نقش مسکو در توافق هسته‌ای جایگزین می‌شود؟

به گزارش اکوایران، روسیه که به نظر می‌رسید در مناقشه کنونی میان تهران و واشنگتن، عمدتاً در کنار ایران ایستاده است، روز شنبه گفت که برای دستیابی به توافق باید منافع ملی خود را در نظر بگیرد. این موضع پس از آن اتخاذ شد که تهران در روز جمعه اعلام کرد که با ناظر هسته ای سازمان ملل بر سر نقشه راهی برای حل و فصل مسائل باقیمانده توافق کرده است و این سیگنال را داد که مذاکرات نزدیک به نتیجه نهایی است.

خطر طولانی شدن بیش از حد انتظار مذاکرات

خبرگزاری بلومبرگ گزارش داد: قمار روسیه که جنگش با اوکراین را به مذاکرات احیای برجام مرتبط کرده، منجر به تعویق راه‌حل پیش‌بینی‌شده مذاکرات شده است.

درخواست کرملین برای تضمین آمریکا مبنی بر اینکه تحریم های اعمال شده به دلیل تهاجم این کشور به اوکراین بر تجارت مسکو با ایران تأثیری نخواهد گذاشت، نگرانی برخی از دیپلمات ها را برانگیخته است. در حالی که تا کنون بعید به نظر می رسد که درخواست مسکو، مذاکرات هسته ای را به طور کامل از مسیر خود منحرف کند، پیچیدگی های جدیدی را به مذاکراتی که نمایندگان طرف‌های درگیر پیش بینی کرده بودند تا اوایل این هفته به پایان برسد،  اضافه می کند.

به گفته دو مقام آگاه از مذاکرات که خواستند نامشان فاش نشود، موضع لحظه آخری روسیه مبنی بر اینکه به تضمین نیاز دارد، نشان می‌دهد که این کشور اکنون در تلاش است تا در پایان مذاکرات مشکلاتی ایجاد کند. آنها هر دو گفتند که نگران سیگنالی هستند که مسکو ارسال می کند.

زمان تصمیمات سیاسی

علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران در وین، پس از یک «سفر کوتاه» غیرمنتظره برای مشورت با مقامات تهران، قرار است چهارشنبه به وین بازگردد. در بیانیه تهران آمده است که «موضوعات مهم» همچنان در مذاکرات باقی مانده و «زمان مشخصی» برای توافق نهایی تعیین نشده است.

اگرچه یک مانع بزرگ در روز شنبه برطرف شد، مذاکرات برای محدود کردن فعالیت هسته‌ای ایران و زمان لغو تحریم‌های ایالات متحده همچنان ادامه دارد.

انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، که مذاکرات را هماهنگ می کند، در توییتر گفت که بحث های فنی برای احیای برجام به پایان رسیده است و اکنون زمان تصمیم گیری سیاستمداران ارشد فرا رسیده است. او با تکرار موضع آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا  اظهار داشت که خواسته‌های جدید روسیه فقط «سر و صدا» است.

ببلینکن در مصاحبه با شبکه خبری سی‌بی‌اس گفت: «تحریم‌هایی که علیه روسیه اعمال می‌شود هیچ ارتباطی با توافق هسته‌ای ایران و توافلق مربوط به بازگشت به آن ندارد. این دو موضوع به هیچ وجه به هم مرتبط نیستند. بنابراین فکر می‌کنم این موضوع بی‌ربط است».

تلاش برای جایگزینی نقش روسیه در توافق

در حالی که ایران قبلاً از روسیه برای صادرات ذخایر اورانیوم غنی شده مازاد خود استفاده می کرد، اکنون تهران می‌تواند از کشور ثالث دیگری استفاده کند، همانطور که ذخایر آب سنگین اضافی را به عمان ارسال می‌کرد. در گذشته، ایران همچنین با چین تجارت اورانیوم داشته است و همچنین امکان مشارکت در بانک بین المللی سوخت هسته‌ای در قزاقستان دارد.

روسیه تعهد صریح برای کمک به ایران برای توسعه کارخانه غنی سازی فردو به مرکز تولید ایزوتوپ دارد. اما تکمیل این پروژه یک تعهد بلندمدت است و ایران همچنان می‌تواند با از کار انداختن ظرفیت غنی‌سازی سایت، همانطور که در توافق اولیه پیش‌بینی شده بود، لغو تحریم‌ها را دریافت کند.

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران گفت: به نظر می رسد روسیه مایل است ایران را با خود به زیر بکشد. اما اگر تهران و واشنگتن واقعاً خواهان توافق هستند، می‌توانند بدون مسکو این کار را انجام دهند. جایگزینی نقش روسیه در این توافق دشوار است، اما غیرممکن نیست.

هنری روم، تحلیلگر ایران در گروه مشاوره اوراسیا، گفت که احیای توافق هسته ای بدون روسیه «مسخره اما احتمالاً ممکن است، حداقل در کوتاه مدت».

