشام (HTS)، که لباس غیرنظامی بر تن داشت، رانده می‌شد، در خیابان‌های شلوغ دمشق گشت‌زنی کرد. کالین زیر طاق‌های مقدس مسجد اموی نماز خواند و سپس در میان جمعیت حیرت‌زده‌ای که برای دیدن اولین مقام بلندپایه خارجی که با رهبری جدید سوریه دیدار می‌کرد، گرد آمده بودند، ظاهر شد.

دارین خلیفه، از گروه غیرانتفاعی گروه بین المللی بحران، دیدار کالین از دمشق را به‌مثابه «دور افتخار» ترکیه توصیف می‌کند و معتقد است که آنکارا یکی از بزرگ‌ترین برندگان تحول جدید در دولت سوریه است. سقوط اسد نه‌تنها کارآمدی رویکرد رجب طیب اردوغان نسبت به سوریه را در داخل ترکیه تأیید کرد، بلکه فرصت‌های جدیدی برای قدرت‌نمایی در مناطق کردنشین شمال شرق سوریه و نفوذی تازه در روند بازسازی این کشور برای ترکیه فراهم ساخت.

خلیفه می‌گوید: «ارتباطات بین هیئت تحریرالشام و ترکیه نباید بیش از چیزی که هست ارزیابی شود. این رابطه‌ای نیابتی نیست، اما ترکیه هوشمندانه منتظر ماند تا شرایط تثبیت شود و سپس با دیدار کالین و دیگر مقامات بلندپایه وارد عمل شد.»

تأخیر استراتژیک ترکیه در حمایت از حملات تحریرالشام

آنکارا ماه‌ها حمله هیئت تحریرالشام را به تعویق انداخت و تلاش کرد از طریق دیدار با مقامات روسیه و ایران در اوایل نوامبر، اسد را به پای میز مذاکره بکشاند. اما اردوغان گفته بود که اسد پیشنهاد او برای «بحث درباره آینده سوریه» را رد کرده و ناآگاهانه آخرین فرصت خود برای جلوگیری از حمله نظامی گسترده‌ای که به ۵۳ سال حکومت خانواده‌اش پایان داد، از دست داده است.

نه‌تنها اسد پیشنهاد مذاکره را نپذیرفت، بلکه نیروهای او به حملات علیه ادلب، آخرین منطقه تحت کنترل شورشیان، ادامه دادند و این موضوع اشتیاق هیئت تحریرالشام برای آغاز حمله را افزایش داد. ترکیه از متحدان روسی اسد خواست که او را از این حملات بازدارند، اما نتیجه‌ای حاصل نشد. زمانی که الشرا در اواخر نوامبر با آنکارا ارتباط برقرار کرد و اعلام کرد که نیروهایش آماده حمله هستند، ترکیه به دلیل ناتوانی مسکو در متوقف کردن اسد، با این حمله موافقت کرد.

خلیفه گفت: «در نهایت ترکیه گفت: باشد، درسی به آن‌ها بدهید، اما آنکارا نمی‌دانست که هیئت تحریرالشام نه‌تنها حلب، بلکه کل کشور را تصرف خواهد کرد. هیچ‌کس فکر نمی‌کرد این مسئله تا این حد بزرگ شود. آنکارا می‌دانست هیئت تحریرالشام ممکن است چه حرکتی انجام دهد، یعنی این‌طور نشان دهند که به سمت شرق می‌روند، در حالی که در واقع قصد داشتند به سمت جنوب بروند. اما انتظار چیزی بیش از این نمی‌رفت.»

زمانی که شورشیان به حومه حمص رسیدند و دو روز پیش از فرار اسد به سمت دمشق پیشروی کردند، اردوغان به‌طور علنی از آنچه او «راهپیمایی اپوزیسیون» نامید حمایت کرد. او در اظهاراتی در استانبول گفت: «باشد که این راهپیمایی در سوریه بدون هیچ حادثه و مشکلی ادامه یابد.»

