به این معنا که در نتیجه صدور حکم در هر دو پرونده، کسی که ملک را در تصرف دارد به حکم دادگاه ملک از تصرف وی بیرون می آید و ملک به محکوم له (خواهان) تحویل داده می شود. ولی تفاوت مبنایی دارند به این معنا که نوع تصرف و منشأ تصرفِ متصرف و همچنین اینکه خواهان چه مدارکی در دست داشته باشد در تعیین هر یک از آن ها موثر است.

فرض اول) فرض کنید رامین مالک یک واحد آپارتمانا است و آن را 3 سال پیش به مژگان (دخترخاله رامین) تحویل داده است تا به صورت موقت در آن سکونت کند. اکنون رامین، ملک خود را نیاز دارد ولی مژگان تخلیه نمی کند. رامین، چه دعوایی باید مطرح کند؟

پاسخ این سوال در ادامه و پس از طرح کردن فرض های مختلف داده خواهد شد.

فرض دوم) فرض کنید رامین که مالک ملک است و ملک در تصرف خودش است به خارج از کشور سفر می کند و مژگان که از سفر طولانی مدت رامین مطلع است، ملک را تصرف می کند. پس از 3 سال که رامین بر می گردد ملک را در تصرف مژگان می بیند. در اینجا باید چه دعوایی مطرح شود؟

فرض سوم) فرض کنید رامین مالک ملک نیست و از دوست خود آپارتمان را گرفته تا مدتی در آن سکونت کند. ولی پس از مسافرت رامین، مژگان آپارتمان را تصرف می کند. در اینجا آیا اصولاً می توان دعوایی مطرح نمود؟

پاسخ سوال اول) در فرض اول که رامین مالک است و ملک خودش را در اختیار مژگان قرار داده است ولی اکنون مژگان ملک را تحویل نمی دهد، قطعاً می توان دعوای خلع ید مطرح نمود. چرا خلع ید؟ آیا رفع تصرف عدوانی هم می توان مطرح نمود؟ در پاسخ باید گفت پایه دعوای خلع ید، مالکیت است. در دعوای خلع ید، مالک، غاصب را ملزم می کند که مالش را از استیلاء و تصرف غاصبانه غاصب خارج کرده و به تصرف خودی در بیاورد.

ولی اینکه آیا می تواند دعوای حقوقی یا کیفری تصرف عدوانی مطرح نماید یا خیر محل اختلاف است. چرا که شرط طرح دعوای تصرف عدوانی، عدوانی بودن تصرف است. یعنی اجازه مالک در آن تصرف نقش نداشته باشد. برخی نیز بر این عقیده اند همینکه به متصرف اعلام می کنیم که ملک را تحویل بده و نحویل نمی دهد، تصرف وی تبدیل به تصرف عدوانی می شود که البته این نظر طرفداران کمی دارد.

پاسخ سوال دوم) رامین مالک است و مژگان بدون رضایت رامین و در غیاب وی، آپارتمان را تصرف کرده است. در اینجا رامین هم می تواند تقاضای خلع ید کند و هم می تواند تقاضای رفع تصرف عدوانی در دادگاه حقوقی کند و هم می تواند شکایت کیفری تصرف عدوانی در دادگاه کیفری انجام دهد. چرا؟ به این دلیل که همچنان که گفته شد شرایط دعوی خلع ید به دلیل مالکیت رامین کاملاً فراهم است.

همچنین در دعوای تصرف عدوانی دو موضوع اهمیت دارد: 1) تصرف سابق خواهان (رامین) و تصرف بدون اذن و اجازه بعدی خوانده (مژگان)؛ که در اینجا هر دو مهیاست و رامین می تواند تقاضای رفع تصرف عدوانی به لحاظ حقوقی را مطرح نماید. از طرفی دعوای تصرف عدوانی کیفری 3 رکن دارد: 1) تصرف سابق شاکی (رامین) 2) تصرف بدون اجازه متهم (مژگان) و 3) مالکیت مال (رامین)؛ که در اینجا هر سه مهیاست و رامین می تواند شکایت تصرف عدوانی علیه مژگان مطرح کند.

پاسخ سوال سوم) رامین مالک ملک نیست و آپارتمان را از دوست خود گرفته تا مدتی در آن سکونت کند که پس از مسافرت رامین، مژگان آن را تصرف می کند. در پاسخ باید گفت که رامین در اینجا فقط می تواند دعوای رفع تصرف عدوانی در دادگاه حقوقی مطرح کند. چرا که پیش نیاز دعوای خلع ید و شکایت تصرف عدوانی در محاکم کیفری “مالکیت” است که در اینجا رامین آن را ندارد. ولی به استناد تصرف سابق خود می تواند تقاضای رفع تصرف را از دادگاه بخواهد.

5 نکته در خصوص فرق خلع ید و تصرف عدوانی

  • دعوای تصرف عدوانی غیر مالی است و هزینه دادرسی جزئی دارد؛ ولی دعوای خلع ید مالی است.

  • رسیدگی به دعوای رفع تصرف عدوانی خارج از نوبت است ولی رسیدگی به دعوای خلع ید طبق روال و در نوبت است.

  • در صورتی که دادگاه بدوی به رفع تصرف عدوانی رای بدهد سریعاً قابل اجراست و نیازی به قطعیت رای نیست ولی در دعوای خلع ید، رای صادره باید قطعی شود سپس روند اجرای آن از طریق اجرای احکام دادگستری پیگیری شود.

  • مبنای دعوای تصرف عدوانی، تصرف سابق خواهان است ولی مبنای دعوای خلع ید مالکیت خواهان است.

  • در دعوای رفع تصرف عدوانی، متصرف قبلی می تواند علیه متصرف فعلی طرح دعوا کند، حتی اگر متصرف فعلی مالک باشد. ولی دعوای خلع ید علیه مالک توسط غیر مالک امکان پذیر نیست.

لازم به ذکر است که مقاله فوق جنبه آکادمیک ندارد و فقط به ذکر چند نکته در خصوص موضوع پرداخته شده است. جهت طرح پرونده فقط به اطلاعات فوق اکتفا نکنید و از وکیل امور ملکی مشورت بگیرید. برای کسب مشاوره حقوقی و سپردن پرونده خلع ید، تصرف عدوانی یا سایر موارد به سایت وکیل سایت مراجعه نمایید.

آدرس سایت: www.vakilsaya.ir