نبرد نابرابر درآمدها؛ حقوق دولتی‌ها از بخش خصوصی جا ماند

به گزارش اکوایران، درآمدهایی که یک خانوار در کل سال کسب می‌کند را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد: درآمدی پولی و درآمدهای غیرپولی.

درآمدهای پولی همان درآمدهایی هستند که به صورت مزد و حقوق در بخش خصوصی، دولتی، عمومی و تعاونی پرداخت می‌شود. همچنین، درآمدی که از محل مشاغل آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی یا موارد متفرقه باشد نیز در این گروه دسته‌بندی می‌شود. در مقابل، درآمدهای غیرپولی در واقع ارزش اقلامی هستند که خانوار برای داشتن آن‌ها پولی پرداخت نکرده و به همین دلیل هزینه پرداخت‌نشده‌ی آن، به عنوان درآمد غیرپولی خانوار به حساب می‌آید. مثلا اجاره‌بهای مسکنی که به خود شخص تعلق دارد و در آن ساکن است، به عنوان درآمد غیرپولی این خانوار شناسایی می‌شود. همچنین، ارزش مسکن اجاره‌ای که در برابر خدمت یا رایگان باشد نیز در همین گروه جای می‌گیرد. علاوه بر مسکن، ارزش کالا و خدمات در برابر مزد و حقوق، به صورت رایگان یا به صورت تولید برای مصرف خانگی نیز جزء درآمدهای غیرپولی به حساب می‌آید.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال 1402 نسبت به سال 1401، کل درآمدهای خانوار شهرنشین ایرانی افزایش یافته است. همچنین، رشد درآمد ناشی از مزد و حقوق بخش خصوصی از بخش دولتی و عمومی به شکل قابل توجهی بالاتر است. البته، باید توجه داشت که در تمام اجزای درآمدی، تورم نیز وجود دارد و بخشی از این افزایش ناشی از تورم بوده است. از میان اجزای مختلف درآمدی، بالاترین رشد مربوط به «درآمدهای سایر» و «درآمدهای مزد و حقوق بگیری بخش خصوصی» بوده است. از نظر مبلغ نیز «ارزش اجاری مسکن شخصی»، «درآمدهای متفرقه» و «درآمدهای مشاغل آزاد غیرکشاورزی» بالاترین سطح را به خود اختصاص داده‌اند.

رشد مزد و حقوق بخش خصوصی جلوتر از بخش دولتی

گزارش بودجه خانوار بانک مرکزی که اخیرا منتشر شده نشان می‌دهد که میانگین درآمد سالانه یک خانوار شهری در سال گذشته315 میلیون تومان و 17 هزار تومان بوده است. این رقم 47 درصد نسبت به سال 1401 افزایش یافته است. ممکن است در نگاه اول اینطور به نظر برسد که درآمد این خانوار 1.4 برابر شده اما باید توجه داشت که بخشی از این رشد ناشی از تورم بوده است. به عبارت دیگر، رشد 47 درصدی درآمدها به معنی رشد 47 درصدی قدرت خرید نیست و تنها نشانگر افزایش ارزش اسمی درآمد خانوار است.

این رقم، مجموع درآمد پولی و غیرپولی است. در سال گذشته درآمدهای پولی سهم 66 درصدی از کل درآمدهای این خانوار داشتند.از میان اجزای تشکیل دهنده این گروه، بالاترین رشد 53.9 درصد بوده که به درآمدهای ناشی از مزد و حقوق بخش خصوصی مربوط می‌شود. این جزء از 32 میلیون تومان در سال 1401 به 49 میلیون تومان در سال 1402 افزایش یافته است. توجه به این نکته مهم است که این رقم،‌ «میانگین» درآمد ناشی از مزد و حقوق بخش خصوصی برای یک خانوار شهری است. در واقع، این رقم ممکن است برای هر خانواده به خصوص کمتر یا بیشتر از این رقم باشد اما میانگین آن در کل مناطق شهری ایران، 49 میلیون تومان است. این رشد نزدیک به 54 درصدی در آمدهای حاصل از بخش خصوصی در حالی حاصل شده که درآمدهای مزد و حقوق بخش دولتی و عمومی تنها 37 درصد رشد کرده‌ و به 20 میلیون تومان در سال گذشته رسیده است.