امتیازات برای ترکیه 

سقوط اسد به اردوغان این امکان را داده تا خود را به‌عنوان رهبری که بیشترین تلاش را برای حمایت از سوری‌ها انجام داده نشان دهد و در عین حال هزاران پناهجوی سوری را به وطن بازگرداند، خواسته‌ای که مورد حمایت شرکای ملی‌گرای او است. وزیر امور خارجه ترکیه، هاکان فیدان، روز پس از برکناری اسد اعلام کرد که سوری‌ها به کشورشان بازخواهند گشت. تا پایان هفته گذشته، حدود ۷۶۰۰ نفر از مرز عبور کردند.

علاوه بر این، وعده فیدان برای کمک شرکت‌های ترکیه‌ای به بازسازی سوریه، منجر به افزایش ارزش سهام شرکت‌های ساختمانی و سیمانی شد.

در حالی که آنکارا اخیراً تلاش‌هایی محدود برای ایجاد ارتباط با گروه‌های مسلح کرد - که مدت‌ها آن‌ها را به‌عنوان سازمان‌های تروریستی تلقی می‌کرد - آغاز کرده است، گونول تول، تحلیلگر مرکز خاورمیانه به تغییرات ناگهانی در داخل سوریه اشاره می‌کند که منجر به یک چرخش شده است. گروه‌های شورشی مورد حمایت ترکیه اکنون نیروهای کرد مورد حمایت آمریکا را از شهرهای شمال سوریه بیرون رانده و به‌سرعت منطقه تحت کنترل خود را گسترش می‌دهند.

دارین خلیفه می‌گوید: «در حالی که همه نگاه‌ها به دمشق دوخته شده، شمال شرق سوریه به عرصه‌ای برای رقابت آزاد تبدیل شده و آنکارا هر آنچه می‌خواهد به دست می‌آورد.» او اضافه می‌کند: «شهر منبج بدون اینکه چندان موردتوجه قرار بگیرد، به دست نیروهای مورد حمایت ترکیه افتاده است. آن‌ها در شمال شرق پیشروی می‌کنند و به شکلی عمل می‌کنند که قبلاً امکان‌پذیر نبود.»

وزیر امور خارجه، هاکان فیدان، در جریان یک کنفرانس درباره سوریه در اردن که آخر هفته گذشته برگزار شد، استراتژی آنکارا را آشکار کرد. او گفت: «ما از نمایندگان مشروع کردهای سوریه در تلاش‌هایشان برای دفاع از حقوق خود در دمشق حمایت می‌کنیم.» این اظهارات نشان‌دهنده این است که ترکیه تنها نمایندگی کردها را در پایتخت سوریه می‌پذیرد و نه در جایی دیگر.

گونول تول توضیح می‌دهد که مقامات ترکیه با حضور در دمشق، از اهرم‌های نفوذ تازه خود بر حاکمان جدید سوریه استفاده خواهند کرد تا اطمینان حاصل کنند که هیچ دولت خودمختار کردی در شمال شرق شکل نگیرد.

او می‌افزاید: «سوریه پس از اسد فرصت‌های زیادی برای ترکیه فراهم می‌کند و گروه تحریر الشام به تمام کمکی که می‌تواند از ترکیه دریافت کند، نیاز دارد.» این گروه در تلاش است تا از انزوا جلوگیری کند و از نفوذ ترکیه برای کسب رسمیت از سوی جامعه بین‌المللی بهره ببرد. اما در حال حاضر، ترکیه همچنان دروازه ارتباط آن‌ها با جهان خارج است.

تول در پایان می‌گوید: «ترکیه نقش مهمی در کمک به بازسازی و احیای تحریر الشام ایفا خواهد کرد. علاوه بر این، سوریه به سرمایه‌گذاری نیاز دارد و ترکیه در تمام مراحل این فرآیند نقش کلیدی خواهد داشت.»