خشم بن سلمان از پیشنهاد غیرمنتظره ترامپ؛ معامله قرن هوا شد؟

به گزارش اکوایران، پیشنهاد دونالد ترامپ برای جابجایی تمام فلسطینی‌ها از غزه تلاش‌های او برای عادی‌سازی روابط عربستان سعودی و اسرائیل را پیچیده کرده است، اما به گفته تحلیلگران خاورمیانه، هنوز برای نتیجه‌گیری در مورد اینکه این ایده چه آسیب‌هایی به روابط دولت آمریکا با پادشاهی ثروتمند عربی خواهد زد، زود است.

به نوشته واشنگتن پست، واکنش رسمی عربستان، تنها ساعاتی بعد از اظهارات ترامپ در روز سه‌شنبه، سریع و بی‌پرده بود و خواستار ایجاد یک دولت فلسطینی مستقل در اراضی شامل نوار غزه شد و اعلام کرد که «بدون آن، پادشاهی سعودی با اسرائیل روابط دیپلماتیک برقرار نخواهد کرد». این بیانیه موضعی قوی‌تر از برخی اظهارنظرهای قبلی مقامات سعودی داشت که گفته بودند روابط ممکن است در صورت تعیین «مسیر» برای ایجاد دولت فلسطینی برقرار شود.

به گفته علی شهابی، یک تاجر سعودی با ارتباطات نزدیک به دربار عربستان، سرعت واکنش رسمی سعودی‌ها نشان‌دهنده جدیت این موضوع برای مقامات ریاض است. او گفت: «عربستان معمولاً در واکنش به مسائل کند است و گاهی یک هفته طول می‌کشد تا پاسخ دهد، اما این انتقاد به سرعت صورت گرفت.»

او توضیح داد که مقامات سعودی به دنبال این هستند که ببینند آیا اظهارات ترامپ با اقدامات آمریکا برای پیشبرد این پیشنهاد دنبال خواهد شد و واکنش بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در میدان چه خواهد بود. شهابی گفت: «خطر این است که نتانیاهو از این فرصت استفاده کند» و توضیح داد که اظهارات ترامپ می‌تواند به رهبر اسرائیل برای اقداماتش در غزه، کرانه غربی و فراتر از آن جرات بدهد.

«معامله قرن»

روابط گرم دونالد ترامپ با عربستان سعودی به قبل از ریاست‌جمهوری اول او برمی‌گردد و این پادشاهی در مرکز بسیاری از جاه‌طلبی‌های او برای تغییر ساختار خاورمیانه قرار دارد.

ترامپ گفته است که عادی‌سازی روابط میان عربستان سعودی و اسرائیل «معامله قرن» خواهد بود. او در ابتدا تلاش کرد تا چنین توافقی را در دوره اول ریاست‌جمهوری خود به دست آورد و به دنبال گسترش توافقات ابراهیم بود. در قالب این توافق، عربستان درخواست کرده بود که توافقی مشابه ناتو برای دفاع و کمک در توسعه یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی در ازای به رسمیت شناختن اسرائیل امضا شود.

یائل گوزانسکی، مقام سابق شورای امنیت اسرائیل، گفت که او معتقد است ترامپ به طور ناخواسته «عربستان سعودی را شرمنده کرده» است چون چیزی که در گفتگوهای خصوصی شنیده بود را علنی کرده است.

او ادعا کرد: «سعودی‌ها می‌توانند به توافق برسند، اما نمی‌خواهند قبل از اینکه بدانند چه چیزی می‌توانند بدست آورند و سطح انتقادهایی که ممکن است به آن‌ها وارد شود چقدر است، نشان دهند که در حال مصالحه هستند.» او خاطرنشان کرد که هنگام مذاکرات توافقات ابراهیم، بحث‌ها به طور خصوصی برگزار شده بود.

گوزانسکی گفت: «من مطمئنم که رئیس‌جمهور ترامپ شنیده بود که سعودی‌ها به دولت فلسطینی نیاز ندارند، اما تفاوت بزرگی بین شنیدن آن و گفتن آن به طور علنی وجود دارد.»

عربستان عجله ندارد

جان آلترمن، معاون ارشد رئیس مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، گفت که حتی پیش از آنکه ترامپ پیشنهاد خود درباره غزه را مطرح کند، او نشانه‌های زیادی مبنی بر این ندیده بود که عادی‌سازی روابط سعودی با اسرائیل قریب‌الوقوع یا حتی محتمل است، زیرا از دیدگاه ریاض و به ویژه ولیعهد محمد بن سلمان، هیچ فوریتی در این زمینه وجود ندارد.

