به گزارش اکوایران، رئیسجمهور ترکیه رجب طیب اردوغان روز پنجشنبه با رئیسجمهور آمریکا دونالد ترامپ در کاخ سفید دیدار کرد؛ سفری که نخستین حضور اردوغان در واشنگتن پس از شش سال به شمار میآید. این دیدار در حالی انجام شد که چندین موضوع کلیدی در روابط دوجانبه همچنان حلنشده باقی ماندهاند، از جمله بنبست طولانیمدت در مذاکرات فروش جنگندههای F-35 به آنکارا، تحریمهای آمریکا علیه ترکیه، و درخواست ترامپ از کشورهای عضو ناتو از جمله ترکیه برای توقف خرید نفت از روسیه.
اما آیا پیشرفت محسوسی در این موضوعات حاصل شد؟ این دیدار چه تأثیری میتواند بر همکاریهای گستردهتر آمریکا و ترکیه در حوزههای تجارت، انرژی و سیاست خاورمیانه داشته باشد؟
سه دلیل برای موفقیت دیدار ترامپ–اردوغان
بر اساس گزارش آتلانتیک، قبل از هر چیز اصل دیدار. همین که سفر پس از شش سال فاصله سرد میان رهبران دو کشور انجام شد، خود دستاوردی مهم است. این امر نشانهای از تغییر لحن در روابط دوجانبه است و میتواند زمینهساز همکاری نزدیکتر در حوزههای دفاعی، انرژی، تجارت و مسائل منطقهای در باقی دوره دولت کنونی آمریکا باشد.
مسئله بعدی تصویر رسانهای است. کنفرانس خبری مشترک فضای مثبتی داشت. دو طرف یکدیگر را ستودند، از حاشیهسازی پرهیز کردند و فهرستی از دغدغههای مشترک را برشمردند: سوریه، اوکراین، پایان جنگ غزه، و حلوفصل پرونده F-35 و تحریمها برای از سرگیری همکاریهای صنعتی دفاعی.
گزارشها حاکی است پیشرفتهایی در پشت درهای بسته هم حاصل شده است. سفیر آمریکا در ترکیه، تام باراک، ابراز امیدواری کرد که ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه در ساختار امنیتی دولت سوریه تا پایان سال پیشرو محقق شود. همچنین انتظار میرود اعلامیهای پس از دیدار منتشر شود که نقشه راهی برای حل اختلافات بر سر F-35 و تحریمها ارائه دهد. در حوزه توافقهای مشخص، دو قرارداد بزرگ انرژی به امضا رسید: یکی خرید ۲۰ ساله گاز طبیعی مایع (LNG) به ارزش ۴۳ میلیارد دلار و دیگری توافق هستهای غیرنظامی برای احداث راکتورهای ماژولار کوچک. احتمال اعلام قراردادهای تجاری دیگر در گزارشهای رسمی پس از نشست وجود دارد.
خواستههای آمریکا از ترکیه
به نظر میرسد واشنگتن از اردوغان دو درخواست اصلی داشته است: بازگشایی صومعه ارتدوکس در جزیره هیبلیآدا (درخواستی سادهتر که اردوغان آمادگی آن را نشان داده است). تعلیق خرید نفت از روسیه (درخواستی بسیار دشوارتر).
در نهایت این دیدار در سه سطح -برگزاری خود نشست، فضای رسانهای، و گفتوگو درباره مسائل منطقهای- نشانهای از همگرایی فزاینده میان سیاست خارجی ترامپ و اردوغان بود. اگر اختلافات بر سر F-35 و تحریمها به توافقی عملی (و نه فقط نقشه راه) منتهی شود، این موضوع میتواند خبر اصلی باشد. فعلاً اما، سفر فضای مثبتی ایجاد کرده که برای هر دو رهبر و جایگاه دیپلماتیک دو کشور سودمند است؛ هرچند همه ناظران در آنکارا و واشنگتن از این نزدیکی خشنود نخواهند بود.
همکاری بر سر اوکراین؛ محور تازه روابط
این دیدار پنجرهای نادر برای بهبود روابط آمریکا و ترکیه گشوده است و اوکراین در مرکز آن قرار دارد. با توقف مذاکرات صلح و امتناع مسکو از مشارکت سازنده در تلاشهای میانجیگری آمریکا و ترکیه، واشنگتن و آنکارا منافع مشترکی در مهار تجاوزات بیشتر روسیه در دریای سیاه و جلوگیری از تحکیم دستاوردهای مسکو در اوکراین دارند.
