شراکتی نامتقارن؛ پکن ضربه‌گیر کمپین خطرناک ترامپ علیه تهران می‌شود؟

به گزارش اکوایران، زمانی که پکن در سال گذشته به میانجی‌گری توافق صلح تاریخی بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی پرداخت، این اقدام به عنوان یک نقطه عطف در تعامل فعال چین با خاورمیانه دیده شد. برای تهران، که تحت فشارهای اقتصادی و ژئوپولیتیکی از سوی دولت جو بایدن قرار دارد، این توافق یک پیشرفت دیپلماتیک و فرصتی بالقوه برای پایان دادن به انزوا با کمک پکن به شمار می‌رفت. با این حال، با سقوط بشار اسد در سوریه و ضربات اسرائیل به حماس و حزب‌الله، جمهوری اسلامی ایران با تهدیدات ژئوپولیتیکی فزاینده‌ای مواجه است.

بازگشت کمپین ترامپ و تهدیدات ژئوپولیتیکی پیش رو

کارشناسان می‌گویند با کابینه تندرو خاورمیانه‌ای دونالد ترامپ، روابط چین و جمهوری اسلامی ایران احتمالاً تحت فشار تقویت خواهد شد.

به گزارش چاینا مورنینگ‌پست، اما توانایی چین در باقی ماندن به عنوان یک میانجی به ویژه با رشد خطر رویارویی بین تهران و قدرت‌های منطقه‌ای، که می‌تواند میراث دیپلماتیک چین در منطقه را پیچیده کند، در معرض خطر قرار دارد.

فان هونگدا، استاد موسسه مطالعات خاورمیانه دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای، گفت: «تقریباً مسلم است که دوره دوم ترامپ فشار زیادی بر جمهوری اسلامی ایران وارد خواهد کرد که به همراه ضربات اسرائیل به نیروهای مورد حمایت جمهوری اسلامی مانند حماس و حزب‌الله در سال گذشته، ایران را مجبور خواهد کرد تا به همکاری نزدیک‌تری با دیگر قدرت‌ها، از جمله چین و روسیه، روی آورد.»

جمهوری اسلامی ایران از زمان ریاست‌جمهوری نخست ترامپ با مشکلات اقتصادی روبرو شده است. پس از خروج از توافق هسته‌ای، که چارچوبی چندقطبی برای مذاکره در مورد مسئله هسته‌ای ایران بود، ترامپ تحریم‌های اقتصادی سخت‌تری علیه جمهوری اسلامی وضع کرد، کمپینی که واشنگتن آن را «فشار حداکثری» می‌نامید و تاثیر آن تا به امروز ادامه دارد.

در جبهه امنیتی، دولت ترامپ هماهنگ‌کننده ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده فقید نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سال 2020 بود که روابط ایالات متحده و ایران را به یکی از خطرناک‌ترین نقاط خود در طول دهه‌های گذشته کشاند.

این موضع سخت‌گیرانه احتمالاً با کابینه خاورمیانه‌ای تندرو ترامپ ادامه خواهد یافت که شامل مسعود بولوس، مشاور خاورمیانه رئیس‌جمهور، استیو ویتکوف، فرستاده ویژه به خاورمیانه، و مایک هاکابی، سفیر آمریکا در اسرائیل است.

در این ماه، بولوس به رسانه فرانسوی «لو پوانت» گفت که ترامپ قطعاً کمپین «فشار حداکثری» علیه جمهوری اسلامی ایران را دنبال خواهد کرد و این واضح‌ترین نشانه است که دولت آینده ایران را از نظر اقتصادی و ژئوپولیتیکی منزوی خواهد کرد.

کلمانس چای، پژوهشگر مؤسسه خاورمیانه دانشگاه ملی سنگاپور، گفت که تهران دو دلیل برای تقویت بیشتر روابط با پکن دارد: «اول، نشان دادن اینکه انزوای جمهوری اسلامی موفقیت چندانی به همراه ندارد. دوم، حفظ رگ‌های حیاتی اقتصاد ایران.»

برخلاف دشمنی واشنگتن، روابط چین با ایران در سال‌های اخیر از نظر اقتصادی و سیاسی رشد کرده و چین نیروی عمده‌ای بوده است که تلاش کرده تا از انزوای کامل جمهوری اسلامی جلوگیری کند.

شراکتی نامتقارن

چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان، شریک تجاری و خریدار عمده نفت جمهوری اسلامی است که گفته می‌شود از طریق تجارت ترانزیتی برای دور زدن تحریم‌ها این کار را انجام می‌دهد.

پکن از تهران دعوت کرده تا به گروه بریکس و سازمان همکاری شانگهای (SCO) – دو بلوک منطقه‌ای تحت رهبری چین – بپیوندد تا از انزوای بیشتر تهران در عرصه بین‌المللی جلوگیری کند.

چای گفت: «این مسئله به وضوح عدم تقارن در روابط چین و جمهوری اسلامی ایران را نشان می‌دهد که به دلیل نیازهای شدید تهران شکل گرفته است.»

