بازگشت به عصر کلاسیک ژئوپلتیک؛ چگونه ترامپ یک ماهه استراتژی جهانی صدساله آمریکا را دگرگون کرد؟

به گزارش اکوایران، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در نخستین ماه حضور خود در کاخ سفید، رویکرد یک قرن گذشته ایالات متحده در قبال روابط جهانی را دگرگون کرده است.

سرعت و شدت اقدام‌های ترامپ در بازتعریف نقش واشنگتن در جهان، به‌ویژه در نحوه مواجهه او با جنگ میان روسیه و اوکراین مشهود است. ترامپ از روسیه حمایت کرده و اوکراین را هدف حملات لفظی قرار داده است. او ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین را به آغاز درگیری متهم و متحدان آمریکا در اروپا را که برای دهه‌ها برای مهار قدرت روسیه به واشنگتن تکیه کرده‌اند، مورد انتقاد قرار داده است.

به گفته دیپلمات‌ها و تحلیلگران، نتیجه این اقدامات، واگذاری نفوذ آمریکا به مسکو بوده است. اما شاید این تنها آغاز ماجرا باشد. در بدترین حالت، استراتژی ترامپ می‌تواند قدرت‌های جهانی دیگر، به‌ویژه چین را تشویق کند که سیاست‌های تهاجمی‌تری را علیه همسایگان خود در پیش بگیرند؛ رویکردی که دقیقاً برخلاف آن چیزی است که برخی از متحدان او معتقدند باید در مرکز سیاست خارجی آمریکا قرار گیرد. 

بازگشت به عصر کلاسیک

به نوشته واشنگتن پست، ترامپ در سطحی فراتر از دوره نخست ریاست‌جمهوری خود، در حال بازتعریف دوستان و دشمنان آمریکا است و این امر رهبران جهانی را که گمان می‌کردند با استراتژی او آشنا هستند و برای جلب رضایتش تلاش می‌کردند، شگفت‌زده کرده است. در عوض، رئیس‌جمهور آمریکا در حال روی‌گردانی از نظام بین‌المللی پس از جنگ جهانی دوم است؛ نظامی که برای مهار متجاوزان جهانی ایجاد شده بود. به گفته تحلیلگران، ترامپ به ایده‌های قدیمی‌تر بازگشته و اجازه می‌دهد قدرت‌های نظامی منطقه‌ای نفوذ خود را گسترش دهند و بر همسایگانشان سلطه یابند. او ظاهراً در حال بازگرداندن جهان به دورانی است که کشورهای دارای ارتش‌های بزرگ، امپراتوری می‌ساختند، از ملت‌های ضعیف‌تر خراج می‌گرفتند و با تهدید و اجبار، سرزمین‌های خود را گسترش می‌دادند.

رزا بالفور، مدیر دفتر بروکسل در اندیشکده بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، می‌گوید: «این در واقع همان ژئوپلیتیک کلاسیک است: اعمال کنترل بر مناطقی که از لحاظ جغرافیایی به شما نزدیک‌تر هستند. اگر این را با گفت‌وگوهای ترامپ با پوتین ترکیب کنید، می‌توانید شاهد ظهور یک نگرش جهانی باشید که در آن، جهان میان قدرت‌های مختلف تقسیم می‌شود. این دقیقاً با دیدگاه روسیه همخوانی دارد.»

رویکرد ترامپ، متحدان آمریکا را شوکه کرده است، تا حدی به دلیل این تصور که شتاب او برای رسیدن به توافق با روسیه درباره اوکراین - و کنار گذاشتن نقش دیرینه واشنگتن در مهار قدرت کرملین - ممکن است نفوذ آمریکا در جهان را کاهش دهد، نه افزایش.

الکس یانگر، رئیس پیشین سرویس اطلاعات خارجی بریتانیا (MI6) معتقد است: «ما وارد دوره‌ای جدید شده‌ایم که در آن، به‌طور کلی، روابط بین‌الملل دیگر بر اساس قوانین و نهادهای چندجانبه تعیین نمی‌شود، بلکه بر مبنای رهبران مقتدر و معاملات شکل می‌گیرد. این قطعاً طرز فکر دونالد ترامپ است، طرز فکر پوتین است، طرز فکر شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین است… و بعید می‌دانم که به دوره قبلی بازگردیم.»

