به گزارش اکوایران؛ براساس ارزیابی ها این طرح تاکنون و در مرحله اول، با مشکلات زیادی مواجه بوده است که باید برای اجرای بهتر طرح هوشمندسازی یارانه نان نسبت به رفع آنها اقدامات اساسی صورت گیرد. پرداخت یارانه در حوزه‌های مختلف از ابتدای اســتقرار نظام جمهوری اســلامی ایران تاکنون یکی از مصادیق حمایت از معیشت مردم به‌ویژه قشر کم‌درآمد جامعه به ‌شمار می‌رود.

در این میان تأمین غذا از اساسی‌ترین نیازهای جامعه تلقی می‌شود که همواره مورد توجه حاکمیت قرار گرفته است. از آنجایی که الگوی مصرف ایرانیان به نان گره خورده و وابستگی زیادی را به نان می‌توان در سبک غذایی آنها مشاهده کرد، بر همین مبنا دولت‌های مختلف سعی کرده اند با پرداخت یارانه به این بخش، نان ارزان‌ قیمت را برای عموم مصرف‌کنندگان فراهم کنند. اما با افزایش قیمت گندم و به تبع آن شدت یافتن اختلاف قیمت آرد یاران‌های با نرخ آرد آزاد، زمینه برای خارج شدن آرد از زنجیره تولید نان فراهم کرد. به این ترتیب عده زیادی از نانوایان به‌جای پخت نان، نسبت به فروش قسمتی از آرد به قیمت آزاد تشویق شدند. این مسئله هدف‌گیری پرداخت یارانه را با اختلال مواجه کرد و بر همین مبنا دولت سیزدهم و به‌طور مشــخص وزارت امور اقتصاد و دارایی در اردیبهشت ‌ماه 1401 نسبت به اصلاح شیوه پرداخت یارانه زنجیره آرد و نان اقدام کردند. به همین منظور طرح هوشمندسازی یارانه نان از مرداد ماه سال جاری اجرا شد و در فاز اول مقرر شد تا دولت در راستای طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها، با هدف اصلاح اقتصادی و جلوگیری از رانت و فساد ناشی از پرداخت غیرهدفمند یارانه اقدام کند.

اجرای طرح کنونی دولت مبنی‌بر اصلاح شیوه پرداخت یارانه نان چه محاسنی را به‌همراه خواهد داشت؟ قبل از اجرای طرح مذکور، دولت رویکرد خود را جهت اصلاح شیوه پرداخت یارانه نان اینگونه بیان کرده بود که قرار است پرداخت یارانه از ابتدای زنجیره تا انتهای زنجیره تولید نان منتقل شود. یعنی نانوایان آرد را با قیمت آزاد خریداری کنند، اما نان را با همان قیمت قبل بفروشند، سپس دولت مابه‌التفاوت قیمت را به حساب نانوایان واریز کند.

مزایای اجرای طرح یارانه نان

با توجه به طرحی که دولت در دستور کار قرار داده این پرسش مطرح می شود اجرای این طرح چه مزایایی به همراه خواهد داشت. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، چنین شــرایطی اگرچه هنوز اجرایی نشده، اما در صورت اجرایی شدن آن شاهد «کاهش انگیزه جهت توزیع خارج از شبکه»، «از بین رفتن فساد و بهره‌مندی عموم مردم از یارانه»، «جلوگیری از مصرف نان به‌عنوان خوراک غیرانسانی» و «کاهش میزان ضایعات نان » خواهیم بود.