روم به رویترز گفت: «اگر روسیه به مانع تراشی در مذاکرات ادامه دهد، من فکر می‌کنم طرف‌های دیگر و ایران چاره‌ای نخواهند داشت جز اینکه خلاقانه درباره راه‌هایی برای انجام توافق بدون دخالت مسکو فکر کنند».

سود نفتی کرملین از تعلیق احیای برجام

بر اساس گزارش سی‌ان‌ان‌بیزنس اقدام غافلگیرکننده روسیه نشان می‌دهد که مسکو تا چه اندازه مایل است از اهرم فشار خود در درگیری‌های مختلف برای تحت فشار قرار دادن غرب در حین جنگ با اوکراین، حتی با خطر نارضایتی متحدانش در تهران، پیش برود.

این همچنین نشان دهنده درک روسیه نسبت به این است که ایالات متحده اکنون بیش از هر زمان دیگری به احیای برجام نیاز دارد تا جایگزینی برای اختلال در عرضه نفت خام روسیه در بازار جهانی پیدا کند و شاهد بازگشت بیش از یک میلیون بشکه نفت تحریم شده ایران به بازار باشد.

خواسته های جدید روسیه در حالی مطرح می شود که مسکو و تهران در برخی از مسائل جهانی فاصله می گیرند. رأی ممتنع ایران در سازمان ملل پس از آن صورت گرفت که روسیه به قطعنامه شورای امنیت مورد حمایت امارات متحده عربی برای تحریم گروه حوثی متحد ایران، درحالی‌که قبلاً رأی ممتنع داده بود- رأی مثبت داد.

تریتا پارسی، معاون اجرایی مؤسسه کوئینسی در واشنگتن دی‌سی گفت: «هم روسیه و هم چین مسئول رسیدگی به عناصر خاص در برجام هستند. قرار بود مقداری از اورانیوم با غنای پایین به روسیه ارسال شود و بخشی از این فعالیت ها ممکن است تحت تحریم‌های جدیدی قرار گیرد که ایالات متحده علیه روسیه اعمال می کند».

به گفته پارسی، «خواسته های روسیه می تواند مشروع باشد، اما می تواند بهانه ای برای به تاخیر انداختن توافق جدید با ایران نیز باشد. این امر فشار آمریکا را کاهش می‌دهد و به روس‌ها که تنها صادرات آنها [به غرب] در این مقطع گاز و نفت است، امتیاز می‌‌دهد. به نظر می رسد حداقل روس‌ها می‌خواهند آن را به تعویق بیندازند».

جواد اوجی، وزیر نفت، هفته گذشته گفت که در صورت لغو تحریم‌ها ایران می‌تواند به سرعت تولید خود را به 3.8 میلیون بشکه در روز افزایش دهد. 

تحریم های غرب می تواند صادرات نفت روسیه را به میزان قابل توجهی کاهش دهد، اما با توجه به اینکه آمریکا با تورم بالا دست و پنجه نرم می کند، قیمت های جهانی را حتی بالاتر خواهد برد. این امر نیاز به منابع جایگزین نفت خام را برای کشورهای غربی ضروری تر می کند. مسکو 8 درصد نفت جهان را تامین می کند.

کشورهای غربی به نفت بیشتری در بازار جهانی نیاز دارند تا تورم را در داخل کنترل کنند. اما آنها همچنین آن را ابزاری برای پرهزینه ساختن جنگ اوکراین برای روسیه می دانند. درآمد نفت 36 درصد از کل بودجه روسیه در سال گذشته را تشکیل می داد و افزایش قیمت نفت خام تنها به پر شدن خزانه مسکو کمک کرده است و به جنگ دامن می زند.

ابهام در روند مذاکرات به دلیل خواسته‌های روسیه

خبرگزاری رویترز نیز گزارش داده است: مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای 2015 به دنبال درخواست روسیه برای تضمین آمریکا مبنی بر اینکه تحریم‌هایی که بر سر مناقشه اوکراین با آن روبه‌رو است به تجارتش با تهران لطمه نمی‌زند، در بلاتکلیفی فرو رفت.

یک مقام ارشد ایرانی پیشتر به رویترز گفته بود که تهران منتظر توضیح مسکو در مورد اظهارات لاوروف است. این مقام ایرانی گفت: «باید به وضوح بفهمیم که مسکو چه می خواهد. اگر آنچه آنها می خواهند مربوط به برجام باشد، یافتن راه حل برای آن دشوار نخواهد بود. اما اگر تضمین‌هایی که مسکو خواسته است فراتر از برجام باشد، پیچیده خواهد شد».

یک مقام ارشد ایرانی در تهران گفت در صورت تحقق خواسته های تهران، موضوع مبادله زندانیان با یا بدون احیای برجام قابل حل است.

