چرا دور سوم مذاکرات ایران و آمریکا دشوارتر خواهد بود؟

به گزارش اکوایران، ایالات متحده و ایران قرار است امروز سومین دور از مذاکرات هسته‌ای خود را آغاز کنند؛ مذاکراتی که کارشناسان آن را ورود به مرحله‌ای دشوارتر از گفتگوهای فنی توصیف می‌کنند، و واشنگتن در این مرحله شرایط خود را به طور رسمی مطرح خواهد کرد.

مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، روز چهارشنبه اعلام کرد که آمریکا انتظار ندارد ایران به غنی‌سازی مستقل مواد هسته‌ای خود بپردازد، بلکه ترجیح می‌دهد سوخت هسته‌ای مورد نیاز برای برنامه انرژی غیرنظامی خود را وارد کند. این در حالی است که ایران بارها اعلام کرده است که حق غنی‌سازی اورانیوم برایش غیرقابل مذاکره است.

به نوشته سی‌ان‌ان، با وجود تهدید رئیس‌جمهور دونالد ترامپ به حملات نظامی آمریکا و اسرائیل علیه سایت‌های هسته‌ای ایران در صورت عدم پذیرش توافق، هر دو طرف مذاکرات پیشین را مثبت ارزیابی کرده‌اند.

با این حال، مذاکرات روز شنبه ممکن است پیچیده‌تر باشند، چرا که قرار است درباره جزئیات برنامه هسته‌ای ایران گفتگو شود؛ حوزه‌ای که تهران و واشنگتن همچنان اختلافات عمیقی بر سر آن دارند.

ترامپ چه می‌خواهد و مسائل اصلی کدام‌اند؟

رئیس‌جمهور اعلام کرده که خواهان توافقی «قوی‌تر» با ایران نسبت به توافقی است که در سال ۲۰۱۵ در دوره دولت اوباما حاصل شد؛ اما طی ماه گذشته، مقامات آمریکایی در مورد خواسته‌هایشان مواضع متناقضی اتخاذ کرده‌اند.

در حالی که هدف اعلامی آمریکا «جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای» است، همچنان مشخص نیست که آیا ایالات متحده خواهان برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران - از جمله بخش انرژی غیرنظامی آن - است یا این‌که با وجود چنین برنامه‌ای موافق است، به شرطی که ایران از غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور دست بکشد.

در همین ماه، استیو ویتکاف، نماینده ترامپ در مذاکرات هسته‌ای با ایران، گفت نیازی نیست ایران اورانیوم را بیش از میزان مورد نیاز برای یک برنامه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز غنی‌سازی کند. با این حال، او مستقیماً خواستار توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم یا برچیدن برنامه هسته‌ای ایران نشد.

اما یک روز بعد، او در بیانیه‌ای در شبکه اجتماعی «ایکس» موضع خود را تغییر داد و گفت هر توافق نهایی با ایران مستلزم «توقف و حذف کامل برنامه غنی‌سازی و تسلیحاتی هسته‌ای» این کشور خواهد بود.

در همین حال، پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، خواستار برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران شده است.

از سوی دیگر، مارکو روبیو روز چهارشنبه در مصاحبه‌ای گفت ایران می‌تواند برنامه هسته‌ای غیرنظامی داشته باشد، اما باید سوخت هسته‌ای مورد نیاز خود را وارد کند و در داخل تولید نکند.

روبیو به روزنامه فری پرس گفت: «اگر آن‌ها بخواهند، مسیری برای داشتن یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی و صلح‌آمیز وجود دارد. اما اگر بر غنی‌سازی اورانیوم پافشاری کنند، در این صورت تنها کشوری خواهند بود که بدون داشتن برنامه تسلیحات هسته‌ای، همچنان به غنی‌سازی ادامه می‌دهد. به نظر من، این مسئله مشکل‌زاست.»

گرچه در اغلب کشورهایی که اورانیوم را در داخل غنی‌سازی می‌کنند، برنامه تسلیحات هسته‌ای هم وجود دارد، اما برخی کشورها از این قاعده مستثنی هستند. برای مثال، برزیل بخشی از نیاز اورانیوم خود برای برنامه انرژی هسته‌ای را در داخل کشور غنی‌سازی می‌کند.