در رتبه دوم از نظر رشد بالا بین درآمدهای پولی، درآمدهای ناشی از مشاغل آزاد (غیر از بخش کشاورزی) قرار گرفته است. این درآمدها در طول یک سال مورد نظر 51.8 درصد افزایش یافته و به 59 میلیون تومان رسیده است.

بنابراین، در مناطق شهری سرعت افزایش  متوسط درآمدهای حاصل از بخش دولتی در یک خانواده کمتر از بخش خصوصی بوده است. متفاوت‌ترین جزء درآمدهای پولی خانوار، مزد و حقوق بخش تعاونی است که رشد منفی 10 درصد داشته و نه تنها در سال 1402 نسبت به 1401 افزایش نیافته بلکه حدود 14 هزار تومان نیز کاهش یافته است.

درآمدهای غیرپولی؛ هزینه‌هایی که درآمد شدند

در سوی دیگر صندوق خانوار، درآمدهای غیرپولی قرار گرفته‌اند که 33 درصد از کل درآمدها را تشکیل می‌دهند. این درآمدها 45 درصد نسبت به سال 1401 افزایش یافته‌اند. جالب‌ترین عضو این گروه، «ارزش اجاری مسکن شخصی» است که 42 درصد رشد داشته و به 82 میلیون تومان در سال رسیده است. برای درک بهتر این رقم ابتدا باید با مفهوم «ارزش اجاری مسکن شخصی» آشنا شد. افراد برای سکونت در خانه می‌توانند در خانه‌ای که برای خودشان است ساکن شوند یا خانه شخص دیگری را اجاره کنند. زمانی که شخص در خانه‌ای که مالک آن است ساکن می‌شود، به ظاهر هزینه‌ای بابت اجاره پرداخت نمی‌کند. این در حالی است که اگر خانه را اجاره می‌داد، مبلغ اجاره به عنوان «درآمد غیرپولی خانوار» به درآمدهای آنان اضافه می‌شد. به همین دلیل، ما به ازای اجاره‌ای که شخص اگر در خانه خود ساکن نبود باید می‌پرداخت، به درآمدهای شخص تحت عنوان «ارزش اجاری مسکن شخصی» اضافه می‌شود. این اتفاق در صورتی که سکونت فرد در خانه ما به ازای خدمت یا به صورت رایگان باشد نیز تکرار می‌شود.

در واقع، درآمدهای غیرپولی ماهیت «هزینه فرصت» دارند و ما به ازای هزینه‌ای هستند که اگر فرد قرار بود کالا را از شخص دیگری تهیه کند باید این هزینه را می‌پرداخت؛ با این حال چون در حال حاضر خودش متولی تهیه آن است، هزینه‌ای نمی‌پردازد و ما به ازای آن به عنوان درآمد غیرپولی برای خودش حساب می‌شود. مصداق دیگری از این نوع درآمد، درآمدهای گروه «سایر» است. این جزء شامل ارزش کالا و خدماتی است که در برابر مزد و حقوق دریافت شده یا به صورت رایگان و یا به صورت تولید برای مصرف خانگی بوده است. بررسی‌ها نشان می دهد که این نوع از درآمدهای غیرپولی با رشد 58 درصدی به 23 میلیون تومان در سال رسیده است.

چون در ماهیت این ارقام تورم باقی مانده، نمی‌توان به شکل دقیق گفت که خانوار به سمت کدام منبع درآمدی تمایل بیش‌تری پیدا کرده چرا که ممکن است رشد بالاتر در آمد در یک بخش به دلیل اصابت بیش‌تر تورم به آن بخش باشد. برای تشخیص این مسئله باید درآمدها به قیمت‌های ثابت یک سال پایه حقیقی شود تا اثر تورم در آن خارج از بین برود. اکوایران در گزارش‌های آتی به بررسی این مسئله می‌‌پردازد.