چرا برجام در 2022 به مارپیچ مرگ گرفتار شد؟

به گزارش اکوایران، سال‌ها بعد، مورخان چگونه سال 2022 را به یاد خواهند آورد؟ یک پاسخ دم‌دستی می‌تواند این باشد که جنگ روسیه در اوکراین بر آن سال تسلط داشت - نبردی با پیامدهای جهانی عظیم برای انرژی، غذا، اشاعه هسته ای، حاکمیت و دموکراسی. استفان والت، نظریه‌پرداز واقع‌گرا، مدت‌هاست به این نکته اشاره کرده که اگرچه جنگ به خودی خود بسیار مهم است، اما مسائل مربوط به تغییرات آب و هوایی، فناوری و قدرت چین به احتمال زیاد مسیر ژئوپلیتیک را در دهه‌های آینده تعیین می‌کند.

به نوشته اقتصادنیوز، با این حساب، والت چگونه به 12 ماه گذشته در امور جهانی نگاه می کند؟ او سیاست خارجی دولت بایدن را در سال 2022 چگونه ارزیابی می کند؟ فارن پالیسی در این رابطه گفت‌وگویی با او داشته و او ارزیابی خود را از سالی که گذشت ارائه کرده است.

جنگ اوکراین و تغییر در نظم جهانی

فارین‌ پالیسی: آیا جنگ در اوکراین نظم جهانی را تغییر داده است؟

استفان والت: فکر نمی‌کنم هنوز بتوان چنین قضاوتی داشت. کاری که این جنگ انجام داده این است که طیفی از شرایط موجود را تقویت کرده است. جنگ به ناتو موجودیت‌ش را پس داده است. در درون این ائتلاف دودستگی وجود داشت. سال‌های ترامپ فشار زیادی بر آن وارد کرده بود، و ناگهان با جنگ با اوکراین، ناتو به شکل قوی بازگشته و ماموریت خود را دوباره کشف کرده است.

تأثیرات جنگ اوکراین بر نظم جهانی بستگی زیادی به چگونگی روند درگیری دارد. اگر این به یک پیروزی بزرگ برای اوکراین ختم شود که همه به آن امیدوار هستند، پس می‌توانید تصور کنید که تاثیرات بعدی قابل توجهی دارد. از سوی دیگر، اگر به یک توافق ناامیدکننده ختم شود، که نه اوکراینی‌ها را خورسند کند و نه روس‌ها، و آمریکایی‌ها را هم از این موفقیت در سیاست خارجی سرخورده کند، ممکن است پیامدهای دیگری داشته باشد. اما همانطور که در سال گذشته در صفحات فارین پالیسی گفته‌ام، اگر برای لحظه‌ای از اوکراین فاصله بگیرید، ممکن است در شکل دادن به ظاهر قرن بیست و یکم چندان مهم نباشد. اگر 10 یا 20 یا 30 سال آینده را دنبال می کردید، فکر نمی کردید هر کسی که دونباس را کنترل می کند واقعاً تعیین کننده خواهد بود. در حالی که هر کسی که فرماندهی فناوری دیجیتال را کنترل کند، بسیار مهم خواهد بود. این که ایالات متحده به عنوان یک قدرت کاملاً درگیر در اروپا یا آسیا باقی بماند، بسیار مهم است. اینکه دمای کره زمین یک و نیم درجه، 2 درجه یا 2 و نیم درجه افزایش یابد بسیار مهم است.

جدا شدن راه متحدان از صف ایالات متحده

فارین‌ پالیسی: خوب، یک کاری که این جنگ انجام داد این است که حرکت به سمت عدم تعهد را تسریع کرده است، به طوری که برخی کشورها تمایل کمتری به دنبال کردن آن چیزی دارند که ایالات متحده به عنوان اولویت‌ها و اهداف خود تلقی می‌کند.

