خطر بزرگ در آخرین بزنگاه برجامی

به گزارش اکوایران، با تسهیل روند تعاملات میان ایران و آمریکا با میانجیگری دیپلمات‌های اتحادیه اروپا، اکنون چشم انداز توافق احیای برجام، دست‌یافتنی‌تر از همیشه به نظر می‌رسد. با این حال کارشناسان و مقامات می‌گویند تا زمان اعلام توافق هیچ قطعیتی وجود ندارد و آنطور که دیپلمات‌ها می‌گویند «مادامی‌که درباره همه‌چیز توافق نشود، درباره هیچ چیز توافق نشده است.

تام اوکانر، نویسنده ارشد سیاست خارجی نشریه نیوزویک در مقاله‌ای با عنوان «آنچه برای آمریکا و ایران در آخرین بزنگاه توافق هسته‌ای در خطر است» نوشت: با توجه به اینکه بار دیگر توپ در زمین ایالات متحده برای ارزیابی توصیه‌های نهایی ایران در مورد احیای توافق هسته‌ای سال 2015 با قدرت‌های بزرگ جهانی است، خطرات برای هر دو طرف بیشتر از هر زمان دیگری از زمانی است که جو بایدن، رئیس‌جمهور جو بایدن، تقریباً یک سال و نیم پیش تصمیم گرفت تا به توافق برسد. خروج سلف خود از توافق مهم را لغو کند.

در حالی که زمان به ساعت یازدهم نزدیک می‌شود و سرنوشت توافقی که رسماً به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می‌شود، در هاله ای از ابهام قرار دارد، نیوزویک با مقامات و مشاوران کلیدی سابق در مورد دیدگاه آنها در مورد جایگاه ایران و آمریکا صحبت کرده است. بایستند، و چگونه یک نتیجه مثبت یا منفی می تواند آنها را تحت تاثیر قرار دهد.

الی گرانمایه، کارشناس ارشد سیاست و معاون رئیس برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا، به نیوزویک گفت: ایران و ایالات متحده در مذاکراتی به ظاهر با حسن نیت برای بازگرداندن برجام یک بار برای همیشه مشغول هستند.

او افزود: «دو طرف در بستن شکاف‌های باقی‌مانده بیش از همیشه به هم نزدیک هستند. اما آنها باید خیلی سریع این کار را انجام دهند تا از شتاب دیپلماتیک فعلی که به نفع احیای توافق هسته ای است، استفاده کنند.

گرانمایه به دولت‌ها و شرکت‌های اروپایی در مورد مذاکرات هسته‌ای بین ایران و دیگر امضاکنندگان برجام، چین، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده در پیش‌برد توافق اولیه توصیه کرد و همچنان به سیاست‌گذاران ارشد در مورد چگونگی حفاظت از برجام توضیح داده است. اجرای توافق

امروز، او یکی از جدی ترین نگرانی های ایران در مورد ورود مجدد به توافق را شناسایی کرده است - سیاست ایالات متحده.

گرانمایه گفت: «یک نکته مهم در تهران این است که اذعان می‌شود که اتحادیه اروپا و دولت بایدن نمی‌توانند مانند ترامپ مانع خروج مجدد دولت آینده آمریکا از توافق شوند.» ایران اکنون بر دریافت امتیازات فنی و سیاسی در آخرین لحظه از ایالات متحده متمرکز شده است که به عنوان یک بیمه نامه عمل می کند تا در صورت خروج آمریکا از توافق، هزینه ها را برای آمریکا افزایش دهد.

اما زمان رو به پایان است، به ویژه در غرب، زیرا آخرین تحولات نشان دهنده بارقه ای از خوش بینی در چیزی است که به تصویری تاریک تبدیل شده است.

