۹ آذر، وزارت امور خارجه ایران یکی از پرترددترین و دیپلماتیکترین روزهای ماههای اخیر را پشت سر گذاشت؛ روزی که تهران میزبان همزمان دو مقام بلندپایه از دو بازیگر مهم منطقه یعنی عربستان سعودی و ترکیه بود. ابتدا عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان با سعود بن محمد الساطی، معاون وزیر خارجه عربستان دیدار کرد و در ادامه، هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، وارد تهران شد تا درباره مجموعهای از مسائل حساس دوجانبه و منطقهای رایزنی کند.
حضور این دو مقام در یک روز، تصویر تازهای از تحرکات دیپلماتیک منطقه ارائه میدهد؛ تحرکی که نشانهای از معماری جدیدی در روابط تهران با همسایگان کلیدیاش تلقی میشود.
درباره محورهای گفتوگوی ایران و ترکیه، عباس عراقچی در نشست خبری مشترک با هاکان فیدان توضیح داد که روابط دو کشور در مسیر رو به رشد قرار دارد، اما هنوز فاصله قابل توجهی تا بالفعلسازی تمام ظرفیتهای همکاری باقی است. بهویژه در حوزههای اقتصادی و تجاری، تهران و آنکارا نیازمند اقداماتی جدیتر برای جبران عقبماندگیهای گذشته هستند. وزیر امور خارجه همچنین خبر داد که سرکنسولگری جدید ایران در شهر وان بهزودی افتتاح میشود؛ اقدامی که میتواند رفتوآمد و تعاملات مرزی را تسهیل و زمینههای تازهای برای توسعه همکاریها ایجاد کند.
عراقچی یکی از مهمترین محورهای امنیتی مشترک میان ایران و ترکیه را ثبات سوریه عنوان کرد و حملات مکرر رژیم صهیونیستی به این کشور را بزرگترین تهدید علیه امنیت منطقه دانست. او تأکید کرد که ایران از روند خلع سلاح گروه پ.ک.ک و انحلال کامل گروههای تروریستی حمایت میکند و دستیابی به منطقهای عاری از تروریسم را هدف مشترک تهران و آنکاراست.
اما شاید مهمترین بخش از گفتوگوهای دو طرف، رایزنی درباره پرونده هستهای ایران و بازگشت تحریمهای سازمان ملل بود. عراقچی تصریح کرد که درباره جزئیات مربوط به تحریمها و تحولات اخیر در شورای امنیت، توضیحات مفصلی برای طرف ترکیهای ارائه شده است. او ابراز امیدواری کرد که روابط ایران و ترکیه در ماههای آینده وارد مرحلهای عملیاتیتر شود و افقهای گستردهتری پیشروی همکاریهای دو کشور قرار بگیرد.
هاکان فیدان نیز پس از دیدار با عراقچی، با رئیسجمهور، رئیس مجلس و دبیر شورای عالی امنیت ملی ملاقات کرد؛ دیدارهایی که نشان میدهد سفر او تنها یک سفر تشریفاتی نبود، بلکه بخشی از یک گفتوگوی عمیق و چندلایه درباره پویشهای امنیتی و اقتصادی منطقه به شمار میرود.
تحلیلها حاکی از آن است که این سطح از رایزنیها میتواند به شکلگیری یک بلوک منطقهای جدید میان ایران، ترکیه و عربستان منجر شود. بلوکی که اگرچه هنوز در مرحله اولیه است، اما پتانسیل دارد در برابر فشارهای خارجی ـ بهویژه از سوی آمریکا و اسرائیل ـ نوعی بازدارندگی ایجاد کند. چنین همگراییای همچنین میتواند مسیرهای تجاری و کریدورهای غیردلاری را فعالتر کند؛ سازوکارهایی که در دوره تشدید تحریمها برای ایران اهمیت دوچندان دارند.
در همین روز، سعود بن محمد الساطی نیز به تهران آمد تا درباره مجموعهای از تحولات منطقهای با مقامات ایرانی گفتوگو کند. محورهایی از فلسطین و لبنان گرفته تا مسائل سوریه در صدر این مذاکرات قرار داشت. در حالیکه سفرهای متقابل مقامات ایرانی به ریاض در ماههای اخیر ادامه داشته، این رفتوآمدها بخشی از تلاش مشترک تهران و ریاض برای احیای رابطهای تازه تلقی میشود؛ رابطهای که دو کشور میخواهند آن را به پایهای برای طراحی یک چارچوب جدید امنیتی و اقتصادی در منطقه تبدیل کنند.
این همزمانی سفرها از نظر نمادین نیز اهمیت دارد:
تهران دوباره در حال تبدیل شدن به یکی از کانونهای اصلی گفتوگوهای منطقهای است. در شرایطی که خاورمیانه درگیر تغییرات ژئوپلیتیک سریع و تنشهای ناشی از اقدامات غیرقابل پیشبینی اسرائیل است، نزدیکی بیشتر سه بازیگر مهم منطقه میتواند تصویری متفاوت از ماههای آینده را رقم بزند.
فیروز دولتآبادی، سفیر سابق ایران در ترکیه، در گفتوگو با اکوایران، سفر فیدان را حامل پیامهایی مهم و چندوجهی توصیف میکند. از نگاه او، نقشآفرینی فیدان در سالهای اخیر ـ از پرونده سوریه و عراق تا تعاملات ترکیه با اروپا ـ نشان میدهد که سفر اخیر او تنها حامل پیامهای دوجانبه نیست، بلکه میتواند در جهتدهی به معادلات منطقهای نیز تأثیرگذار باشد.
به این ترتیب، جریان پرشتاب رفتوآمدهای دیپلماتیک ۹ آذر، تنها یک روز شلوغ در وزارت خارجه نبود؛ بلکه بخشی از یک بازچینش آرام اما مهم در روابط منطقهای ایران است. بازچینشی که اگر ادامه یابد، میتواند معادلات سیاسی و امنیتی خاورمیانه را در ماههای پیشرو وارد مرحلهای تازه کند.