او گفت: «سعودی‌ها احساس می‌کنند که عادی‌سازی روابط با اسرائیل بزرگ‌ترین کارت آن‌هاست که می‌توانند با آن بازی کنند و [ولیعهد] پیش‌بینی می‌کند که برای 40 سال یا بیشتر در قدرت خواهد بود». اما او افزود که این به این معنا نیست که اتحاد آن‌ها با ایالات متحده آسیب خواهد دید. او گفت که حتی بدون روابط دیپلماتیک کامل، راه‌های زیادی برای تقویت روابط سعودی-اسرائیلی وجود دارد و رابطه با واشنگتن احتمالاً همچنان قوی خواهد ماند.

او افزود: «عادی‌سازی روابط به قطب‌نمای روابط ما تبدیل شده است. با داشتن این هدف، روابط ایالات متحده و عربستان سعودی همچنان یک جهت‌گیری خواهد داشت.»

عربستان سعودی اولین مقصد بین‌المللی ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش بود. و ماه گذشته، پس از مراسم تحلیف ترامپ برای دوره دوم ریاست‌جمهوری، محمد بن سلمان اولین رهبر خارجی بود که از طریق تلفن با او صحبت کرد.

مقامات ایالات متحده گفته‌اند که امیدوارند عربستان سعودی در کمک به بازسازی غزه نقش داشته باشد، اما فشار برای اخراج ساکنان آن می‌تواند هرگونه برنامه‌ای در این زمینه را به خطر بیندازد.

پاسخ سریع و انعکاس داخلی

فراس مقصد، پژوهشگر ارشد و مدیر ارشد موسسه خاورمیانه، گفت که ریاض به وضوح به مخاطبان داخلی خود توجه کرده بود که پاسخ به ترامپ این هفته به سرعت و در ساعت‌های اولیه صبح منتشر شد و سپس در صفحات اول روزنامه‌های ملی کشور منعکس گردید.

اظهارات شاهزاده ترکی الفیصل، مقام سابق اطلاعات سعودی و سفیر پیشین این کشور در واشنگتن، بیانگر این جو بود. او در مصاحبه‌ای با سی‌ان‌ان که روز چهارشنبه منتشر و در رسانه‌های محلی سعودی بازنشر شد، گفت: «آنچه که از سوی آقای ترامپ بیان شد، قابل هضم نیست.» او هشدار داد که اگر ترامپ به ریاض سفر کند، از رهبری سعودی «یک سخنرانی کامل» درباره «نه تنها حکمت آنچه که او پیشنهاد می‌کند، بلکه بی‌عدالتی و ظلم آشکار آن» خواهد شنید.

موضوع دولت فلسطین در طول سال گذشته در جامعه سعودی و در سراسر جهان عرب تقویت شده است، به‌ویژه پس از آنکه جنگ اسرائیل در غزه ادامه یافت. در حالی که مقامات سعودی پیش‌تر خواستار ایجاد «مسیر» برای تشکیل یک دولت فلسطینی شده بودند، در سپتامبر محمد بن سلمان اعلام کرد که روابط با اسرائیل بدون «تاسیس» چنین دولتی عادی‌سازی نخواهد شد.

مقصد گفت: «برای بیشتر جوانان سعودی، مسئله فلسطین از یادها رفته بود و در اولویت‌های روزانه‌شان قرار نداشت، اما یک سال و نیم از تصاویر مداوم مرگ و ویرانی باعث تغییر این وضعیت شده است. این چیزی است که هر رهبر سعودی و هر رهبر عربی باید در نظر بگیرد؛ آن‌ها نمی‌توانند آن را نادیده بگیرند.»

ترامپ ماه گذشته در دوره‌ای نادر از خوشبینی در منطقه به قدرت رسید، پس از اعلام آتش‌بس بین اسرائیل و حماس. این توافق جنگ ویرانگر در غزه را متوقف کرد و تاکنون منجر به آزادی 13 اسیر توسط حماس در ازای صدها زندانی فلسطینی شده است.

برای اینکه این توافق پایدار بماند، دو طرف باید دور دوم مذاکرات را آغاز کنند تا مسائل دشواری از جمله ادامه خروج نیروهای اسرائیلی از غزه و نقش آینده حماس را حل کنند.

تیم‌های مذاکره‌کننده اسرائیلی قرار بود دوشنبه به دوحه بروند تا مذاکرات درباره فاز دوم توافق آغاز شود، اما این برنامه پس از سفر نتانیاهو به واشنگتن به تعویق افتاد. اگر جنگ در غزه از سر گرفته شود، سعودی‌ها دیگر نمی‌توانند به راحتی به فکر عادی‌سازی روابط با اسرائیل باشند.