گرانمایه گفت: «پهنای باند بسیار کمی در واشنگتن و پایتخت های اروپایی برای طولانی کردن این مذاکرات پس از تابستان وجود دارد. اگر در روزهای آینده نتوانیم به مصالحه ای بین تهران و واشنگتن برسیم، فکر می کنم شاهد تغییر موضع غرب به سمت طرح های اضطراری و اقدامات قهری بیشتر خواهیم بود.

در حالی که برجام به نام زنده باقی مانده است، خروج ایالات متحده باعث موجی از تحریم های یکجانبه شد که تا حد زیادی تجارت با کشورهای غربی را که از مجازات اقتصادی واشنگتن بیم داشتند، قطع کرد. اگرچه بایدن که در زمان حصول توافق به عنوان معاون باراک اوباما، رئیس جمهور وقت آمریکا خدمت می کرد، خروج ترامپ را «اشتباهی بزرگ» توصیف کرد، اما تحریم ها علیه جمهوری اسلامی را حفظ کرد و حتی در غیاب بازگشت آمریکا به توافق در میانه مذاکره، تحریم های دیگری را نیز اضافه کرد. 

ایران در واکنش به محرومیت از مزایای اقتصادی وعده داده شده در ازای محدود کردن برنامه هسته‌ای خود، به تدریج فعالیت‌های هسته‌ای خود را افزایش داده است.

تنش ها بین واشنگتن و تهران نیز در پی خروج ایالات متحده از برجام در سراسر منطقه خلیج فارس به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. در حالی که این دو دشمن تاریخی از زمان انقلاب اسلامی 1979 که یک پادشاه مورد حمایت ایالات متحده را جابجا کرد، در تضاد ژئوپلیتیکی قرار داشتند، دشمنی آنها در قالب یک سری حملات موشکی مداوم توسط شبه‌نظامیان «محور مقاومت» علیه پرسنل آمریکایی در عراق به مرگ تبدیل شد. و سوریه و شاید مهم‌ترین آن، تروز سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران ایران توسط آمریکا در ژانویه 2020.

با وجود تداوم خون بد، به نظر می رسد که هر دو طرف همچنان ارزش احیای نقطه عطف دیپلماتیک را که برجام بود، می دانند.

جان ارات، کهنه سرباز 30 ساله وزارت امور خارجه که اکنون به عنوان مدیر ارشد سیاست در مرکز کنترل تسلیحات و غیره خدمت می کند، گفت: «طرح اساسی توافق همچنان همان چیزی است که برای بیش از یک سال بوده است: پایبندی به رفع تحریم ها. به نیوزویک گفت گسترش سلاح های هسته ای. به وضوح به نفع همه طرف‌هاست که برجام را از سر بگیرند و اجازه ندهند دیگر ملاحظات سیاسی مانعی ایجاد کنند.»

از دیدگاه ایالات متحده، ارث استدلال کرد که «مزایای بازگشت به انطباق، از سرگیری محدودیت‌های قابل راستی‌آزمایی در برنامه هسته‌ای ایران است که مسیرهای ساخت سلاح‌های هسته‌ای را مسدود می‌کند».

وی همچنین خاطرنشان کرد که یکی از مهم‌ترین جنبه‌های برجام، «رژیم راستی‌آزمایی/اطلاعاتی است که به ناظران بین‌المللی اجازه دسترسی بی‌سابقه‌ای به تأسیسات ایران را می‌دهد». این امر به سازمان بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) هشدار می‌دهد در صورتی که ایران تلاش کند در محدودیت‌های توافق تقلب کند.

در حالی که تهران به دنبال عقب نشینی از تحقیقات پیشنهادی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد آثار ادعایی مواد هسته‌ای یافت شده در سایت‌های خاص در ایران در سال‌های اخیر بود، او استدلال کرد که نظارت طولانی‌مدت از سوی ناظر هسته‌ای سازمان ملل حیاتی است. بدون روند پیگیری برای اطمینان از این موضوع، او گفت که «برجام تنها به عنوان یک توقف» برای فعالیت‌های هسته‌ای ایران عمل می‌کند.

