چگونه این کشور اروپایی در تور پوتین افتاد؟

به گزارش اکوایران، پرچم‌های آبی با ستاره‌های طلایی اتحادیه اروپا بالای همه چیز در سراسر کشور گرجستان، از وزارتخانه‌های دولتی گرفته تا ایستگاه‌های پلیس محلی کوچک، به چشم می‌خورد و تقریباً به اندازه پرچم ملی قرمز و سفید با صلیب سنت‌جورج در همه‌جا دیده می‌شود.

به نوشته متیو توستِوین برای وبگاه نیوزویک، علی‌رغم وفور نمادهای غربی در گرجستان و حمایت قاطع مردمش برای پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو، مسکو در حال پیش‌برد روابطش با تفلیس بوده و رابطه دولت گرجستان با ایالات متحده و سایر قدرت‌های غربی در سرازیری تندی قرار دارد. در حالی که کشورهای غربی به همبستگی غرب علیه جنگ روسیه در اوکراین مباهات ورزیده و از ورود فنلاند و سوئد به اردوگاه ناتو خبر داده‌اند، به نظر می‌رسد که گرجستان که زمانی آرزوی عضویت در آن را داشت، مسیر دیگری پیش گرفته است.

جمعیت ۳.۷ میلیون نفری گرجستان تنها یک‌سوم جمعیت ایالتی به همین نام در ایالات متحده بوده و در زمانی که جنگ‌های اوکراین و خاورمیانه شعله‌ور بوده، منطقه قفقاز در صدر نگرانی‌های ایالات متحده قرار ندارد. اما این منطقه از نظر استراتژیک حائز اهمیت است. این منطقه در مرز جنوبی روسیه و شمالی ایران قرار داشته و همچنین مسیر گذر خطوط لوله انرژی است. اینکه آیا غرب قادر خواهد بود گرجستان را در حوزه نفوذ خود نگه دارد، توسط کشورهایی که در حال ارزیابی گزینه‌های خود در دنیای پساسلطه آمریکایی هستند، از نزدیک دنبال می‌شود.

چگونه مسکو تفلیس را از غرب دزدید؟

اپوزیسیون طرفدار غرب گرجستان معتقدند جنگی ترکیبی برای اعمال کنترل توسط روسیه در کشورشان جریان داشته و این می‌ترسند که انتخابات اکتبر ممکن است آخرین فرصت برای معکوس‌کردن این تغییر باشد. جورجی واشادزه، سیاستمدار اپوزیسیون به نیوزویک گفت: «ما قبلاً بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بوده‌ایم و می‌دانیم که این به چه معناست. ما این انتخابات را انتخابات ژئوپلیتیکی برای گرجستان می‌نامیم».

کشورهای غربی معترض چیزی هستند که آن را چرخش روزافزون اقتدارگرایانه حزب حاکم رویای گرجستان می‌نامند؛ زیرا تفلیس با تصویب قانون «نفوذ خارجی»، فعالان و رسانه‌ها را هدف قرار داده و همچنین تهدیدی برای اپوزیسیون به شمار می‌رود. حزب رویای گرجستان می‌گوید که قانون جدید برای جلوگیری از دخالت خارجی است.

دهه‌ها مشارکت گرجستان با نهادهای غربی نتوانسته عضویتش در اتحادیه اروپا جهت تحول اقتصادی و همچنین عضویت این کشور در ناتو برای ارائه تضمین‌های امنیتی پشتیبانی‌شده توسط ایالات متحده علیه روسیه را به ارمغان آورد.

در همین حال، جنگ روسیه در اوکراین به شک و تردیدهایی دامن زده که غرب در مواقع اضطراری قابل اعتماد نیست؛ برای کشوری که سال ۲۰۰۸ مورد تجاوز روسیه قرار گرفت و هیچ‌کس به کمک آن نیامد، وعده حمایت و کمک اعتبار چندانی ندارد. اکنون در مناطق جدایی‌طلب که تقریباً یک‌پنجم مساحت گرجستان را تشکیل می‌دهند، نیروهای روسیه مستقر هستند.