ترامپ فلسفه فراگیری ندارد

ترامپ در مقاطع مختلف، دیدگاه‌های متناقضی درباره سیاست خارجی خود ارائه داده است. از یک‌سو، او تصویری از آمریکا ترسیم کرده که با استفاده از قدرت اقتصادی‌اش و اعمال تعرفه‌ها، سلطه خود را بر جهان حفظ می‌کند. از سوی دیگر، او رویکردی انزواطلبانه و مبتنی بر شعار «اول آمریکا» را بیان کرده که در آن، حضور جهانی ایالات متحده را کاهش داده و به رقبا اجازه می‌دهد در مناطق مختلف پیشروی کنند، البته تا زمانی که مستقیماً تهدیدی برای مرزهای آمریکا نباشند.

ترامپ روز جمعه، در سخنانی که برخلاف اصول دیرینه سیاست خارجی آمریکا بود، جنگ در اوکراین را کم‌اهمیت جلوه داد و گفت: «این جنگ تأثیر زیادی بر ما ندارد، چون یک اقیانوس بزرگ و زیبا بین ما قرار دارد.» در حالی که برای نسل‌ها، سیاست سنتی واشنگتن بر این اصل استوار بوده که هرگونه جنگ برای تصرف سرزمینی توسط یک رقیب، مستقیماً بر منافع آمریکا تأثیر می‌گذارد.

برخی از دستیاران پیشین ترامپ که اکنون از منتقدان او محسوب می‌شوند، نسبت به نتیجه‌گیری‌های کلی درباره فلسفه حکمرانی او هشدار می‌دهند. جان بولتون، مشاور پیشین امنیت ملی او، هفته گذشته در نشریه نشنال ریویو نوشت: «ترامپ هیچ فلسفه فراگیری در زمینه امنیت ملی ندارد. او به راهبردهای کلان اعتقادی ندارد. تصمیم‌های او بر اساس معاملات مقطعی، اتفاقات روزمره و واکنش‌های آنی اتخاذ می‌شود.»

ترامپ و حامیانش می‌گویند که آن‌ها صرفاً در حال احیای اولویت منافع آمریکا هستند، پس از دهه‌ها که هم دموکرات‌ها و هم جمهوری‌خواهان هنگام تعیین جایگاه واشنگتن در جهان، مردم عادی آمریکا را از یاد برده بودند. آن‌ها بر این باورند که بازتعریف منافع آمریکا به شکل محدودتر، باعث حفظ منابع ملی و ایجاد فرصت‌های بهتر برای شهروندان و شرکت‌های آمریکایی در عرصه تجارت بین‌المللی خواهد شد. 

ریچارد گرنل، نماینده ویژه ترامپ، روز جمعه در کنفرانس اقدام سیاسی محافظه‌کاران (CPAC) گفت: «تحت رهبری دونالد ترامپ، ما به دنبال تغییر رژیم‌ها نیستیم. ما با کشورهایی که در برابرمان قرار دارند، به همان شکل که هستند تعامل می‌کنیم، و معیار ما این نیست که چطور می‌توانیم آن کشور را بهتر کنیم. بلکه معیار ما این است که چطور می‌توانیم آمریکا را برای مردم این کشور بهتر، قوی‌تر و ثروتمندتر کنیم.»

سردرگمی در ارتباط با جنگ اوکراین

در روزهای اخیر، ترامپ حملات خود به زلنسکی را تشدید کرده و رهبر دموکراتیک اوکراین را یک «دیکتاتور» نامیده است. او هم‌چنین از اشاره به کرملین به‌عنوان طرف متجاوز خودداری کرده است.

