در بیانیه پایانی G7، از ایران خواسته شد همکاری کامل با آژانس بینالمللی انرژی اتمی را از سر گیرد، اجازه بازرسی از تمامی فعالیتهای هستهای را بدهد و تعهدات خود در چارچوب معاهده NPT را رعایت کند. نکته مهمتر این که، برای نخستین بار، گروه هفت از تهران خواست مستقیماً با آمریکا وارد گفتوگو شود؛ موضعی که پیشتر تنها از سوی اروپاییها مطرح میشد و اکنون به شکل یک «اجماع سیاسی غرب» درآمده است.
واکنش ایران به این بیانیه شدید بود. سخنگوی وزارت خارجه، مواضع گروه هفت را «تکرار ادعاهای بیپایه» توصیف کرد و تأکید کرد غرب با سوءاستفاده از سازوکارهای لغوشده برجام در پی احیای قطعنامههای قدیمی شورای امنیت است.
گزارش آژانس؛ نقطه تنش پیش از نشست شورای حکام
همزمان با این تحولات، تازهترین گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی، فضای سیاسی را حساستر کرد. رسانههایی مانند والاستریت ژورنال به نقل از منابع آژانس نوشتند ایران تنها کشور غیرهستهای عضو NPT است که حجم قابلتوجهی اورانیوم با غنای ۶۰ درصد دارد و محدودیتهای اعمالشده امکان راستیآزمایی کامل آن را دشوار کرده است.
این گزارش موجب گمانهزنیها درباره احتمال ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت در نشست آینده شورای حکام شد، هرچند روسیه هشدار داده چنین اقدامی بحران را تشدید خواهد کرد. تهران با تأکید بر اینکه بازرسیها طبق قوانین داخلی و با هماهنگی شورای عالی امنیت ملی انجام میشود، اعلام کرده هر درخواست اضافی باید بر اساس سازوکارهای قانونی داخلی بررسی گردد.
واکنش ایران: فشار سیاسی تحت پوشش ادعاهای فنی
محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، تلاش برای صدور قطعنامه جدید علیه ایران را «عملیات روانی و سیاسی» توصیف کردند. همکاری ایران با آژانس تنها در چارچوب قواعد مشخص و با رعایت حقوق کشور ادامه دارد و رایزنیهای ایران در وین فعالانه پیگیری میشود.
تحلیل کارشناسان: فشار چندلایه و ضرورت دیپلماسی فعال
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران در سازمان ملل، بیانیه G7 را «تغییر سطح مطالبه غرب» دانست و تأکید کرد اروپا و اکنون گروه هفت، معتقدند حل اختلافات تنها از مسیر گفتوگوی مستقیم ایران و آمریکا ممکن است. وی گزارش اخیر آژانس را فاقد تحول تعیینکننده دانست و احتمال ارجاع فوری پرونده به شورای امنیت را پایین ارزیابی کرد.
حشمتالله فلاحتپیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس، معتقد است گروه هفت تلاش دارد پرونده ایران را از مسیر حقوقی خارج و کاملاً سیاسی کند. او احتمال ارجاع فوری پرونده به شورای امنیت را کم دانست، اما صدور یک قطعنامه تهدیدآمیز جدید محتمل است. فلاحتپیشه بر اهمیت مراقبت ایران در روابط با چین و روسیه تأکید کرد، تا از تبدیل شدن به «کارت بازی قدرتهای بزرگ» جلوگیری شود.
ساسان کریمی، استاد روابط بینالملل، فشار غرب را «چندلایه و فزاینده» توصیف کرد و گفت: «بهانههای فنی صرفاً پوششی برای فشار سیاسی هستند.» او بر ضرورت فعالتر، جسورانهتر و پیشدستانهتر عمل کردن دیپلماسی ایران تأکید کرد و هشدار داد اتکا صرف به چین و روسیه، به «شراکت ارزان» منجر میشود.
رحمن قهرمانپور، کارشناس بینالمللی، با تمرکز بر ابعاد فنی، گفت غرب اکنون بیشتر به وضعیت اورانیوم ۶۰ درصدی ایران توجه دارد و تعیین «زمان گریز هستهای» از این طریق، فشار بر ایران برای پذیرش بازرسیهای جدید را افزایش میدهد.
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه، ساختار اتحادیه اروپا و آژانس را تحت تأثیر مستقیم قدرتهای غربی دانست و تأکید کرد ایران برای موفقیت در دیپلماسی هستهای باید راهبرد روشن و آمادگی برای مذاکره واقعی داشته باشد. وی بازگشت به شرایط اولیه برجام را «تقریباً ناممکن» خواند و گفت حتی در صورت آغاز مذاکرات، نتیجه نهایتاً کاهش نسبی تحریمها خواهد بود
مجموعه تحولات اخیر نشان میدهد پرونده هستهای ایران به مرحلهای حساس و پرتنش بازگشته است؛ مرحلهای که در آن غرب به دنبال افزایش فشار سیاسی و ارتقای پرونده به سطحی بالاتر است. آینده این پرونده بیش از هر زمان دیگری به تصمیمگیریهای سیاسی تهران و واشنگتن و توان دستگاه دیپلماسی ایران برای مدیریت بحران در فضایی امنیتی و پیچیده وابسته است.
