به گزارش اکوایران، گذار جهانی به انرژیهای پاک، شامل برق، باتری، خودروهای برقی و انرژی بادی و خورشیدی، جهان را از وابستگی به نفت و گاز به وابستگی به مواد معدنی حیاتی مانند لیتیوم، مس، کبالت، نیکل، گرافیت و عناصر نادر خاکی سوق میدهد.
این تغییر بنیادین، نگرانیهایی درباره امنیت عرضه، تمرکز تولید و پیامدهای ژئوپلیتیکی ایجاد کرده است.
مجمع جهانی اقتصاد در این گزارش توضیح میدهد که بیشتر این نگرانیها قابل مدیریت هستند و اگر بازارها و سیاستها درست عمل کنند، دوران انرژی پاک تکرار بحرانهای نفتی را به همراه نخواهد داشت.
بیشتر نگرانیها از سمت عرضه است: آیا تولید جهانی میتواند همپای تقاضای فزاینده پیش برود؟
پیشبینیها نشان میدهد تقاضای لیتیوم ممکن است تا ۱۰ برابر افزایش یابد، در حالی که بازار فعلی آن بسیار کوچک است.
تولید این مواد در چند کشور متمرکز است، مثلاً چین در فرآوری بیشتر مواد معدنی (از جمله عناصر نادر خاکی و گرافیت) تسلط دارد، شیلی و استرالیا در لیتیوم، و جمهوری دموکراتیک کنگو در کبالت.
بااینحال، برخلاف نفت، این تمرکز الزاماً به معنای کنترل سیاسی بازار نیست. چون مصرف این مواد بیشتر در پروژههای جدید اتفاق میافتد، تقاضا میتواند به سرعت با شرایط بازار سازگار شود.
در ضمن، بسیاری از شرکتهای معدنی تحت نفوذ بازار هستند نه دولتها.
نوآوری نیز در سمت عرضه نقش بزرگی دارد. روشهایی مانند استخراج مستقیم لیتیوم از آبنمک یا بازیافت پسماندهای معدنی میتواند منابع جدیدی ایجاد کند و وابستگی به مناطق محدود را کاهش دهد.
برخلاف نفت که در فرآیند مصرف نابود میشود، بیشتر مواد معدنی حیاتی قابل بازیافتاند. این یعنی با پیشرفت فناوری میتوان بخش زیادی از نیاز آینده را از طریق بازیافت تأمین کرد.
همچنین فناوریهای جایگزین، مصرف برخی مواد را کاهش میدهد. مثلاً استفاده از باتریهای لیتیوم فسفات آهن (LFP) باعث کاهش تقاضا برای کبالت و نیکل شده است.
در آینده نیز ممکن است باتریهای سدیم یون جایگزین باتریهای لیتیومی شوند و تا ۴۰٪ از نیاز به لیتیوم بکاهند.
گزارش تأکید میکند که پیشبینی دقیق آینده تقریباً ناممکن است. اما دو محور سیاستی اهمیت ویژه دارد:
کشورها باید بین دخالت مستقیم دولت و اعتماد به بازار آزاد تعادل برقرار کنند.
سیاستها باید به جای «خودکفایی ملی» بر تنوع جهانی عرضه متمرکز باشند، زیرا انحصار داخلی میتواند بازار را شکننده کند.
گزارش پیشنهاد میکند دولتها برای کاهش خطرات، اقدامات مفیدی انجام دهند، از جمله:
افزایش شفافیت دادهها درباره تولید و قیمتها؛
ایجاد بازارهای آتی برای پیشبینی کمبودها و جذب سرمایه؛
سرمایهگذاری مشترک در نوآوریهای فناورانه برای بهبود استخراج، بازیافت و جایگزینی مواد؛
انجام ارزیابیهای دورهای جهانی از وضعیت عرضه و تقاضا.
گزارش نتیجه میگیرد که وابستگی به مواد معدنی حیاتی اجتنابناپذیر است، اما با سیاستگذاری هوشمند و نوآوری میتوان آن را بهدرستی مدیریت کرد.
بازار و فناوری در این حوزه انعطافپذیرتر از نفت هستند، و اگر کشورها همکاری کنند، گذار به انرژی پاک نهتنها تهدید نیست، بلکه فرصتی برای ایجاد نظام اقتصادی پایدارتر و عادلانهتر خواهد بود.