علاوه بر این، ترامپ خواستار امتیازات گسترده معدنی از اوکراین شده است. او بودجه پنتاگون را به‌شدت کاهش داده که انتظار می‌رود به خروج هزاران سرباز آمریکایی از اروپا منجر شود. او همچنین تلاش‌های آمریکا را برای مقابله با نفوذ روسیه و چین از طریق کمک‌های توسعه‌ای جهانی متوقف کرده است. در همین حال، او اشتیاق خود را برای به دست آوردن سرزمین‌هایی مانند گرینلند، کانادا و کانال پاناما اعلام کرده است. 

ترامپ روز شنبه در کنفرانس اقدام سیاسی محافظه‌کاران گفت: «من تلاش خواهم کرد که به این همه مرگ و ویرانی پایان دهم. بنابراین، ما خواستار منابع معدنی کمیاب و نفت هستیم، هر چیزی که بتوانیم به دست بیاوریم. اما حس احمقانه‌ای داریم. این جنگ مستقیماً اروپا را تحت تأثیر قرار می‌دهد، نه ما». او همچنین در این گردهمایی، رهبران راست‌گرای افراطی جهان را که در این نشست حضور داشتند، مورد ستایش قرار داد.

این رویکرد حتی مخاطبان دوستدار ترامپ را هم سردرگم کرده است. برایان کلیمید، مجری شبکه فاکس نیوز، روز جمعه بارها از ترامپ خواست که بپذیرد روسیه جنگ را آغاز کرده است، اما ترامپ هر بار از پاسخ مستقیم طفره رفت. 

او گفت: «من از شنیدن این حرف‌ها خسته شده‌ام، بگذارید به شما بگویم. به اندازه کافی این را دیده‌ام.» ترامپ همچنین گلایه زلنسکی را که هفته گذشته از حذف شدن اوکراین از مذاکرات صلح آمریکا و روسیه شکایت کرده بود، نادیده گرفت و گفت: «او هیچ برگ برنده‌ای ندارد، و آدم از این موضوع خسته می‌شود. فقط خسته می‌شوید. و من دیگر تحملش را ندارم.» 

متحدان آمریکا می‌گویند که درس‌هایی که از نخستین ماه ریاست جمهوری ترامپ گرفته‌اند، فراتر از بی‌اعتنایی او به اوکراین و همدلی او با دیدگاه پوتین در مورد جلوگیری از پیوستن کی‌یف به ناتو است. در همین حال، دشمنان تاریخی آمریکا از مواضع ترامپ استقبال کرده‌اند.

دیمیتری مدودف، معاون رئیس شورای امنیت روسیه، در واکنش به پست ترامپ که زلنسکی را «دیکتاتوری بدون انتخابات» خوانده بود، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «اگر سه ماه پیش کسی به من می‌گفت که این‌ها سخنان رئیس‌جمهور آمریکا است، بلند می‌خندیدم». او افزود: «دونالد ترامپ کاملاً حق دارد، ای دلقک ورشکسته...»

تحول عمیق در سیاست رسمی آمریکا

دیگر سیاست‌گذاران خارج از ایالات متحده از سرعت تبدیل مواضع ترامپ به سیاست‌های رسمی واشنگتن شوکه شده‌اند.

هفته گذشته، پس از آنکه ترامپ اوکراین را به باد انتقاد گرفت، دولت او از گروه هفت (G7) خواست که از به‌کار بردن واژه «متجاوز» برای روسیه در بیانیه خودداری کند و به‌جای آن، زبانی مبهم‌تر و محتاطانه‌تر به کار ببرند. این موضوع را دو دیپلمات ارشد اروپایی فاش کرده‌اند.

در روزهای گذشته، در سازمان ملل نیز، دولت ترامپ به اوکراین و اتحادیه اروپا فشار آورد که از تصویب قطعنامه‌ای که به مناسبت سومین سالگرد حمله روسیه به اوکراین تنظیم شده و این جنگ را «تجاوز» توصیف کرده، صرف‌نظر کنند. 

