علم اقتصاد به سبک اردوغان؛ بحران ارزی و تورم

ترکیه بار دیگر درگیر بحران ارزی و البته نرخ تورم شده است. در طول  یک سال گذشته لیر بیش از چهل درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داده است. تنها در ماه نوامبر سی درصد از ارزش لیر کاسته شده و می‌توان گفت این بدترین عمکرد در بین تمام ارز‌های بازار‌های نوظهور است. از سوی دیگر، هم‌زمان با کناره‌گیری وزیر اقتصاد این کشور، مرکز آمار ترکیه در روز جمعه اعلام کرد نرخ تورم در این کشور در ماه نوامبر با ۳.۵۱ درصد افزایش نسبت به ماه اکتبر به ۲۱.۳۱ درصد در سال رسیده است.که دومین نرخ بالا تورم در 17 سال گذشته به حساب می آید.

کاهش سریع ارزش پول ملی و افزایش تورم، موجی از دپوی دلار را در این کشور به همراه داشت به طوریکه رسانه شاهد منظره غیر معمول اعتراض مردمی بودند که به خیابان‌ها آمدند تا علیه اقدامات دولت در مسائل اقتصادی اعتراض کنند. اتفاقی که قبلا در حوزه سیاسی و مدنی سابقه داشت اما در حوزه اقتصادی نه. معترضان مسبب این وضعیت را تنها یک نفر می‌دانند: رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور.

کار کارِ خارجی‌هاست؟!

اگر چه اردوغان، مشکلات اخیر را به گردن خارجی‌ها –هم‌چون  «لابی نرخ بهره»، سیا، صهیونیست‌ها، غرب، جورج سوروس میلیاردر بشردوست - و حامیان آنان می‌اندازد، با این حال بسیاری در ترکیه سیاست‌های او را مهم‌ترین علت شکل گرفتن وضعیت کنونی می دانند. تغییر مکرر رئیسان بانک مرکزی -و در نتیجه تضعیف استقلال این نهاد- توسط اردوغان و اصرار بر پایین نگه داشتن نرخ بهره از مهم‌ترین نمونه‌ها در این زمینه است.

با وجود چنین وضعیتی اردوغان، ابتدای همین هفته ضمن اعلام مجدد «جنگ اقتصادی استقلال» بار  دیگر بر پایین نگه داشتن نرخ بهره بانکی تاکید و ابراز امیدوار کرد در مدت زمانی کوتاه نوسان قیمت‌ها و ارز را کنترل کند. با این حال اردوغان در حالی امیدوار است که تورم را پایین بیاورد که در  ماه قبل میلادی(اکتبر) تورم سالانه در ترکیه نزدیک به ۲۰ درصد بود -که چهار برابر بیش‌تر از نرخ هدف ۵ درصدی است-  نرخ بهر رسمی ترکیه نیز در حال حاضر ۱۵ درصد است. علم اقتصاد به ما می‌گوید زمانی که نرخ بهره را در شرایطی که نرخ تورم بالاست کاهش دهید، این اقدام باعث تورم بیش‌تری خواهد شد. اما اردوغان نظر دیگری دارد او می خواهد نرخ بهره پایین بیاید و تاکید دارد تورم را هم پایین می آورد.

نویسنده  کتاب علم اقتصاد!

 رفتار اردوغان در کاهش دستوری نرخ بهره باعث شده که در ترکیه به کنایه بگویند کتاب علم اقتصاد را اردوغان نوشته است! او در حالی مسبب وضعیت وخیم کنونی شناخته می شود که در سال 2002 وقتی حزب عدالت‌وتوسعه قدرت را در ترکیه به دست آورد وضعیت به گونه‌ای کاملا متفاوت رقم زد.

زمانی که اردوغان و حزبش توانستند در پی بحران اقتصادی سال 2001 به مسند قدرت برسند، از طریق  رقابتی کردن اقتصاد ترکیه و خصوصی‌سازی در نهادهای اقتصادی، باز کردن درهای کشور برای سرمایه گذاران خارجی که موجب ورود سرمایه به کشور شد، تسویه بدهی کشور به صندوق بین المللی پول تا سال ۲۰۱۳، توسعه در بخش‌های ساختمان سازی و تک رقمی کردن نرخ تورم، توانستند اسباب بهبودی شرایط اقتصادی کشور را فراهم کنند.

در نهایت هم پس از ثبت تورم تک رقمی ۸.۱۹ درصدی در سال ۲۰۰۴ بانک مرکزی فضا را برای حذف صفر مناسب دید و در سال ۲۰۰۵ معادل ۶ صفر از لیر ترکیه حذف شد. در آن زمان اردوغان گفته بود «از شر صفرهای اسکناسمان خلاص شدیم! خوشحالیم که اعتبار را به لیر بازگرداندیم». پیش از این واحد پول ترکیه از چرخه مالی به صورت غیر رسمی کنار گذاشته شده بود و ردپای تورم انباشته صفرهای زیادی رو اسکناس به جا گذاشته بود. اگر چه بحران مالی ۲۰۰۸ در سطح دنیا گریبان گیر ترکیه هم شد و تورم دو رقمی (در حدود 11،8) به سراغ این کشور آمد، با این حال اردوغان توانست به سلامت از این پیچ سخت هم عبور کند.

با این حال به نظر می‌رسد تیره شدن روابط اردوغان با غرب، درگیری در مناقشات منطقه‌‌ای و البته کیش شخصیت او را در برابر متفاوت‌تری قرار داده است. در طول دو دهه اخیر هیچ‌گاه اعتراض‌ها نسبت به شخص او تا این حد گسترده نبوده و چشم‌انداز اقتصادی ترکیه نیز در چنین وضعیتی قرار نداشته است. در شرایطی که رسانه‌های ترکیه از برنامه‌ریزی برای طرح ترور او خبر داده‌اند، باید دید که آیا او بار دیگر خواهد توانست از این مخمصه هم جان سالم به در ببرد. در حزب عدالت و توسعه یک قانون آهنین وجود دارد: هیچ‌گاه اردوغان را دست کم نگیرید!