این دستورکار مشترک تنها با همکاری واقعی آنکارا و واشنگتن پیش خواهد رفت. گشایش بزرگ زمانی رخ میدهد که ترکیه تصمیم بگیرد مسأله قدیمی خرید سامانه موشکی روسی S-400 را حل کند. چنین اقدامی راه را برای بازگشت ترکیه به برنامه جنگندههای F-35 باز میکند؛ اقدامی که برای همه طرفها سودمند است. هم بازدارندگی و توان دفاعی ناتو در منطقه تقویت میشود، هم دسترسی ترکیه به فناوریهای پیشرفته متحدان بازیابی میشود. اگر این گام با رفع (جزئی) تحریمهای آمریکا تحت قانون CAATSA همراه شود، میتواند زمینهساز همکاری عمیقتر در صنایع دفاعی میان آنکارا و واشنگتن شود و ستون اروپایی ناتو را تقویت کند.
انرژی جبهه حیاتی دیگر است. ترامپ آشکارا خواستار کاهش واردات نفت و گاز ترکیه از روسیه شد. حتی یک تغییر تدریجی نیز وابستگی آنکارا به مسکو را کمتر و یکی از منابع اصلی درآمد جنگی کرملین را محدود خواهد کرد. این موضوع، در کنار توافق تازه هستهای آمریکا و ترکیه شامل احتمال استقرار راکتورهای ماژولار کوچک، چشماندازی جایگزین برای سلطه روسیه بر بخش انرژی ترکیه از طریق نیروگاه آککویو و پروژههای آتی ترسیم میکند.
ترکیب این تحولات نوید یک بازی برد-برد-برد نادر را میدهد؛ برای ایالات متحده، برای ترکیه و برای اوکراین. اگر آنکارا این فرصت را دریابد، میتواند به عقب راندن روسیه، تثبیت دریای سیاه، و احیای شراکت راهبردی خود با واشنگتن و متحدان ناتو کمک کند. پنجره فرصت باز است و نباید از دست برود.
ترامپ چراغ سبز به نفوذ منطقهای اردوغان داد
در نشست خبری مشترک، ترامپ بیشتر سخن گفت. او در پاسخ به پرسشهای خبرنگاران درباره موضوعات حساس، از سیستمهای دفاعی گرفته تا سوریه و غزه، جزئیات کمی ارائه کرد و محتاط بود. اما در ستایش اردوغان کم نگذاشت و نفوذ فزاینده ترکیه در منطقه را به رسمیت شناخت. این موضع همراستا با اظهارات اخیر استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در خاورمیانه، بود که در نیویورک تأکید کرده بود به طور منظم با مقامات کلیدی ترکیه، از جمله وزیر خارجه هاکان فیدان و رئیس اطلاعات ابراهیم کالین، درباره امنیت دریای خزر و دریای سیاه مشورت میکند.
با توجه به شرایط ژئوپلیتیک کنونی، این فراتر از حرفهای دیپلماتیک به نظر میرسد. ترکیه نفوذ خود را در تمام مناطقی که در سالهای اخیر مداخله کرده افزایش داده است؛ از سوریه گرفته تا لیبی و قفقاز جنوبی. همانطور که ترامپ اشاره کرد، رهبران اندکی در جهان میتوانند ادعای احترام همزمان ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی را داشته باشند.
جزئیات همکاریهای آینده آمریکا و ترکیه، از نوع فناوریهای دفاعی که به آنکارا منتقل خواهد شد گرفته تا سازوکار هماهنگی در سیاست منطقهای، باید پشت درهای بسته تعیین و طی ماهها و سالهای آینده اجرا شود. با این حال، دیدار امروز پیام روشنی داشت؛ ترامپ و اردوغان هر دو درک مشترکی دارند که هماهنگی و همکاری، به سود هر دو متحد ناتو است.
ظرفیت عظیم انرژی و تجارت
به لطف دو رئیسجمهور با رویکرد تجاری در دو سوی اقیانوس اطلس، الگوی جدیدی از همکاری آمریکا و ترکیه در حال شکلگیری است. محور کلیدی این همکاری، گسترش ظرفیتهای تجارت و انرژی است؛ هم بهصورت دوجانبه و هم در مناطقی که سالها میدان کشمکش سیاسی و نظامی بودهاند.
