جنجال بر سر ادعای جدید کرملین درباره تهران؛ پوتین هنوز قابل اعتماد است؟

به گزارش اکوایران، در ایران، بحث‌های شدیدی در مورد ابعاد واقعی حضور نظامی در سوریه و شرایط خروج از این کشور شکل گرفته است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، ادعا کرده که نیروهای روسی هزاران «نیروی ایرانی» را پس از سقوط بشار اسد، رهبر پیشین سوریه به دست نیروهای مسلح، از سوریه به ایران منتقل کرده‌اند.

چگونه از سوریه خارج شدیم؟

به گزارش امواج‌میدیا، مقامات ایرانی این ادعا را رد کرده‌اند، اما اظهارات پوتین سؤالاتی را درباره میزان حضور نظامی جمهوری اسلامی ایران در سوریه برانگیخته و بحث درباره قابل‌اعتماد بودن مسکو به‌عنوان یک شریک را دوباره شعله‌ور کرده است. این در حالی است که گزارش‌هایی مبنی بر کشته شدن یک روحانی شیعه ایرانی وابسته به سفارت ایران در دمشق، به ضرب گلوله توسط «نیروهای مسلح مخالف اسد» منتشر شده است.

پوتین در کنفرانس مطبوعاتی سالانه خود در ۱۹ دسامبر اظهارات جنجالی درباره حضور جمهوری اسلامی ایران در سوریه مطرح کرد. او در این رویداد تلویزیونی گفت که نیروهای روسی ۴ هزار «نیروی ایرانی» را از پایگاه هوایی حمیمیم در سوریه به تهران منتقل کردند. همچنین گزارش شده که او ادعا کرده برخی از نیروهای طرفدار ایران به لبنان و عراق منتقل شده‌اند.

پوتین در این نشست به خبرنگاران گفت: «در گذشته، دوستان ایرانی ما از ما خواستند که به استقرار نیروهایشان در سوریه کمک کنیم، اما اکنون از ما خواسته‌اند که در خروج آن‌ها کمک کنیم». او با اشاره به سقوط حلب در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۴، اولین شهر بزرگی که به دست نیروهای مسلح افتاد، گفت که ۳۰ هزار نیروی دولتی و واحدهای تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران «بدون هیچ مقاومتی عقب‌نشینی کردند.» مقامات تهران سریعاً این ادعا را رد کردند.

سخنگوی وزارت خارجه، اسماعیل بقایی، در ۲۰ دسامبر تأکید کرد که جمهوری اسلامی در سوریه تنها مشاوران نظامی داشته است، نه «سرباز ». او افزود که غیرنظامیان ایرانی و خانواده‌های دیپلمات‌ها از پایگاه هوایی حمیمیم توسط هواپیماهای ایرانی به تهران منتقل شدند.

اسماعیل کوثری، نماینده مجلس و فرمانده سابق ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز اظهار داشت که ایران «هرگز» ۴ هزار نیروی نظامی در سوریه نداشته است. این نماینده تندرو همچنین گفت که روسیه شهروندان «لبنان، افغانستان و کشورهای دیگر که به‌صورت مشاوره‌ای در سوریه بودند» را جابه‌جا کرده است.

محمد جعفر اسدی، معاون قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا، گفت که «دقیقاً نمی‌داند» آیا ۴ هزار نیرو تخلیه شده‌اند یا نه. با این حال، او اظهار داشت که در میان افرادی که جابه‌جا شده‌اند، «ایرانیانی بودند که مدت طولانی در سوریه زندگی می‌کردند.» او تأکید کرد که این افراد مشاور نظامی نبودند، زیرا جمهوری اسلامی «هرگز به روسیه اجازه نمی‌دهد» که نیروهایش را تخلیه کند.

اظهارات پوتین در شبکه‌های اجتماعی نیز مورد مناقشه قرار گرفت و برخی وفاداری روسیه به‌عنوان یک شریک را زیر سؤال بردند. الیجا جی مگنیه، خبرنگار و ناظر منطقه، گفت که روسیه در «تخلیه» کمک کرد، اما اصرار داشت که «تنها ۲۱۰۰ مشاور ایرانی» تا زمان سرنگونی اسد در ۸ دسامبر ۲۰۲۴ در سوریه حضور داشتند.

اظهارات پوتین و واکنش‌ها در ایران

با اشاره به استفاده پوتین از اصطلاح «دوستان ایرانی»، حسین یزدی، مفسر سیاسی، گفت که «ای کاش» این «دوستان» روابط ایران و روسیه طی ۲۰۰ سال گذشته را بررسی می‌کردند. اشاره‌ای آشکار به بی‌اعتمادی تاریخی تهران نسبت به مسکو. حسین سلاح‌ورزی، رئیس پیشین اتاق بازرگانی ایران نیز با لحن تند گفت: «آیا کسی خیانتکارتر و پرحرف‌تر از پوتین هست؟»

در همین حال، رسانه‌های ایرانی به گزارشی از رای‌الیوم در ۲۱ دسامبر اشاره کرده‌اند که مدعی است رهبر اسلام‌گرای سنی، ابومحمد الجولانی، به شیعیان تضمین‌هایی ارائه کرده است.

الجولانی که اکنون از نام اصلی خود، احمد الشرع، استفاده می‌کند، بر اساس برخی گزارش‌ها با یک مرجع دینی شیعه سوری دیدار کرده و تیم امنیتی‌ای را برای حفاظت از حرم حضرت زینب (س) در حومه دمشق اختصاص داده است. این رهبر گروه‌های مخالف به جامعه علوی نیز تضمین‌های امنیتی داده است.