تهران به دنبال آزادی بیش از 12 ایرانی در ایالات متحده، از جمله هفت ایرانی-آمریکایی دوتابعیتی، دو ایرانی با اقامت دائم ایالات متحده و چهار شهروند ایرانی بدون وضعیت قانونی در ایالات متحده است. از آن سو ایالات متحده و کشورهای غربی خواهان آزادی ۶ شهروند خود هستند که در ایران به اتهام جاسوسی تحت بازداشت هستند.​

واکنش تهران

بر اساس گزارش الجزیره، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه روز دوشنبه صریحاً موضع روسیه را به چالش کشید و در جمع نمایندگان مجلس گفت: «در حالی که در حفظ خطوط قرمزمان محکم می ایستیم، اجازه نمی دهیم هیچ عامل خارجی بر منافع ملی ما در مذاکرات وین تأثیر بگذارد».

سفارت روسیه در ایران اعلام کرد: سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در تماسی تلفنی اواخر روز دوشنبه به امیرعبداللهیان گفته است که احیای برجام باید تضمین کند که همه شرکت‌کنندگان در آن از حقوق برابر در زمینه توسعه بدون مانع همکاری‌ها در همه زمینه‌ها برخوردار هستند. از آن سو فرانسه به روسیه هشدار داد که به "باج خواهی" متوسل نشود.

امیرعبداللهیان در این تماس تلفنی، گفت: واضح است که همکاری جمهوری اسلامی ایران با هیچ کشوری از جمله روسیه نباید تحت تأثیر فضای تحریم قرار گیرد.

سایت خبری تسنیم ایران به نقل از لوان جاگاریان، سفیر روسیه در تهران، بدون اشاره به جزئیات بیشتر، نوشت: «سوء تفاهمی» درباره اظهارات لاوروف وجود دارد.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، این درخواست را "بی ربط" خواند و گفت که این موضوع به مذاکرات مرتبط نیست.

سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران روز دوشنبه گفت که تهران منتظر جزئیات بیشتر از مسکو از طریق مجاری دیپلماتیک است و تمام تلاش خود را کرده است تا مذاکرات وین را از سایر موضوعات جدا نگه دارد.

در همین حال، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در توئیتی با بیان اینکه «قابل درک» است که همه کشورها در وین بر اساس منافع ملی خود عمل کنند، متعهد شد که ایران  «به دنبال راه‌های خلاقانه» برای رسیدگی به «عناصر جدید مؤثر بر مذاکرات» خواهد بود که احتمالاً اشاره‌ای به خواسته‌های روسیه دارد.

وی در توئیتی دیگر تاکید کرد که «تاخیر واشنگتن در تصمیم گیری» دلیل اصلی به تعویق افتادن مذاکرات است.

رسانه‌های ایرانی اواخر روز دوشنبه گزارش دادند که علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد، در سفر کوتاهی برای مشورت به تهران بازخواهد گشت. او روز گذشته با میخائیل اولیانوف، مذاکره کننده ارشد روسیه رایزنی کرده بود.

مذاکرات "موفقیت آمیز" آژانس در تهران

به گفته چندین طرف، اکثریت قریب به اتفاق مسائل حل شده است، اما چند مورد باقی مانده است. بنا بر گزارش ها، لغو نام سپاه پاسداران ایران از لیست ادعایی «سازمان‌های تروریستی خارجی» از جمله این موضوعات است.

چند موضوع نیز در حوزه هسته‌ای باقی مانده، اما به نظر می‌رسد در مهم‌ترین موضوع در روز شنبه، وضوح بیشتری حاصل شد.

رافائل گروسی با رئیس سازمان انرژی اتمی و وزیر امور خارجه ایران به گفتگو نشست و سپس ایران و آژانس بر سر طرحی برای حل مشکل ذرات رادیواکتیو اعلام نشده یافت شده در چند سایت هسته ای ایران به توافق رسیدند.

گروسی و محمد اسلامی، بیانیه‌ای مشترک منتشر کردند که در آن گفته شد ایران در ماه‌های آینده اسنادی را برای پاسخ به سؤالات آژانس تحویل خواهد داد و گروسی قبل از نشست شورای حکام آژانس در اوایل ژوئن به نتیجه‌گیری خواهد رسید.

موضوع بررسی‌های پادمانی سایت‌های ایران از نظر فنی جدا از مذاکرات وین است، اما همانطور که گروسی نیز گفت، «تصور» برجام احیا شده بدون همکاری مؤثر در تحقیقات دشوار است.

میخائیل اولیانوف، مذاکره‌کننده ارشد روسیه در وین، روز یکشنبه در توئیتی گفت که جلسات در تهران «بسیار موفقیت‌آمیز» بود زیرا به تعیین «گام‌های مشخص» برای حل و فصل مسائل پادمانی باقی‌مانده کمک کرد.