در همین حال، کنسرسیوم هسته‌ای انگلیس-آلمان-هلند موسوم به «یورنکو» نیز در آلمان و هلند تأسیسات غنی‌سازی دارد، در حالی که هیچ‌یک از این کشورها تسلیحات هسته‌ای ندارند. این کشورها، همچون ایران، عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای سازمان ملل (NPT) هستند؛ پیمانی که هدف آن جلوگیری از اشاعه تسلیحات هسته‌ای است.

هفته گذشته، کریس رایت، وزیر انرژی آمریکا، در گفت‌وگو با نیویورک تایمز در عربستان سعودی اعلام کرد که ریاض و واشنگتن در «مسیر» دستیابی به توافقی هستند که ممکن است به عربستان اجازه دهد اورانیوم را در خاک خود غنی‌سازی کند.

او گفت: «موضوع اصلی، کنترل فناوری‌های حساس است. آیا راه‌حل‌هایی وجود دارد که اجازه غنی‌سازی در عربستان را بدهد؟ بله.»

موضع ایران چیست؟

ایران بر حق خود برای غنی‌سازی اورانیوم پافشاری کرده و دولت ترامپ را به ارسال پیام‌های ضدونقیض متهم کرده است.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و نماینده کشور در مذاکرات هسته‌ای گفت: «برنامه غنی‌سازی ایران یک موضوع واقعی و اصیل است، و ما آماده‌ایم برای رفع نگرانی‌های احتمالی اعتمادسازی کنیم، اما موضوع غنی‌سازی غیرقابل مذاکره است.»

تهران خطوط قرمز خود را در مذاکرات مشخص کرده است، از جمله «زبان تهدیدآمیز» دولت ترامپ و «خواست‌های بیش از حد درباره برنامه هسته‌ای ایران». همچنین رسانه‌های ایرانی اعلام کرده‌اند که ایالات متحده باید از طرح مسائل مرتبط با صنایع دفاعی ایران خودداری کند، که احتمالاً اشاره به برنامه موشک‌های بالستیک ایران دارد.

در همین حال، رهبر ایران با احتیاط فراوان به مذاکرات نزدیک شده است و در نخستین اظهارات خود درباره این موضوع گفت که تهران نسبت به مذاکرات با آمریکا «نه بیش از حد خوش‌بین است و نه بیش از حد بدبین».

تهران همچنین تلاش کرده توافق احتمالی هسته‌ای را به‌عنوان فرصتی سودآور برای آمریکا نیز جلوه دهد. این هفته، عراقچی بر احتمال مشارکت شرکت‌های آمریکایی در برنامه انرژی هسته‌ای ایران تأکید کرد و وعده داد که «ده‌ها میلیارد دلار قرارداد بالقوه» در انتظار آن‌ها خواهد بود.

چه موانع احتمالی دیگری در پیش است؟

هم‌زمان با مذاکرات سطح بالا بین عراقچی و ویتکاف در روز شنبه، تیم‌های فنی نیز کار بر روی جزئیات یک توافق احتمالی را آغاز خواهند کرد.

تامِی بروس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، روز پنج‌شنبه اعلام کرد که مایکل آنتون، رئیس برنامه‌ریزی سیاست‌گذاری در وزارت خارجه، ریاست تیم فنی آمریکا را بر عهده خواهد داشت.

به گفته یک منبع آگاه، این تیم شامل حدود ۱۲ کارشناس در سطح اجرایی از نهادهای مختلف دولت آمریکا خواهد بود و بر روی جزئیات فنی مسیر رسیدن به توافقی جدید تمرکز خواهد کرد، از جمله مسائل مربوط به لغو تحریم‌ها و محدودیت‌های مربوط به برنامه هسته‌ای ایران.