با این حال علیرغم وجود محاسن اشاره شده، طرح مذکور بدون اشکال نیست؟ ارزیابی این طرح نشان دهنده آن است که «هنوز دولت در اجرای تغییر در شیوه پرداخت یارانه نان برنامه شفاف و مشخصی اعلام نکرده است»، «همانطور که ذکر شد پرداخت یارانه در نان‌های ســنتی با گذشت چندین ماه از اجرای طرح، مانند گذشته انجام می‌شود و اصلاحات اعلام شده محقق نشده اســت»، از سوی دیگر «ایرادات دیگری نیز بر روند اجرای طرح وارد است که در این خصوص می توان به  «عدم چاره‌اندیشــی صحیح در رابطه با شیوه تامین آرد نانوایی‌ها»، «عدم اقناع مناسب افکار عمومی، عدم توجه به تولیدکنندگان نان کامل )مشتمل‌بر سبوس کافی» و «جنین گندم(، عدم تعیین تکلیف خریدهای اینترنتی»، «عدم تجهیز تمامی نانوایی‌های سنتی به دستگاه کارتخوان هوشمند»، «چابک نبودن شــرکت تامین‌کننده دستگاه کار‌ت‌خوان هوشمند»، «عدم تعیین تکلیف اتباع خارجی، وجود تخلفات گسترده در واحدهای نانوایی» اشاره کرد.

تخلفات نانوایان

در این خصوص و براساس این گزارش می توان در رابطه با تخلفات واحدهای نانوایی به مواردی همچون «کم‌فروشی»، «فروش اجباری نان ویژه»، «ثبت غیرواقعی فروش نان به‌منظور عرضه خارج از شبکه آرد یاران‌های»، «عدم پخت سهمیه آرد روزانه به‌طور کامل و ذکر تخلفات واحدهای گران‌فروشی» اشاره کرد. اما صرفا نانوایی و عدم پرداختن به چرایی و ریشه تخلفات گسترده از سوی آنها ضمن فقدان نگاه همه‌جانبه به عمق مسئله می‌تواند سیاستگذاران را در تصمیم‌گیری دچار خطا کند.

 ریشه حجم گسترده تخلفات واحدهای نانوایی به دو مقوله ‌عدم‌ سودآوری ‌پخت ‌نان‌ برای‌ نانوایان‌ باتوجه‌ به  افزایش‌ هزینه‌های تولید و نیز اختلاف فاحش قیمت ‌آرد یارانه‌ای نسبت‌ به‌ آرد با نرخ‌ آزاد برمی‌ گردد. در حال حاضر عده قابل توجهی از نانوایان نسبت به درآمد حاصل از پخت نان گله‌ مند هستند، چراکه معتقدند با افزایش هزینه‌های تولید مانند هزینه‌های کارگری، بیمه، انرژی و سوخت، خمیرمایه، اجاره‌بها و سایر هزینه‌های خانوار، اما نرخ نان متناسب با آن افزایش نیافته و همین مسئله منجر به کاهش سود حاصل از پخت نان

شده است.

با توجه به اینکه پیکان اتهامات در این طرح به سمت وحدهای نانوانی گرفته شده این پرسش مطرح می شود که برای کاهش تخلفات نانوایان باید چه اقداتی را در دستور کار قرار داد؟ در این خصوص می توان گفت همانطور که در بالاتر به آن اشاره شد دو نرخی بودن قیمت آرد، انگیره نانوایان را برای قاچاق آرد به خارج از شبکه مضاعف کرده است. بنابراین با برطرف کردن دو مسئله مذکور می‌توان تا حد زیادی تخلفات را کاهش داد.

مشکلات کنونی طرح اصلاح یارانه نان

با توجه به ارزیابی های صورت گرفته می توان گفت با وجود محاسن، طرحی که دولت سیزدهم آن را آغاز کرده اما این طرح دارای ایراداتی که در این خصوص می توان به « عدم چاره‌ اندیشی صحیح در رابطه با شیوه تامین آرد نانوایی ها»، «عدم اقناع مناسب افکار عمومی ازجمله مصرف‌کنندگان، اتحادیه‌ها و صنف‌های مرتبط به نان»، «عدم توجه به تولیدکنندگان نان کامل»، « عدم تعیین تکلیف خریدهای اینترنتی»، عدم تجهیز تمامی نانوایی‌های سنتی به دستگاه کارت‌خوان هوشمند»، «چابک نبودن شرکت تأمین‌کننده دستگاه کارتخوان هوشمند»،‌ «عدم تعیین تکلیف اتباع خارجی» و « تخلفات واحدهای نانوایی در سطح کشور» اشاره کرد.  

