از انحصار‌گرایی تا بستن درهای کشور

نگاه سیاسی عامل بازدارنده توسعه

ایران یک درصد جمعیت جهان، ۱۳ درصد ذخایر نفت و ۱۶ درصد از ذخایر گاز را در اختیار دارد. پس قاعدتاً کشوری ثروتمند است اما در دهه‌های گذشته با مشکلات متعدد اقتصادی روبرو بوده است. برخی از کارشناسان اقتصادی در طول دهه‌های گذشته انگشت اتهام را به سمت نفت گرفته‌اند. نفت تهدید است یا فرصت؟ این پرسشی است که در این قسمت از برنامه «فرایند» مطرح شده و میثم شریفی، فعال حوزه انرژی به آن پاسخ داده است.

او این مسئله که گفته می‌شود پول نفت را باید سر سفره مردم بیاوریم را بزرگ‌ترین مشکل کشورمان معرفی می‌کند. به اعتقاد شریفی تا زمانی که نگاه ما به صنعت نفت، نگاهی سیاسی باشد، نه این شعار می‌تواند تحقق پیدا کند و نه امکان دارد که کسی بتواند برای بلندمدت از این امکان استفاده کند. او در ریشه‌یابی از مشکلات صنعت نفت کشورمان این مسئله را مطرح می‌کند که مشکل بزرگ صنعت نفت ایران، نه در طول ۴۰ سال گذشته بلکه از بدو استخراج تا به امروز نگاه سیاسی به آن بوده و در نهایت این نگاه سیاسی عامل بازدارنده توسعه شده است.

چرا در صنعت نفت درجا می‌زنیم؟

میثم شریفی مطرح می‌کند که داستان توسعه در صنعت نفت و بهره‌برداری که منجر به افزایش منافع ملی شود تا زمانی که در انحصار داخل بماند یا اینکه وابسته مطلق به خارج از کشور باشد، قطعاً آفت‌های وحشتناکی در پی خواهد داشت. او ترکیبی از این دو الگو را عاملی می‌داند که باعث می‌شود صنعت نفت ایران توسعه پیدا کند. به گفته این فعال حوزه انرژی خون حیات صنعت نفت، سرمایه‌گذاری است؛ سرمایه‌گذاری نه به معنای ورود پول به این صنعت، بلکه به معنای ورود علم و تکنولوژی به این حوزه. شرفی می‌گوید که تا زمانی که گارد محکمی بابت ورود علم و تکنولوژی به این حوزه وجود دارد، ما در این صنعت درجا خواهیم زد و از طرف دیگر هم تا زمانی که دارندگان تکنولوژی نپذیرند که کارشناسان خارجی در کنارشان قرار بگیرند وضع به همین شکل باقی می‌ماند.

نگاه حاکمیتی بر نفت و صنعت ایران حاکم است. این بخش دیگری از صحبت‌های میثم شریفی در این قسمت از برنامه «فرایند» است. او همچنین درباره فضای انحصاری در این صنعت صحبت می‌کند؛ انحصاری که باعث می‌شود به رشد و پیشرفت کشورمان آسیب وارد کند. شریفی معتقد است اتفاقاتی که در حال حاضر در صنعت نفت کشورمان می‌بینیم، حاصل فضای بسته‌ای است که خودمان ایجاد کرده‌ایم. او در بخش دیگری از صحبت‌هایش بیان می‌کند که نگاه سیاسی رقبای دولت حاکم در همه ادوار همیشه به عنوان اپوزیسیون داخلی اجازه نداده است که توسعه برای انرژی اتفاق بی افتد. چراکه نگاه آن‌ها این بوده است که دولت حاکم برای دوره‌‌های بعدی می‌تواند از این پیشرفت به عنوان یک اسلحه قوی برای دوره‌های بعد و پیروزی استفاده کند. برای همین به گفته این فعال حوزه انرژی باید در بحث سیاست‌گذاری و تعیین متولی برای انرژی، بازنگری جدی‌ای صورت بگیرد و به نفت و صنعت یک صنعت نگاه سیاسی و ابزاری نشود.

