سقوط اسد و آغاز بازی بزرگ؛ ترامپ طرف بی‌بی را می‌گیرد یا اردوغان؟

به گزارش اکوایران، دو هفته پس از سقوط بشار اسد، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل با رقیبی به مراتب خطرناک‌تر در سوریه مواجه است: رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه.

به نوشته بن کاسپیت، تحلیل‌گر المانیتور، اردوغان که دست‌کم تا حدی در فروپاشی حکومتی که بیش از پنج دهه بر سوریه حاکم بوده، نقش داشت و از ضعف محور مقاومت بهره برده، اکنون مصمم است خود را تصمیم‌گیر اصلی سوریه مطرح کند. نیروهای کمی در منطقه وجود دارند که بتوانند جاه‌طلبی او را به چالش بکشند؛ به جز اسرائیل.

یک منبع ارشد سیاسی اسرائیلی گفت: «شاید دلمان برای اسد تنگ شود. اسد ضعیف و فقط به فکر بقای خودش بود. او هیچ جاه‌طلبی سرزمینی نداشت و نمی‌خواست به قدرت مسلط خاورمیانه تبدیل شود و اسرائیل را کنار بزند».

نگرانی اسرائیل و آمریکا از جاه‌طلبی‌های اردوغان

تحرکات نظامی روزهای اخیر ترکیه در خاک سوریه نگرانی‌هایی را در ایالات متحده و اسرائیل برانگیخته است. روز سه‌شنبه، روزنامه وال‌استریت ژورنال گزارش داد که مقامات آمریکایی به طور فزاینده‌ای نگران هستند که ترکیه و هم‌پیمانان شبه‌نظامی سوریش در حال آماده‌سازی برای یک تهاجم گسترده به سرزمین‌های سوری تحت کنترل نیروهای کرد مورد حمایت آمریکا باشند.

تل‌آویو مانند واشنگتن نگران است که اردوغان از خلأ قدرت در سوریه استفاده کند تا به کردهای این کشور به بهانه ارتباطشان با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) که چالشی برای آنکارا محسوب می‌شود، حمله کند.

به باور کاسپیت، اسرائیل حامی دیرینه اقلیت کرد در سراسر خاورمیانه شناخته می‌شود. شبکه عمومی اسرائیل در تاریخ ۷ دسامبر گزارش داد که پس از سقوط اسد، مقامات منطقه خودمختار کردستان در شمال شرقی سوریه با اسرائیل تماس گرفته و خواستار کمک این رژیم شده‌اند. در روزهای بعد، گیدئون ساعر، وزیر خارجه اسرائیل بیانیه‌هایی عمومی صادر کرد و از جامعه بین‌المللی خواست که از کردها محافظت کند.

با این حال، چند روز بعد، کردها ظاهراً به دلیل نشانه‌های حمله قریب‌الوقوع ترکیه به منطقه خودمختارشان، موضع خود را تغییر دادند. تلویزیون عمومی اسرائیل در ۱۵ دسامبر فاش کرد که کردها پیام‌های محرمانه‌ای به اسرائیل فرستاده تا از اظهارات علنی در حمایت از آن‌ها خودداری کند تا همکار و همدست اسرائیل معرفی نشوند.

اوج‌گیری تنش اسرائیل-ترکیه

روابط بین اسرائیل و ترکیه طی سال‌ها فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه کرده، اما به ندرت به اندازه حال حاضر، خصوصاً پس از آغاز جنگ غزه، متشنج بوده است.

یک منبع دیپلماتیک غربی در خاورمیانه گفت: «من جنگ نظامی بین اسرائیل و ترکیه را متحمل نمی‌دانم؛ چنین اقدامی به معنی گذشتن از مرز جنون توسط دو طرف است». با این حال، این منبع به اسرائیل توصیه کرد که به یاد داشته باشد دونالد ترامپ طرفدار اردوغان بوده، تا حدی که او را برای سرنگونی اسد تحسین می‌کند.

دوشنبه، ترامپ سرنگونی اسد را «تصرفی غیردوستانه» توسط ترکیه خواند. ترامپ به خبرنگاران گفت: «فکر می‌کنم ترکیه بسیار هوشمندانه عمل کرد. ترکیه تصرفی غیردوستانه انجام داد، بدون اینکه جان‌های زیادی از دست برود».