استفان والت: من فکر می‌کنم که دقیقاً درست است. از این نظر، جنگ اوکراین مانند چراغ قوه‌ای بوده که جنبه جدیدی از چشم‌انداز جهانی را روشن کرده است. ما دیگر در دنیای تک‌قطبی نیستیم. ایالات متحده دیگر تنها تعیین‌کننده بازی‌ در شهر نیست - و واکنش به جنگ اوکراین متناسب با چنین وضعیتی است.

با این حال، من می‌خواهم آن را بیشتر پیش ببرم و بگویم که ما را به سمت اتفاق دیگری می‌برد که در سال 2022 رخ داده است. دو متحد نزدیک ایالات متحده در خاورمیانه - اسرائیل و عربستان سعودی- را در نظر بگیرید. هیچ یک از آنها به ایالات متحده در اوکراین کمک نمی‌کنند. هر دوی آن‌ها رویکردی غیرمتعهدانه در قبال آن اتخاذ کرده‌اند و عربستان سعودی درخواست دولت بایدن مبنی بر افزایش تولید نفت را -به عنوان راهی برای مقابله با تورم و همچنین کاهش درآمدهای روسیه- رد کرد. در همین حال، عربستان سعودی همکاری‌هایش با چین را گسترش داده و اخیراً شی جین‌پینگ به این کشور سفر کرده و سعودی‌ها مجموعه‌ای از نشست‌ها را با حضور او سازماندهی کردند.

کشورهای دیگر همان‌طور که می‌بینند منافع خود را دنبال می‌کنند و انتخاب‌های خود را خواهند داشت. آن‌ها لزوماً مجبور نیستند فقط در صف واشنگتن قرار گیرند، و این چیزی است که ما باید به آن عادت کنیم. 2022 شروع به افشای این داستان کرد. هند یکی از نمونه‌های اصلی داستان خواهد بود، کشوری که به وضوح یک شریک مهم برای در اقیانوس هند و اقیانوس آرام است، اما تقریباً به دلایل خاص خود در واکنش جهانی به تهاجم روسیه به اوکراین غایب است.

بازیابی در روابط و گردهم‌آوری مجدد متحدان سنتی

فارین پالیسی: آیا احساس شما این است که دولت بایدن و نهاد سیاست خارجی ایالات متحده این تغییر را در نظر می‌گیرند؟ وقتی آن‌ها با هند یا عربستان سعودی یا اسرائیل سر و کار دارند، این مسئله را نظر دارند که این کشورها ملاحظات خود را در نظر می‌گیرند؟

استفان والت: آن‌ها درک می‌کنند که چشم‌انداز کمی تغییر کرده و می‌دانند که کشورهای دیگر منافع خود را دارند و آ‌ن‌ها را دنبال می‌کنند. در عین حال، من فکر می‌کنم یکی از ویژگی‌های تعیین‌کننده دولت بایدن، تلاش او برای گردهم‌آوری مجدد گروه ایالات متحده و بازگرداندن مسیر سابق بود. آن‌ها از همان ابتدا در مورد تمایل به گردهم‌آوری دموکراسی‌های جهان صحبت کردند. آن‌ها یک اجلاس دموکراسی برگزار کرده و قرار است یکی دیگر را برگزار کنند. ایده این بود که ما می‌خواهیم روابط را با همه متحدان سنتی خود بازیابی کنیم. و یکی از انتظاراتی که وجود دارد این است که وقتی این کار را انجام دادیم، وقتی با آن‌ها رفتار خوبی داشتیم، وقتی با آن‌ها تماس می‌گیریم، در کنار ما قرار می‌گیرند.

در برخی موارد، متوجه می‌شوید که این سیاست کار می کند. قطعاً پاسخ اروپا به حمله به اوکراین برای آمریکا بسیار خوشحال‌کننده بوده است. چیزی که من فکر نمی‌کنم دولت بایدن به طور کامل به آن توجه داشته باشد این است که این ماجرا در جاهای دیگر صادق نخواهد بود. آن‌ها آن را از نظر شناختی درک می‌کنند، اما هنوز واقعاً بخشی از نوع درک بازتابی آن‌ها از نحوه عملکرد سیاست بین‌الملل این روزها نیست.