اما جیمز دورسی، پژوهشگر ارشد در مدرسه مطالعات بین‌المللی اس. راجاراتنام دانشگاه فناوری نانیانگ، گفت که پکن ممکن است اگر ترامپ رویکرد تندتری به این همکاری داشته باشد، تمایلی به جلب روابط نزدیک‌تر با تهران نداشته باشد.

دورسی گفت: «جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر به اندازه کافی به چین نزدیک است. فکر نمی‌کنم چین بخواهد به ایران نزدیک‌تر شود. چین نمی‌خواهد تحریم‌های آمریکا را نقض کند. مطمئناً چین و جمهوری اسلامی منافع مشترک دارند، اما منافع متفاوتی هم دارند. اما در نهایت روابط دو کشور به آنچه ترامپ برای چین و ایران انجام خواهد داد بستگی دارد.»

جمهوری اسلامی ایران یکی از شرکای چین در ابتکار کمربند و جاده در خاورمیانه است، اما در دهه گذشته سرمایه‌گذاری‌های کمتری نسبت به عربستان سعودی، امارات متحده عربی و پاکستان همسایه دیده است.

یک توافقنامه همکاری تاریخی 25 ساله که در سال 2021 میان دو کشور امضا شد، نیز کمترین اجرای عملی را داشته است که حتی در داخل تهران نیز به بحث‌های زیادی انجامیده است.

نقشی در مخاطره

در جبهه دیپلماتیک، جمهوری اسلامی هنوز یکی از ارکان مهم برای آرمان چین به عنوان میانجی در منطقه است، به‌ویژه پس از اینکه پکن توافق صلح تاریخی میان عربستان سعودی و ایران را در سال گذشته میانجیگری کرد.

با این حال، ناظران هشدار می‌دهند که نقش رو به رشد چین به عنوان میانجی ممکن است در چهار سال آینده، با توجه به تغییر شرایط ایران و رقبای منطقه‌ای آن، در معرض خطر باشد.

ون شائوبیاو، متخصص خاورمیانه در دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای، گفت که حمایت بی‌تعارف ترامپ از اسرائیل و رویکرد سختگیرانه او نسبت به جمهوری اسلامی ایران می‌تواند فضای چین را به عنوان یک میانجی منطقه‌ای محدودکند. او پیش‌بینی کرد که اگر ترامپ به رویکرد سختگیرانه‌ای برای حمایت از اسرائیل دست بزند، جنگ غزه ممکن است به‌موقع به پایان برسد. ترامپ به دنبال ادامه دادن میراث دیپلماتیک خود در منطقه، توافقات ابراهیم، خواهد بود که اسرائیل – بزرگ‌ترین رقیب جمهوری اسلامی در منطقه – را تشویق به برقراری روابط دیپلماتیک با کشورهای عربی می‌کند.

تلاش بایدن برای برقراری ارتباط میان عربستان سعودی و اسرائیل در سال گذشته، که گزارش شده به زودی به نتیجه می‌رسد، به‌واسطه جنگ اسرائیل و غزه مختل شد.

ون گفت: «چین همیشه تأکید کرده است که مسئله فلسطینی-اسرائیلی مسئله اصلی در خاورمیانه است و خواستار راه‌حل دو دولت است. اما توافقات ابراهیم در تلاشند تا مسئله فلسطین-اسرائیل را به حاشیه ببرند. درگیری بین چین و ایالات متحده در این موضوع واضح‌تر خواهد شد.»

جسی مارکس، پژوهشگر غیر مقیم برنامه چین مرکز استیمسون و مشاور سابق دفاعی ایالات متحده، گفت که درگیری‌های فزاینده در خاورمیانه، به‌ویژه تغییر رژیم اخیر در سوریه، خطر تشدید تقابل بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی را به همراه دارد.

سوریه یکی از میادین اصلی تقابل ده‌ساله سعودی-ایران بوده است. جمهوری اسلامی به‌طور علنی از رژیم اسد حمایت کرده است، اما ریاض با این رژیم در جبهه دیپلماتیک مخالفت کرده است.

ریاض به‌عنوان یکی از موانع اصلی عضویت کامل سوریه در اتحادیه عرب شناخته می‌شد. در همین حال، عربستان سعودی به دلیل وتوی تحریم‌های اسد از سوی چین و روسیه از شورای امنیت سازمان ملل استعفا داد، که یکی از معدود اختلافات دیپلماتیک چین با این پادشاهی به شمار می‌رود

مارکس گفت: «چین در تلاش برای ایجاد تعاملات قوی‌تر بین عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران سرمایه‌گذاری کرده است. اما بی‌ثباتی و تشدید تنشی که به دنبال آن در سوریه رخ خواهد داد، باعث افزایش اختلافات و تنش‌ها در سراسر منطقه خواهد شد.»

او افزود: «پکن باید با دقت محیط سیاسی انفجاری را هدایت کند، زیرا بسیاری از شرکای کلیدی آن خود را در طرف‌های مخالف در مورد آینده سوریه می‌بینند.»