او اردوغان را نیز ستود: «اردوغان کسی است که من با او خیلی خوب کنار آمدم. او یک ارتش بسیار قوی و قدرتمند ساخته است». ترامپ با اشاره به گذشته عثمانی ترکیه ادامه داد: «آن‌ها (سوریه) را هزاران سال می‌خواستند و او آن را به دست آورد و افرادی که کنترل کشور را به دست گرفتند، تحت کنترل ترکیه هستند و این اتفاق خوبی است».

سیاست مبهم ترامپ در قبال سوریه 

سیاست ترامپ در قبال سوریه برای بسیاری از مقامات اسرائیلی همچنان مبهم باقی مانده است. منبع دیپلماتیک افزود: «هیچ‌کس نمی‌داند ترامپ اگر مجبور شود طرف مشخصی را بین اسرائیل و ترکیه انتخاب کند، چه خواهد کرد. خود ترامپ هم نمی‌داند در این موقعیت چه می‌کند».

در حالی که ممکن است ترکیه در حال آماده‌سازی برای حمله به منطقه خودمختار کردها باشد، اسرائیل همچنان کمپین بمباران خود برای تخریب و از بین بردن باقی‌مانده توانایی‌های استراتژیک ارتش اسد را ادامه می‌دهد. نیروهای اسرائیلی نیز برای یک اقامت زمستانی در مناطقی از بلندی‌های جولان آماده می‌شوند. بحث درباره الحاق روستاهای دروزی این منطقه که هفته گذشته با درخواست برخی از ساکنان مرزی دروزی سوریه مطرح شده بود، اکنون فروکش کرده است.

حداقل در حال حاضر، اسرائیل قصد ندارد از مناطق تحت کنترلش عقب بنشیند. یک منبع ارشد امنیتی اسرائیلی گفت: «ما اینجا می‌مانیم تا زمانی که بفهمیم با چه کسانی طرف هستیم و مطمئن شویم که هیچ تهدیدی از اینجا ما را تهدید نمی‌کند».

علی‌رغم تنش‌ها میان اسرائیل و ترکیه، یک منبع ارشد دیپلماتیک اسرائیلی گفت: «همکاری همچنان وجود دارد و تجارت همچنان نسبتاً پرثمر است، بنابراین پل‌ها کاملاً خراب نشده‌اند و تمام گزینه‌ها باز هستند».

در ماه نوامبر، رونن بار، رئیس شاباک اسرائیل از ترکیه بازدید کرد و با همتای خود دیدار داشت. گفتگوهای آن‌ها حول محور احتمال نقش ترکیه در تلاش‌های چندملیتی برای آزادسازی اسرای اسرائیلی در غزه و همچنین تلاش برای رسیدگی به مقامات ارشد حماس که در ترکیه و دیگر نقاط پناه گرفته‌اند، متمرکز بود.

آشتی یا دشمنی؟

یکی دیگر از افرادی که در زمینه روابط اسرائیل و ترکیه ذکر می‌شود، هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه و رئیس پیشین سرویس‌های اطلاعاتی ترکیه است. یک منبع دیپلماتیک غربی گفت: «یوسی کوهن، رئیس پیشین موساد و دیوید بارنیا، رئیس فعلی موساد او را به خوبی می‌شناسند و رابطه کاری بسیار خوبی با او داشتند. فیدان فردی بسیار پیچیده است. او واشنگتن را به خوبی می‌شناسد و می‌داند چگونه با آمریکایی‌ها صحبت کند. سؤال اینجاست که آیا او در واشنگتن به دشمن اسرائیل تبدیل خواهد شد یا اینکه ترامپ موفق خواهد شد او را با بارنیا آشتی دهد و نفوذ در سوریه را بین این دو طرف تقسیم کند».

ممکن است پاسخ به برخی از این سؤالات پس از ۲۰ ژانویه، زمانی که ترامپ سوگند یاد کند، روشن شود. در میان سه قدرت غیرعرب خاورمیانه، یعنی اسرائیل، ترکیه و ایران هیچ عشق و علاقه‌ای وجود ندارد.

علاوه بر جنبه‌های سیاسی، رقابت میان این سه قدرت همچنین پیامدهای اقتصادی قدرتمندی دارد. به عنوان مثال، بحث درباره احیای طرح ۲۰۰۹ برای یک خط لوله گاز از قطر به ترکیه که قرار است از سوریه جدید عبور کند، با سقوط اسد که با این پروژه مخالفت می‌کرد، دوباره مطرح شده است. ورود یک معامله‌گر جدید و تجاری از واشنگتن که خود را توافق‌ساز می‌داند، روزهای جالبی را نوید می‌دهد.