سیاست‌های شی و موقعیت رو به افول چین

فارین پالیسی: امسال سال سختی برای پکن بوده، زیرا کووید صفر اقتصاد آن ها را عقب انداخته است. ما شاهد ظهور اعتراضات در چند هفته گذشته بودیم. اکنون گزارش‌هایی می شنویم مبنی بر این‌که موارد ابتلا به کووید، به ویژه در پکن، در حال افزایش است. چقدر از اتفاقات رخ داده شما را شگفت زده کرده است؟

استفان والت:  با توجه به این‌که چین از زمان تظاهرات میدان تیان‌آن‌من در سال 1989 به میزان قابل توجهی در کنترل اعتراضات مؤثر بوده، بزرگ‌ترین شگفتی شروع این تظاهرات بود. من از تمام مشکلاتی که چین داشته شگفت‌زده نشده‌ام، زیرا به یک معنا، آن‌ها مستقیماً با تاج‌گذاری شی به عنوان رهبر بی‌چون‌وچرای چین در کنگره بیستم حزب مرتبط هستند. مشکل تمرکز تمام قدرت سیاسی در یک شخص این است که اگر آن شخص در جهت اشتباه حرکت کند، هیچ مکانیسم اصلاحی وجود ندارد که بتواند جلوی او را بگیرد.

ما  این ماجرا را از دو جهت مشاهده می‌کنیم. یکی سیاست صفر کووید بود که به برند او تبدیل شد، و او از تسلیم شدن برای کنار گذاشتن آن امتناع کرد، و این باعث مشکلات اقتصادی شده است، اما اکنون احتمالاً در تلاش برای خروج از آن مشکلات بهداشت عمومی قابل توجهی ایجاد می‌کند. این چیزی بود که اکنون شی مسئولیت آن را بر عهده دارد. مسئله دوم، سیاست خارجی آشکارا بلندپروازانه او بوده است. این گاهی اوقات به عنوان دیپلماسی «گرگ جنگجو» توصیف می‌شود، رویکردی که در مواجهه با کشورهای دیگر است. ما این را در بالی دیدیم که او ناگهان با جاستین ترودو، نخست وزیر کانادا روبرو شد و اساساً سعی کرد با او رفتار نامناسب داشته باشد. این چیزی نیست که رهبران جهان معمولاً در انظار عمومی انجام می‌دهند، و مطمئناً کاری برای تقویت نگرش کانادایی‌ها نسبت به چین انجام نمی‌دهد، که مدتی است رو به کاهش بوده است.

ترکیب این سیاست‌ها در داخل و رویکرد رادیکال‌تر به دیپلماسی در خارج، چین را در موقعیتی بسیار دشوارتر قرار داده و جلب حمایت سایر کشورها را برای ایالات متحده برای آن‌که چین را تا حدودی تحت کنترل نگه دارد، آسان‌تر کرده است.

فارین پالیسی: آیا تحریم‌های ایالات متحده بر نیمه‌هادی‌های چین، خارج از هنجاریی که از دولت بایدن در مورد سیاست چین انتظار می‌رود، شما را شگفت‌زده کرد؟

استفان والت:  من واقعاً از این موضوع شگفت زده شدم، و فکر می کنم نباید این حرکت را دست کم گرفت. این بسیار مهم‌تر از هر کاری است که دولت ترامپ انجام داده است. این یک تشدید بزرگ تنش‌ها بود. در واقع آمریکا به چین اعلام جنگ اقتصادی کرد و اساساً اعلام کرد که به عنوان یک هدف ملی، برتری اقتصادی‌اش را حفظ خواهد کرد. ایالات متحده قرار بود تمام تلاش خود را انجام دهد تا اطمینان حاصل کند که هم‌چنان به کنترل فرماندهی پیچیده‌ترین و مهم‌ترین فن‌آوری‌ها ادامه می‌دهد و اقدامات فعالی برای جلوگیری از توانایی چین برای توسعه این چیزها انجام می‌دهد.