ارث گفت: «بنابراین لازم است مذاکرات درباره نحوه مدیریت این خطر به زودی آغاز شود. اگر برجام به‌عنوان یک هدف در نظر گرفته شود، به‌جای گامی در مسیر رسیدن به یک ایران غیرهسته‌ای قابل راستی‌آزمایی، خطر بازگشت به وضعیت بحرانی پس از انقضای آن وجود دارد. برای مذاکره، بنابراین جهان با آن بهتر از بدون آن خواهد بود."

رز گوتمولر، معاون سابق دبیرکل ناتو و معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور کنترل تسلیحات و امنیت بین‌الملل که اکنون به عنوان مدرس در موسسه مطالعات بین‌المللی فریمن اسپوگلی دانشگاه استنفورد و مرکز امنیت و همکاری بین‌المللی آن کار می‌کند، گفت: مزایای برجام برای ایالات متحده این است که "ایران از دستیابی به مواد شکافت پذیر کافی برای ساخت بمب هسته ای - از چند هفته فعلی تا حداقل چند ماه" دورتر خواهد شد.

وی به نیوزویک گفت: «یک مزیت مهم افزوده شده» به این معنا که «نفت ایران دوباره به جریان می‌افتد و بازارهای انرژی را که پس از حمله روسیه به اوکراین محدود شده‌اند، کاهش می‌دهد».

حتی با در نظر گرفتن این انگیزه ها، اعتماد در واشنگتن و تهران کم است، زیرا شک و تردید داخلی نسبت به توافق زمانی که در بسیاری از نقاط جهان مورد استقبال قرار می گرفت، ظاهر شد. قانونگذاران در هر دو پایتخت خواستار ایفای نقش فعال تر در حصول اطمینان از تامین منافع ملی مربوط به این توافق شده اند.

گوتمولر گفت: «آمریکا و ایران هر دو مسائل سیاسی برای مقابله با دشمنان توافق در واشنگتن و تهران دارند». "هر دوی آنها مجبور خواهند بود کارهای سنگین انجام دهند."

راه پیش‌بینی‌شده توسط گوتمولر این است که ایران اجازه «بازیابی رویه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اطمینان از پایبندی آن‌ها به توافق را بدهد» که «به نوبه خود فضایی را برای دولت بایدن ایجاد می‌کند تا ادعا کند که برجام احیا شده برای امنیت ایالات متحده و آمریکا خوب است. امنیت متحدان و شرکای ما در منطقه و فراتر از آن."

برای ایران، کمبود ایمان به سیستم ایالات متحده به ویژه با توجه به اینکه این ایالات متحده بود که در وهله اول توافق را رها کرد، مشهود است. تعدادی از محافظه کاران با نفوذ ایالات متحده، از جمله قانونگذاران، قبلاً قول داده اند در صورت انتخاب یک جمهوری خواه به عنوان رئیس جمهور در سال 2024، برای پاره کردن مجدد برجام تلاش کنند.

سید حسین موسویان که پیش از این در تعدادی از مناصب دولت ایران از جمله مشاور سیاست خارجی ایران بوده است، گفت: «ایران خواهان یک برجام پایدار است و به همین دلیل بر تضمین معتبری مبنی بر عدم نقض مجدد تعهدات آمریکا پافشاری می‌کند». دبیر شورای عالی امنیت ملی و به عنوان مذاکره کننده در دور اول مذاکرات هسته ای ایران با جامعه جهانی نزدیک به دو دهه پیش.

وی به نیوزویک گفت: «ایران باید از تمام مزایای اقتصادی در صورت احیای برجام مطمئن باشد.

موسویان که اکنون متخصص امنیت خاورمیانه و سیاست هسته‌ای در برنامه علم و امنیت جهانی دانشگاه پرینستون است، گفت که تضمین‌ها درباره دوام این توافق بسیار مهم است، «زیرا کنگره کنونی ایالات متحده با اکثریت دموکرات‌ها و بایدن. دولت، هر دو تحریم‌های جدیدی را بیش از 1500 تحریمی که ترامپ اعمال کرد، علیه ایران اعمال کرده‌اند.