حتی مقامات ارشد امنیت ملی ترامپ نیز مجبور شده‌اند از مواضع قبلی خود که زمانی کاملاً بدیهی تلقی می‌شد، فاصله بگیرند. روز پنجشنبه، وقتی از مایکل والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ، پرسیده شد که آیا همچنان به آنچه در مقاله‌ای در سال ۲۰۲۳ نوشته بود و پوتین را برای آغاز جنگ مقصر دانسته بود اعتقاد دارد، او پاسخ داد: «نباید تعجب کنید که ارزیابی من در انواع مسائل با رئیس‌جمهور مشترک است. آنچه من به‌عنوان یک عضو کنگره نوشته بودم، مربوط به زمانی بود که در کنگره بودم. آنچه من با رئیس‌جمهور در آن هم‌نظر هستم این است که جنگ باید پایان یابد».

بسیاری از سیاستمداران اروپایی همچنان از استراتژی ترامپ سر درنمی‌آورند. تعداد کمی از سیاست‌گذاران انتظار داشتند که اوکراین به این زودی‌ها به ناتو بپیوندد، و حتی بازپس‌گیری مناطق اشغال‌شده را یک هدف کوتاه‌مدت واقع‌بینانه نمی‌دانستند. اما به گفته آن‌ها، حذف این گزینه‌ها از ابتدا، کاری که ترامپ انجام داده، ارزشمندترین ابزارهای مذاکره‌ای را که اوکراین و حامیانش در برابر روسیه داشتند، از بین برده است.

برخی تحلیلگران معتقدند که رویکرد ترامپ هنوز در حال شکل‌گیری است. 

کلیفورد می، رئیس بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، در این باره گفت: «او کسی نیست که بگوید: "این سیاست خارجی من است، این دکترین ترامپ است." ما باید ببینیم که اوضاع چگونه پیش می‌رود، چه کسانی بر او تأثیر می‌گذارند و به چه روش‌هایی. به نظر من، همه مشاوران او دقیقاً در یک مسیر قرار ندارند».

او ادامه داد: «اگر هدف این است که آمریکا را دوباره به عظمت برسانیم، ابتدا باید تعریف کنیم که این عظمت به چه معناست؟ یک آمریکای بزرگ از نظر قدرت سخت، از نظر رهبری و نفوذ جهانی، از نظر ادامه "صلح آمریکایی" و نظم جهانی تحت هدایت آمریکا، هدف چیست؟ این‌ها همگی سؤالات جدی و به‌نظر من، هنوز حل‌نشده‌ای هستند.» 

تهدید موجودیتی برای ناتو

برخی از متحدان آمریکا مواضع ترامپ را تهدیدی برای بقای ناتو می‌دانند.

فریدریش مرتس، صدراعظم آینده آلمان، روز جمعه در یک مصاحبه تلویزیونی گفت که دیگر نمی‌توان مانند گذشته به تضمین‌های امنیتی ناتو اعتماد کرد.

او هشدار داد: «ما باید خود را برای این واقعیت آماده کنیم که دونالد ترامپ دیگر به‌طور کامل تعهد ناتو به حمایت متقابل را نخواهد پذیرفت.» مرتس پیشنهاد داد که آلمان باید مذاکرات رسمی امنیتی را با بریتانیا و فرانسه، دو قدرت هسته‌ای اروپا، آغاز کند تا چتر هسته‌ای آن‌ها را برای آلمان گسترش دهد. این موضع‌گیری، انحرافی بزرگ از دکترین دفاعی چندین دهه‌ای آلمان است که تاکنون به ایالات متحده متکی بوده است.

مرتس تأکید کرد که رویکرد ترامپ به درگیری اوکراین گیج‌کننده است.

او در گفت‌وگو با یک ایستگاه رادیویی آلمانی اظهار داشت: «این اساساً وارونه جلوه دادن نقش قربانی و متجاوز است. این همان روایت روسیه است؛ روایتی که پوتین سال‌ها در حال ترویج آن بوده است. و صادقانه بگویم، من تا حدی شوکه شده‌ام که دونالد ترامپ اکنون ظاهراً این روایت را پذیرفته است.»