تلاش هم‌زمان واشنگتن برای غلبه بر دو رقیب

این امر به شکل مهمی به جنگ در اوکراین مرتبط است، زیرا ایالات متحده اکنون در تلاش است تا دو قدرت بزرگ را به طور هم‌زمان شکست دهد. آمریکا در تلاش برای کمک به اوکراین برای تحمیل شکست نظامی به روسیه و در عین حال تلاش برای تحمیل شکست اقتصادی به چین است. و در هر مورد هم سعی می‌کند خط نسبتاً خوبی را طی کند: در مورد اوکراین، بدون ایجاد تشدید تنش، به‌ویژه تشدید تنش هسته‌ای، شکستی را تحمیل کند. و در مورد چین، بدون برهم زدن اقتصاد جهانی یا تحریک چینی‌ها برای انجام کاری، مثلاً، در قبال تایوان نیز. این مجموعه کاملاً بلندپروازانه‌ای از اهدافی است که دولت بایدن به عهده گرفته است، و من مطمئن نیستم که همه به طور کامل متوجه شوند که چقدر تلاش می‌کنند تا به ثمر برساند و این‌که چقدر ممکن است دشوار باشد.

فارین پالیسی: در مورد اوکراین، به نظر می‌رسد که ایالات متحده به متحدان خود برای همکاری متکی است. اما در مورد ممنوعیت نیمه‌هادی‌ها در چین، از آن‌جایی که بسیاری از کشورها و شرکت‌ها باید از تحریم‌های ایالات متحده پیروی کنند، کمی اجبارآمیزتر است، در غیر این صورت آن‌ها با طیف وسیعی از مشکلات دیگر روبرو هستند.

استفان والت: درست است، و این‌جا جایی است که این دو تضاد شروع به تلاقی می‌کنند. تعدادی از کشورهای آسیایی وجود دارند که از جنگ تراشه‌ها و به همین ترتیب، قانون کاهش تورم و سایر اقداماتی که دولت بایدن برای حمایت از صنایع ایالات متحده انجام می‌دهد، خوشحال نیستند. برخی از شرکای آسیایی ما در مورد سیاست ما در قبال چین خرسند نیستند. آن‌ها از پیامدهای اقتصادی کاری که ما در اینجا انجام می‌دهیم، که مستقیماً بر آنها تأثیر می‌گذارد، خوشحال نیستند، و این در مورد برخی از شرکای اروپایی ما نیز صادق است. هلندی‌ها، به ویژه، از تلاش‌های ما برای کشاندن آنها به جنگ تراشه با چین ناراحت هستند. آن‌ها چین را یک تهدید قریب الوقوع نمی دانند و این یک هزینه اقتصادی آشکار برای آنها است.

نمره به سیاست خارجه بایدن

فارین پالیسی: شما یک استاد روابط بین‌الملل هستید. شما برای امرار معاش نمره می دهید. سیاست خارجی دولت بایدن را در سال 2022 چگونه ارزیابی می کنید؟

استفان والت: من به آنها یک B کلی می‌دهم و یادداشتی می نویسم که "A برای تلاش". و این به چیزی برمی‌گردد که اوایل امسال نوشتم که آنها در اجرای سیاست خارجی ایالات متحده بسیار ماهرتر از پیشینیان خود هستند. آن‌ها می‌دانند که چگونه ماشین‌‌ها را راه‌اندازی کنند. آن‌ها گاف‌های شرم‌آور زیادی نداشته یا لحظاتی که به نظر می‌رسد آماتور باشند. آن‌ها کار بسیار چشمگیری در جمع آوری ائتلاف ضد روسیه و جلب حمایت انجام داده‌اند. مطمئناً در اروپا، آنها به دلیل صحبت بسیار صریح قبل از جنگ در مورد آنچه که می دیدند و با همه اینها اثبات شده بودند، امتیازات زیادی به دست آوردند.