تریتا پارسی، معاون اجرایی مؤسسه کوئینسی مستقر در واشنگتن، گفت که مذاکرات فنی «چالش‌برانگیز» خواهند بود چرا که قرار است به مسائلی بپردازند که در توافق ۲۰۱۵ دنبال نشدند. او افزود: «این نیازمند تخصص فنی است تا مطمئن شویم ایده‌های مختلف واقعاً قابلیت اجرا دارند.»

علاوه بر موضوع غنی‌سازی، ممکن است پیچیدگی‌های بیشتری ایجاد شود، مانند درخواست واشنگتن برای برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران به سبک لیبی؛ پیشنهادی که اسرائیل بر آن پافشاری دارد.

لیبی در سال ۲۰۰۳ برنامه هسته‌ای خود را به امید آغاز دورانی تازه در روابط با ایالات متحده پس از دو دهه تحریم نفتی علیه رژیم معمر قذافی کنار گذاشت.

اما پس از حذف برنامه هسته‌ای، لیبی به‌دنبال قیام سال ۲۰۱۱ که با حمایت ناتو انجام شد، وارد جنگ داخلی شد؛ قیامی که به سرنگونی رژیم قذافی و قتل او انجامید.

مقامات ایرانی بارها هشدار داده‌اند که توافقی مشابه از همان ابتدا مردود خواهد بود.

پارسی همچنین هشدار داد که اگر ایالات متحده خواستار آن شود که محدودیت‌های اعمال‌شده بر برنامه هسته‌ای ایران «دائمی» باشند، می‌تواند مانعی دیگر در مسیر مذاکرات ایجاد کند.

او گفت: «یعنی برخلاف توافق‌های معمول کنترل تسلیحات، که محدودیت‌ها در آن‌ها محدود به زمان هستند و در نهایت به پایان می‌رسند، این توافق اینگونه نباشد.»

توافق سال ۲۰۱۵ تاریخ انقضا داشت و قرار بود در اکتبر ۲۰۲۵ به پایان برسد، مگر آنکه شورای امنیت سازمان ملل تصمیم دیگری اتخاذ کند.

ترامپ که در سال ۲۰۱۸ از این توافق خارج شد، محدودیت زمانی ۱۰ ساله آن را به شدت مورد انتقاد قرار داد و گفت حتی اگر ایران به‌طور کامل به تعهداتش عمل کند، می‌تواند در مدت زمانی کوتاه به آستانه هسته‌ای برسد.

پارسی در ادامه گفت که ممکن است فرصتی برای تمدید مدت زمان محدودیت‌ها وجود داشته باشد: «اما هر تلاشی برای اعمال محدودیت‌های دائمی و همیشگی احتمالاً با شکست مواجه خواهد شد و شاید این شکست از پیش طراحی شده باشد.»

موضع اسرائیل چیست؟

اسرائیل یکی از سرسخت‌ترین طرفداران برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران است.

منابع آگاه پیش‌تر گفته بودند که خبر آغاز مذاکرات هسته‌ای میان آمریکا و ایران «قطعاً مورد پسند اسرائیل نیست» و مشخص نیست که آیا نتانیاهو از قبل در جریان این مذاکرات قرار گرفته یا در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت داشته است یا نه.

تنها توافقی که برای نتانیاهو قابل قبول خواهد بود، توافقی «به سبک لیبی» است -یعنی انصراف کامل ایران از برنامه هسته‌ای.

روزنامه نیویورک تایمز هفته گذشته گزارش داد که ترامپ از اسرائیل خواسته است که دست‌کم تا ماه آینده از حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران خودداری کند تا فرصت برای پیشرفت مذاکرات با تهران فراهم شود. دفتر نخست‌وزیر اسرائیل صحت این گزارش را رد نکرد، اما تأکید کرد که اقدامات اسرائیل باعث عقب‌افتادن برنامه هسته‌ای ایران شده است.

ترامپ در پاسخ به این گزارش گفت: «نمی‌گویم منصرف‌شان کردم، اما عجله‌ای هم برای انجام این کار ندارم، چون فکر می‌کنم ایران می‌تواند کشوری بزرگ باشد و بدون جنگ و مرگ، زندگی خوبی داشته باشد.»