درس گرفتن از عربستان و نروژ در بحث صنعت نفت

اگر در بحث توسعه خودمان را با همسایه‌ها مقایسه کنیم متوجه می‌شویم که بستن درهای کشور و ایجاد انحصار تبدیل به چه آفتی برای کشورمان شده است. صنعت نفت وابسته به تکنولوژی است و تکنولوژی عوامل متعددی دارد که متأسفانه ما در کشورمان بخشی از آن را نداریم و دستیابی به آن‌هم زمان می‌برد. به دلیل نبود این تکنولوژی در همه میادین مشترکمان نسبت به کشورهای همسایه برداشت کمتری داریم که تنها مشکل این اتفاق بحث تکنولوژی است؛ اما آیا تا به حال نگاهی به کشورهای همسایه‌مان انداخته‌ایم که در بحث صنعت و نفت چه اقداماتی انجام داده‌اند؟ میثم شریفی در صحبت‌هایش درباره توسعه عربستان صحبت می‌کند و صنعت نفت این کشور را مورد بررسی قرار می‌دهد؛ همیشه نگاه عربستان به صنعت نفت حاکمیتی بوده و سعی کرده است غیرسیاسی‌ترین و باسوادترین فرد ممکن را بر سرکار بگذارد. او در صحبت‌هایش می‌گوید که عربستان در دوره‌ای مخالفین واردات سرمایه و تکنولوژی را سرکوب کرد و کاملاً بررسی‌های فنی و اکتشافی را به شرکت‌های خارجی واگذار کرد. بررسی و مقایسه دیگری شریفی در حوزه نفت کشور نروژ است؛ ذخایر نفتی این کشور نصف ایران است اما زمان استخراج نفت در آنجا به ما خیلی دور نیست. در نروژ درآمد قابل‌مصرف دولت از صنعت نفت صفر است. شرفی در ادامه توضیح می‌دهد که در سال ۶۰ میلادی وقتی نفت را استخراج می‌کنند، در اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه هفتاد با توجه به کاهش قیمت نفت، با کسری شدید بودجه روبرو می‌شوند، به‌طوری که رکورد کسری بودجه در اروپا را نروژ می‌شکند. با این اتفاق آن‌ها متوجه می‌شوند که نمی‌توانند تا ابد به نفت متکی باشند، برای همین می‌آیند، الگوی توسعه پایدار را بدون وابستگی به درآمد مستقیم حاصل از فروش نفت طراحی می‌کنند و حالا نفت برای صنعت نروژ تبدیل به یک نعمت شده است.

صنعت نفت متعلق به هیچ حزب و جناحی نیست

میثم شرفی درباره نگاه امنیتی به ورود کارشناسان و مدیران نفتی خارجی به کشورمان هم در صحبت‌هایش اشاره‌ای می‌کند و در نهایت این نکته را مطرح می‌کند که تمام نگاهی که در این چهل سال به صنعت نفت به‌عنوان یک صنعت مادر داشته‌ایم را باید به طور کامل کنار بگذاریم؛ در برنامه‌ریزی و به روز کردن نگاهمان به این صنعت احتیاج به مشاورینی داریم تا برنامه‌ریزی مدون و دست‌یافتنی‌ای برایمان ایجاد کنند تا بر اساس داشته‌هایمان این کار را انجام دهیم. او بیان می‌کند که صنعت نفت برای هیچ حزب و جناحی نیست و باید متوجه باشیم که این صنعت یک ثروت ملی است و با نگاه به منافع ملی باید برنامه‌ای عملیاتی برای آن تدوین کنیم تا ضرب‌آهنگ مناسبی برای رشد اقتصادی کشورمان تعریف کنیم.