سرشکستگی‌های بایدن و برجام گرفتار در مارپیچ مرگ

فارین پالیسی: فقط برای ایفای نقش مخالف، خروج از افغانستان در سال 2021 تا حد زیادی ناموفق بود و اکنون طالبان در قدرت هستند. توافق هسته‌ای ایران انجام نشده و برنامه اتمی‌ش به پیش می‌رود. آیا موافق نیستید که حوزه‌های دیگری از سیاست خارجی ایالات متحده وجود دارد که به این خوبی عمل نکرده است؟

استفان والت: من دیدگاه متفاوتی نسبت به افغانستان نسبت به همه دارم، و شایان ذکر است که پس از انبوه انتقادات پس از خروج ایالات متحده از این کشور، این موضوع به تازگی از بین رفت. از این نظر، غریزه استراتژیک رئیس‌جمهور جو بایدن مبنی بر این‌که این یک منفعت حیاتی برای ایالات متحده به اثبات رسیده است. من همچنین معتقدم، اگرچه، بله، عقب نشینی به طور کاملا درست اتفاق نیفتاد، ما می توانستیم آن را 10 بار انجام دهیم و در 9 بار از این 10 بار خیلی خوب کار نمی کرد، زیرا مشکلی که با آن روبرو بودیم ذاتا دشوار بود. هیچ راهی برای بیرون آمدن بدون ایجاد آشفتگی پشت سرمان وجود نداشت.

رویداد دیگر در سال 2022 تشخیص این موضوع است که [برنامه جامع اقدام مشترک] در یک مارپیچ مرگ قرار دارد، احیا نمی‌شود و می‌توان دولت را به خاطر عدم اولویت کافی برای آن مقصر دانست. بله، آنها مذاکرات را آغاز کردند، اما تنها راه برای انجام این کار این بود که این کار را خیلی سریع پس از روی کار آمدن انجام دهند، در حالی که هنوز یک دولت موافق‌تر با توافق در ایران روی کار بود. به محض این‌که آن‌ها اجازه دادند که این پنجره از بین برود، انتخابات ایران یک دولت تندروتر را به قدرت رساند، آن‌گاه آن‌ها هرگز به راحتی به توافق نرسیدند. بنابراین من به آن‌ها نمره بالایی برای آن نمی‌دهم، اما آن ها به این نتیجه رسیدند که نمی‌توانند زودتر آن را انجام دهند.

فارین پالیسی: سالی بود که انتخابات زیادی در آمریکای لاتین برگزار شد. برخی از تحلیلگران گفته اند که اکنون شاهد بازگشت سیاست چپ در آمریکای لاتین هستیم. حس شما چیست؟ آیا روند منطقه‌ای گسترده‌تری وجود دارد که می‌توانید از انتخاباتی که در آمریکای لاتین دیده‌ایم تشخیص دهید؟

استفان والت: دیدن الگوهای بزرگ در اینجا همیشه وسوسه انگیز است، اما آنچه که ما واقعاً می بینیم انعکاسی از مشکل مزمن حکمرانی ناپایدار در بسیاری از کشورهای قاره است. بنابراین، وقتی با هر مجموعه‌ای از اختلالات، خواه اقتصادی یا مالی یا کووید، مواجه می‌شود، می‌بینید که سیاست به طرق مختلف به هم ریخته می‌شود. در هر لحظه، به نظر می‌رسد که سمت راست صعودی است، یا چپ ممکن است صعودی باشد، اما من مشاهده نمی‌کنم که یک نوع الگوی پایدار در آنجا ظهور کند.

من فکر می‌کنم که توجه کم ما در دنیای سیاست خارجی به آمریکای لاتین، با توجه به اینکه آنچه در آمریکای لاتین و مرکزی و در مکزیک اتفاق می‌افتد ممکن است بازتاب مستقیم بیشتری بر سیاست داخلی ما داشته باشد.