تعدادی از این تحریم‌ها مستقیماً به نگرانی‌های هسته‌ای نمی‌پردازند، بلکه به سایر حوزه‌های مناقشه در رقابت ایران و آمریکا می‌پردازند.

وی افزود: اگر کنگره آمریکا و دولت بایدن به تحریم‌ها علیه ایران تحت پوشش موشک‌ها، پهپادها، تروریسم و مسائل حقوق بشری ادامه دهند، برجام عملاً ناکارآمد می‌شود و منافع اقتصادی کامل ایران را تضعیف می‌کند.

با توجه به اینکه زمان یا فضای کمی برای مانور بر روی این موضوع باقی مانده است، به نظر نمی رسد مکانیسمی به جز برجام برای کاهش تنش های مرتبط با هسته ای بین دو طرف وجود داشته باشد.

ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز سه‌شنبه در گفت‌وگو با خبرنگاران، برجام را «بهترین جایگزین برای وضعیت موجود و مطمئناً برای شبح سلاح هسته‌ای ایران» خواند. او گفت که "دعوت باز برای هر کسی که فکر می کند رویکرد بهتری برای ارائه وجود دارد" وجود دارد، اما هیچ یک پاسخ نداده است.

پرایس در پاسخ به سوالی درباره "طرح B" - اصطلاحی که اغلب برای القای گزینه نظامی استفاده می شود، گفت: "این چیزی است که ما تا حد زیادی با متحدان و شرکای خود در مورد آن بحث کرده ایم" و در صورتی که "قطعاً به آن متوسل خواهیم شد" اگر به نقطه‌ای برسیم که توافقی که روی میز است در راستای منافع امنیت ملی ما نباشد، ثابت می‌کند که برجام قابل اجرا نیست.

روز قبل، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران به خبرنگاران گفت که «مانند واشنگتن، در صورت شکست مذاکرات، طرح B خود را داریم» در حالی که دولت بایدن زبان دوران ترامپ درباره «همه گزینه‌ها» روی میز را تکرار می‌کند.

اما موسویان با توجه به پایبندی اولیه ایران به برجام و عضویت این کشور در معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (NPT) که در حال حاضر دهمین کنفرانس بازنگری خود را در نیویورک برگزار می کند، این سناریو را رد کرد.

او گفت: «حمله نظامی یک گزینه واقع بینانه نیست. ایران به طور کامل به برجام پایبند بوده و آمریکا تقلب کرده است. بنابراین، آمریکا مسئول وضعیت فعلی است و نه ایران. حتی در صورت نبود برجام، ایران عضو NPT باقی خواهد ماند. یک کشور دارای سلاح هسته‌ای عضو NPT هرگز نباید به یک کشور غیرهسته ای که عضو NPT است حمله کرد.»

وی افزود: در صورت حمله، ایران از NPT خارج می شود و بر بمب هسته ای تسلط پیدا می کند. آمریکا و ایران باید تنش‌ها را کاهش دهند. در میان همه بحران‌های خاورمیانه، بحران هسته‌ای ایران تنها بحرانی است که از طریق دیپلماسی حل شده است.

حسین ملائک، دیپلمات سابق ایرانی که به عنوان سفیر در سوئیس و چین خدمت می کرد، نیز چشم انداز یک درگیری نظامی را کاملاً رد کرد و گفت که صحبت از جنگ "روی میز نیست".

با توجه به اینکه پاسخ تهران به پیش نویس نهایی منتشر شده توسط اتحادیه اروپا اکنون در دست ایالات متحده است، ملائک گفت که "به نظر می رسد طرف ایرانی دست بالا را در مسیر مذاکرات دارد" و نسخه فعلی احتمالا بهترین بوده است. که واشنگتن می تواند انتظار داشته باشد.