اخیرا شرکتهای بوتاش، مرکوریا و وودساید انرژی قرارداد بزرگی برای واردات الانجی آمریکا امضا کردند؛ معادل حدود ۷۰ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در طول ۲۰ سال. این قرارداد اهمیت ویژهای دارد؛ هم به ترکیه کمک میکند منابع گاز خود را متنوعتر کند، هم در زمانی که ترامپ بر حمایت قاطعتر از اوکراین و توقف تجارت انرژی با روسیه تأکید دارد، نشانهای روشن از چرخش انرژی آنکارا محسوب میشود.
ضروری است این توافقها در کنار سایر قراردادهایی دیده شوند که چند ماه پیش میان شرکتهای پیشرو ترکیهای، آمریکایی و قطری امضا شد؛ قراردادهایی برای سرمایهگذاری در ساخت نیروگاههای گاز طبیعی و خورشیدی در سوریه.
علاوه بر این، توافق این کشورها برای برداشتن موانع صادرات نفت اقلیم کردستان عراق به بندر جیهان ترکیه پس از دو سال توقف، اکنون در آستانه به ثمر رسیدن است. ازسرگیری صادرات نفت به سود عراق، ترکیه و شرکتهای آمریکایی خواهد بود. احتمال همکاریهای بیشتر در لیبی نیز وجود دارد؛ جایی که شرکتهای ترکیه و آمریکا تابستان امسال با شرکت ملی نفت لیبی قراردادهایی امضا کردند.
این روند رو به رشد همکاریها، به رفاه و ثبات منطقهای کمک خواهد کرد؛ مناطقی که ترکیه علاوه بر حضور اقتصادی، حضور نظامی هم دارد و در ساخت ظرفیتهای دولتی و نظامی مشارکت میکند.
ترکیه؛ همان قدرت تعیینکنندهای است که ترامپ برای همکاری در سوریه میخواهد
نشست کاخ سفید تحتتأثیر رابطه شخصی مثبت میان اردوغان و ترامپ بود. اما فراتر از این رابطه، دو رهبر در خاورمیانه همگرایی منافع دارند. دیدگاه ترکیه درباره «مسئولیت منطقهای» با استراتژی دولت ترامپ در واگذاری مسئولیتها به متحدان محلی همسو است. روشنترین نمونه آن در سوریه دیده میشود؛ جایی که ترامپ تحریمها را لغو کرد تا شرکای منطقهای بتوانند در بازسازی مشارکت کنند. از نگاه ترامپ، ترکیه همان قدرت تعیین کننده است که میخواهد با او در سوریه کار کند. نتیجه این نگاه، آغاز پروژههای بزرگ سرمایهگذاری مشترک ترکیه–آمریکا–قطر در سوریه بوده است.
هر دو رهبر – اردوغان و ترامپ – به خاطر دور زدن سنتهای دیپلماتیک و تکیه بر معاملهگری شخصی شناخته میشوند. به همین دلیل، سفر اردوغان به کاخ سفید نهتنها روابط آمریکا–ترکیه را بهبود بخشید، بلکه به نظر میرسد تحرک مثبتی در پرونده سوریه ایجاد کرده است.
در سوریه، اردوغان به دنبال پشتیبانی آمریکا برای یک سازوکار امنیتی میان اسرائیل و سوریه است تا اثر بیثباتکننده حملات اسرائیل را کاهش دهد. از دید آنکارا، اقدامات اسرائیل نهتنها ثبات سوریه را تهدید میکند، بلکه موضع دمشق در مذاکرات با نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) را نیز تضعیف میکند. نیروهای نیروهای دموکراتیک سوریه تحت سلطه یگانهای مدافع خلق (YPG) هستند؛ شاخه سوری حزب کارگران کردستان (PKK) که تهدیدی مستقیم علیه امنیت ملی ترکیه به شمار میرود.
بر پایه فراخوان اخیر عبدالله اوجالان رهبر زندانی پکک، برای کنار گذاشتن سلاح، آنکارا به دنبال توافق سیاسی در شمالشرق سوریه است که نیروهای دموکراتیک سوریه را در ساختار دولت سوریه ادغام کند.
بر اساس اظهارات باراک که نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه نیز هست، اردوغان و ترامپ بر ضرورت اجرای توافق ۱۰ مارس میان نیروهای دموکراتیک سوریه و دمشق اتفاق نظر دارند؛ توافقی که نیروهای نیروهای دموکراتیک سوریه را وارد ساختار دولتی میکند. به نوعی، دیدار اردوغان و ترامپ موقعیت رئیسجمهور سوریه، احمد الشرع، را در مذاکرات با نیروهای دموکراتیک سوریه تقویت کرده است.