راهکارهای به نتیجه رسیدن طرح

با توجه به اینکه اصلاح نظام پرداخت یارانه نان می‌تواند نتایج مثبتی ازجمله، به همراه داشته باشد، اما طرح حاضر کاستی‌ها و نقاط ضعفی نیز دارد.  که رفع آنها از یک‌ سو دولت را به هدف خود در زمینه مردمی‌سازی و عادالنه کردن پرداخت یارانه‌ها نزدیکتر و از سوی دیگر سایر چالشهای زنجیره آرد و نان را نیز برطرف خواهد کرد. به همین دلیل در همین راستا برخی از راهکارهای اصلاحی را باید در دستور کار قرار داد. به همین منظور و براساس این گزارش دولت سیزدهم می تواند با «از بین بردن بستر تخلف در گام دوم اجرای طرح مذکور با تک‌نرخی کردن قیمت آرد برای تمامی نانوایی‌ها با توجه به شکاف قیمتی بسیار زیاد نرخ آرد دولتی با نرخ آزاد، ضمن اینکه الزامات و ملاحظات مذکور جهت آزادسازی کامل قیمت آرد رعایت شود»، « اقناع افکار عمومی و شفاف‌ســازی نقاط مبهم طرح پیش رو برای مردم، صنف‌ها و اتحادیه‌های درگیر با این طرح»، «آموزش و فرهنگ‌سازی در سطح خانوار جهت اصلاح الگوی مصرف نان در کشور»، «حمایت واحدهای تولیدی نان سنتی جهت تامین نقدینگی مورد نیاز برای اولین مرحله خرید آرد، پس از آزادسازی قیمت آرد برای نانوایان دولتی»، «توجه به الزامات سودآوری واحدهای نانوایی با توجه به افزایش هزینه‌های تولید مانند هزینه‌های کارگری، بیمه، انرژی و سوخت، خمیرمایه، اجارهب‌های مغازه‌ها و... در عین حال ثابت ماندن نرخ نان‌های سنتی، «داشتن رویکرد حمایتی در قبال واحدهای تولیدی آرد و نان کامل و ترویج استفاده از آن به‌منظور تغییر الگوی مصرف خطرپذیر به الگوی مصرف سلامت محور»، «شناسایی و پرداخت یارانه نان به خانواده‌هایی که خودشان نان تولید می‌کنند جهت تهیه مواد آرد»، «فراهم کردن زمینه بهره‌مندی مصرف‌کنندگان از یارانه نان در شــیوه‌های متنوع خرید ازجمله خریدهای اینترنتی»، « ارائه بســته تحولی جهت اصلاح فرایند نظارت بر کیفیت و قیمت نان و اعمال مجازات بازدارنده ازجمله عمومی و تعطیلی کسبوکار، «فراهم کردن زمینه افزایش سطح مهارت تولیدکنندگان نان و آرد»، «در نظر گرفتن مشوق‌های جذاب برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان به‌منظور بهبود کیفیت نان و نیز اصلاح الگوی مصرف»،‌ «برنامه‌ریزی جهت کنترل قیمت سایر محصولات خوراکی متاثر از آزادسازی قیمت‌های گندم و آرد»،  اصلاح مدیریت جزیره‌ای و ایجاد نظام یکپارچه مدیریت زنجیره آرد و نان»، «ایجاد و توسعه بسترهای نظرسنجی از مشتریان جهت تنبیه و تشویق نانوایان»، «تعیین تکلیف هرچه سریعتر شیوه خرید نان اتباع خارجی»، «چابکسازی شرکت تامین‌کننده دستگاه کارتخوان هوشمند» و «سرعت بخشیدن به تجهیز نانواییهای سراسر کشور به دستگاه کارتخوان هوشمند» به عملیاتی شدن هرچه بیشتر این طرح دست پیدا کند.