قتل روحانی ایرانی در سوریه

وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران در ۲۱ دسامبر اعلام کرد که داوود بیطرف، روحانی ایرانی مقیم سوریه و کارمند محلی سفارت ایران در دمشق، در ۱۵ دسامبر توسط «تروریست‌ها» به ضرب گلوله کشته شده است.

سقوط اسد به طور قابل‌توجهی به نفوذ ایران در سوریه آسیب رسانده و ردپای ترکیه را تقویت کرده است. با این حال، دو کارشناس امنیتی و وابسته به سپاه معتقدند که این بازی هنوز به پایان نرسیده است.

هادی معصومی‌زارع در گفتگو با علی سمندزاده گفت که سوریه در بهترین حالت به کشوری مانند عراق یا تونس تبدیل خواهد شد، اما بعید است که یک گروه بتواند در کشوری که در امتداد خطوط مختلف تقسیم شده، نظم برقرار کند. زارع استدلال کرد که این وضعیت فضا را برای مداخله خارجی باز خواهد گذاشت.

سمندزاده تا حدودی با این گفته موافقت کرد و گفت که مسائل حکمرانی، اختلافات داخلی و رقابت‌های خارجی سوریه را به منبعی برای اتلاف منابع برای دشمنان جمهوری اسلامی ایران تبدیل خواهد کرد. او افزود که جمهوری اسلامی می‌تواند با حمایت از گروه‌های منتخب، از جمله کردها، در صورتی که آمریکا حمایت خود را از آن‌ها کاهش دهد، سعی کند دوباره نفوذ خود را به دست آورد.

زمینه تاریخی بی‌اعتمادی ایران به روسیه و  اختلافات دیپلماتیک اخیر

بی‌اعتمادی ایران به روسیه ریشه در تاریخ طولانی احساس بهره‌کشی و نقض حاکمیت، از جمله از دست دادن سرزمین‌ها، سرکوب جنبش‌های ایرانی و دخالت‌های خارجی دارد. 

این نارضایتی‌های تاریخی، همراه با نگرانی‌های معاصر درباره شراکت‌های فرصت‌طلبانه، همچنان دیدگاه‌های متضاد شدیدی درباره روسیه در ایران ایجاد می‌کنند.

علیرغم همکاری نظامی فزاینده، به‌ویژه پس از تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، روسیه صبر ایران را به‌طور مکرر آزموده است.

رسانه‌های دولتی ایران در دسامبر ۲۰۲۲ گزارش دادند که روسیه جت‌های جنگنده پیشرفته سوخو-۳۵ (Su-35) را در اختیار جمهوری اسلامی قرار خواهد داد. با این حال، دو سال از این وعده می‌گذرد و مسکو هنوز به این توافق عمل نکرده است. 

در ژوئیه ۲۰۲۳، مسکو با امضای بیانیه‌ای مشترک با شورای همکاری خلیج فارس (GCC) که بر سر مالکیت سه جزیره مورد ادعای امارات متحده عربی با جمهوری اسلامی ایران اختلاف نظر دارد، جنجال ایجاد کرد.

علاوه بر این، در سپتامبر ۲۰۲۴، روسیه ظاهراً از ایجاد کریدور زنگزور حمایت کرد؛ این طرح که آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند، از سوی تهران به شدت رد شده است. ایران مدت‌هاست که معتقد است این طرح ممکن است ارتباطش با ارمنستان را قطع کند.

چالش استراتژی‌ پسا اسد

ایران در سال ۲۰۱۳ نیروهایی را برای حمایت از اسد به سوریه اعزام کرد. حفظ قدرت اسد عمدتاً به لطف حمایت هوایی روسیه و نیروهای زمینی حزب‌الله لبنان و جمهوری اسلامی ممکن شد.

با این حال، در اواخر نوامبر ۲۰۲۴، گروه‌های اسلام‌گرای سنی تحت رهبری هیئت تحریر الشام و همراهی گروه‌های تحت حمایت ترکیه، حمله‌ای سریع علیه اسد ترتیب دادند که در نهایت به سقوط او در ۸ دسامبر منجر شد. رسانه‌های نزدیک به دولت جمهوری اسلامی ایران گزارش داده‌اند که اسد هشدارها و پیشنهادهای کمک ایران را نادیده گرفته است. 

اگرچه اظهارات پوتین مقامات جمهوری اسلامی را در حالت کنترل آسیب قرار داده است، این اختلافات احتمالاً تأثیری بر شراکت دوجانبه ایران و روسیه نخواهد داشت. توضیحات در ظاهر متناقض مقامات ممکن است نشان‌دهنده اختلافات داخلی یا رقابت برای ارائه روایت خاصی از حضور نظامی قبلی در سوریه باشد.

در عین حال، گزارش‌های مربوط به تضمین‌های الجولانی به شیعیان، با تلاش ظاهری او برای تعدیل تصویر خود و گروهش همخوانی دارد. تهران در حالی که از حفاظت از شیعیان استقبال خواهد کرد، احتمالاً به دنبال راه‌هایی، دیپلماتیک یا غیر دیپلماتیک، برای حفظ نفوذ خود در سوریه نیز خواهد بود.

با فروکش کردن گرد و غبار ناشی از سقوط اسد، ابعاد موضع تطبیق‌یافته جمهوری اسلامی ایران از جمله پیامدهای احتمالی گسترده‌تر، به‌ویژه در صورت نزدیکی به گروه‌های کردی، به‌مرور آشکارتر خواهد شد.