منصوره محمدی، اکوایران: شامپانزه بعد از باز شدن در قفسِ رهاسازی، مستقیم جِین را بغل کرد، مردِ همراهِ جِین با تعجب پرسید که چطور شامپانزه این خانم را میشناسد در حالی که تاکنون او را ندیده است و جِین گودال در پاسخ گفت که این یک ارتباط روحی است.
جِین گودال، حفاظتگر بزرگ محیط زیست جهان در نخستین روز اکتبر 2025 در سن 91 سالگی درگذشت. زندگی او در پیوند با طبیعت و در تلاش برای نجات طبیعت گره خورده بود و نخستین کسی بود که رفتارشناسی شامپانزهها را آغاز کرد و دریافت که آنها چقدر به انسانها نزدیک هستند و میتوانند از ابزارها استفاده کنند. او با یک رویکرد نامتعارف، شامپانزهها را به جای شمارهگذاری، نامگذاری کرد و در مطالعات خود بر رفتار اجتماعی آنها تمرکز کرد. همین رویکرد نشان داد که آنها روابط خانوادگی پیچیدهای دارند و احساسات متنوعی از خود بروز میدهند. او در مطالعه دیگری نشان داد که شامپانزهها از چوب به عنوان ابزاری برای شکار موریانه استفاده میکنند و همین کشف، ایده انسان به عنوان تنها گونه قادر به استفاده از ابزار را به چالش کشید و به گفته موسسه گودال «این کشف یکی از دستاوردهای بزرگ علمی قرن بیستم محسوب میشود.»
او نخستین دانشمندی بود که به جهان توضیح داد، شامپانزههای ماده فقط هر چهار و نیم تا شش سال یک بار قادر به زایمان هستند. او کشف کرد که شامپانزه ماده برای نخستین بار نوزاد خود را از نرهای بالغ پنهان میکند که این اقدام منجر به بروز نمایشی دیوانهوار از سوی شامپانزه نر میشود، حال آنکه مادران باتجربه بعد از زایمان چنین کاری را نمیکنند، به نرهای بالغ اجازه میدهند نوزاد را ببینند و در یک محیط آرامتر کنجکاوی آنها را نسبت به نوزاد تازه به دنیا آمده، برطرف میکنند.
جین گودال در جولای سال 1960 زمانی که 26 ساله بود از انگلستان به تانزانیا رفت و سفر حرفهای خود را در جنگلهای تانزانیا آغاز کرد. سفری که آغازی بر پرچمداری زنان در حوزه حفاظت شد و گودال را بعدها به عنوان رهبر جنبشهای حفاظت از حیوانات تبدیل کرد.
موسسهای که او در سال 1977 تاسیس کرد، درباره گودال میگوید: «او برای مطالعه شگفتانگیز شامپانزهها به جنگل رفت و برای نجات آنها از جنگل بیرون آمد.» نخستین تجربه او که با بودجهای ناچیز و توسط یک نیکوکار تامین شد، در چهار ماه نخست بینتیجهبود، چرا که این گونه از پستانداران آنقدر ترسو بودند که به او اجازه نمیدادند برای مشاهده به آنها نزدیک شود اما بالاخره یکی از آنها به گودال اجازه داد، نزدکیش شود و به کشف مهم خود درباره استفاده شامپانزهها از ابزار برسد.
گودال 32 کتاب نوشته است که 15 مورد از آنها برای کودکان است؛ «دوستان من شامپانزههای وحشی/1967»، «در سایه انسان/1971» و «از میان پنجره/1990» سه کتاب پرطرفدار گودال است. او در مقالات و کتابهای خود توصیفات زنده و پویایی از تجربههای علمی و میدانی ارائه میکرد و به همین دلیل طرفداران بسیاری در میان دوستداران محیط زیست داشت.
حضور و موفقت او به عنوان یک زن در جایگاه علمی که تا پیش از این چنین کشفیات مهمی را به دست نیاورده بود، نه تنها گودال را به یکی از دانشمندان مشهور قرن بیستم تبدیل کرد، بلکه در را برای حضور زنان بیشتری در حوزه عمدتا مردانه حفاظت و حتی دیگر علوم گشود. زنانی از جمله دایان فوسی، بیروته گالدیکاس، شریل نات و پنی پترسون، از جمله کسانی بودند که در حوزه تحقیقات رفتار نخستیها تسلط پیدا کردند.
تانزانیا در سال 1978 به افتخار گودال، منطقه حفاظت شده «گومبه استریم» را به عنوان یک پارک ملی تعیین کرد و سازمان ملل نیز در سال 2002 او را به عنوان پیامآور صلح و بالاترین نشان اتفخار سازمان ملل برای شهروند جهانی معرفی کرد.
«نباید اجازه دهیم این اکوسیستم فروبپاشد. ما پنجره زمان را داریم، ابزارها را داریم و میدانیم که باید چکار کنیم. اما آیا خواهیم توانست؟..تصور کنید که بشر در آستانه ورود به یک تونل تاریک و طولانی است که در انتهای آن ستاره کوچکی قرار دارد که آن امید است. اینکه در دهانه تونل بنشینیم و در رویای امیدی باشیم که به ما برسد درست نیست.» این بخشی از سخنان گودال است که با باور به آنها راه حفاظت از حیات وحش را هموار کرد. او عقیده داشت که مردم باید به خانه، محل زندگی و جامعهی خود فکر کنند و همانجا دست به عمل بزنند و اوضاع را بهتر کنند. او معتقد بود تغییر به همین سادگی است که ایجاد میشود و این به شما احساس خوبی خواهد داد و کار شما الهام بخش جامعه خواهد شد.