ملائک گفت: این برای اولین بار است که ایران چیزی را پیشنهاد می کند که آمریکا باید در مورد آن فکر کند. این بسیار جدید است و نشان می دهد که زمان کوتاه است، پنجره در حال بسته شدن است، ضرب الاجل وجود دارد و مهمتر از همه، طرح B مزخرف است و مذاکره کنندگان جدید ایرانی هیچ یک از این تهدیدها را جدی نگرفتند که خوب است.»

او استدلال کرد که دریافت برجامی که در ابتدا می‌خواست وارد مذاکرات جدید برای آمریکا شود غیرممکن است، زیرا در هفت سال گذشته «بسیاری چیزها از نظر فنی و سیاسی تغییر کرده‌اند» و امروز «حتی ایالات متحده هم نمی‌تواند هیچ‌کدام از اینها را ایجاد کند». ائتلاف علیه ایران با اروپایی ها».

فرانسه، آلمان و بریتانیا شدیداً با تصمیم ترامپ مبنی بر کناره گیری از توافق در سال 2018 مخالف بودند و اگرچه سه گانه اروپایی همچنان به ابراز نگرانی در مورد فعالیت های ایران در حوزه های مختلف ادامه می دهند، آنها همچنین از عدم توافق ابراز ناامیدی کرده اند.

ملائک استدلال کرد که در مواجهه با یک "نبرد سخت" حتی با متحدان، مقامات ایالات متحده "اگر خواهان توافق هستند باید برای یک امتیاز "بزرگ" آماده شوند.

اکنون همه نگاه ها به واشنگتن دوخته شده است، زیرا جهان منتظر پاسخ ایران به پیش نویس متن برجام است.

گری سامور، که مسئول عدم اشاعه سلاح های کشتار جمعی در مناصب ارشد شورای امنیت ملی کاخ سفید در دوران اوباما و رئیس جمهور سابق بیل کلینتون بود، آنچه را که ممکن است در آینده رخ دهد، بیان کرد.

سامور به نیوزویک گفت: «تصور من این است که دولت بایدن احتمالاً یک پیشنهاد متقابل به پاسخ ایران به متن «نهایی» اتحادیه اروپا ارائه می‌کند که برخی از عناصر پاسخ ایران را می‌پذیرد و پیشنهاد می‌کند برخی دیگر را اصلاح کند. به نظر می رسد شکاف بین ایالات متحده و ایران در حال کاهش است، اما مذاکرات ادامه خواهد یافت زیرا هیچ یک از طرفین نمی خواهند تسلیم شوند.

سامور، که امروز استاد سیاست و مدیر خانواده سلطنتی مرکز تاج مطالعات خاورمیانه در دانشگاه برندیس است، همچنین دو موضعی را که دو ملت در این لحظه مهم با آن روبرو بودند مقایسه کرد. هم در واشنگتن و هم در تهران، او استدلال کرد که بهترین مسیر رو به جلو از طریق برجام نهفته است، هرچند ممکن است برای دو کشور ناراحت کننده باشد.

سامور گفت: «از دیدگاه ایالات متحده، احیای برجام همچنان مؤثرترین ابزار برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران در کوتاه‌مدت (تا سال 2030) بدون خطرات و عدم قطعیت‌های استفاده از نیروی نظامی است. از دیدگاه ایران، احیای برجام مؤثرترین راه برای رهایی از مهم‌ترین تحریم‌ها بر صادرات نفت ایران و دسترسی به درآمد حاصل از فروش نفت است».

وی افزود: «البته ایران خواهان کاهش بیشتر تحریم‌ها (مانند لغو تحریم‌های تروریسم علیه سپاه) است. اما من فکر می‌کنم ایران پذیرفته است که آمریکا بدون پیشرفت در موضوعات غیرهسته‌ای، مانند فعالیت‌های ایران در منطقه، آماده انجام این کار نیست».