کورنلی کاکاچیا، مدیر مؤسسه سیاست گرجستان به نیوزویک گفت: «غرب در حال از دست دادن رقابت استراتژیک است. چین، ترکیه، ایران و همچنین روسیه در منطقه وجود دارند».

تحلیلگران سیاسی می‌گویند پیامدهای بالقوه شکست غرب در این رقابت فراتر از قفقاز است. لورا لیندرمن، پژوهشگر ارشد مرکز اوراسیای شورای آتلانتیک گفت: «از دست دادن گرجستان به مدار روسیه یک شکست قابل‌توجه با پیامدهای ژئوپلیتیک، استراتژیک و نمادین برای ایالات متحده، ناتو و غرب خواهد بود». او افزود گفت: «گرجستان وصل‌کننده اوراسیا و اروپا بوده و از این روی، برای تلاش‌های غرب جهت تنوع‌بخشی منبع انرژی، به ویژه به عنوان یک مسیر ترانزیت برای منابع انرژی دریای خزر به اروپا حائز اهمیت است. این یک پیروزی برای پوتین و یک شرمساری برای ناتو و غرب خواهد بود».

روابط بین دولت رویای گرجستان و کشورهای غربی طی ماه‌های اخیر سریعاً رو به افول گذاشته، حتی اگر همچنان از بر روی کاغذ متعهد به پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو باشد. فرآیند الحاق گرجستان به اتحادیه اروپا در ماه جولای به دلیل قانون «نفوذ خارجی» این کشور که شاهد هفته‌ها اعتراضات گسترده بود، متوقف شد. اتحادیه اروپا نیز ۳۲ میلیون دلار کمک نظامی به تفلیس را مسدود کرد. پاول هرزچینسکی، سفیر اتحادیه اروپا در تفلیس در آن زمان گفت: «این تازه قدم اول است».

به عنوان نشانه‌ای از نارضایتی واشنگتن، پنتاگون مانورهای نظامی سالانه با گرجستان را به تعویق انداخت. ایالات متحده همچنین تحریم ویزا علیه سیاستمداران گرجی را اعلام کرد که به گفته آن‌ها «مسئول یا همدست در تضعیف دموکراسی» بودند.

الکساندر کروو-آساتیانی، سیاستمدار اپوزیسیون گفت: «برای اولین‌بار در تاریخ خود، ما به قرارگرفتن در مسیر واقعی ادغام بسیار نزدیک بودیم» او افزود: «اکنون کاملاً متوقف شده‌ایم. ما بحران دیپلماتیک با اتحادیه اروپا و ایالات متحده داریم».

یکی از نشانه‌های تغییر اولویت‌ها، مرکز اطلاعات رسمی ناتو و اتحادیه اروپا در مرکز تفلیس است. یک فروشنده گل جلوی پله‌ها ایستاده و یک ردیف پرچم در طبقه همکف یک اتاق بزرگ قرار داشت. در یک بعد از ظهر کاری هیچ بازدیدکننده‌ای دیده نمی‌شد و یک نگهبان امنیتی گفت که این مرکز بسته است؛ اگرچه مرکز در ایمیلی به نیوزویک گفت که این حرف اشتباه بوده و افزود: «به طور فعال در فعالیت‌هایی با هدف افزایش آگاهی در مورد ادغام اروپایی و یوروآتلانتیک گرجستان مشغول است».

بن‌بست اپوزیسیون

در مواجهه با انتقادات غرب، رویکرد حاکمان رویای گرجستان سخت‌تر شده است. هفته گذشته، این حزب گفت که اگر در انتخابات اکتبر پیروز شود، حزب اپوزیسیون جنبش ملی متحد را محاکمه خواهد کرد. رهبران رویای گرجستان مخالفان را حامیان «جنگ جهانی حزبی» سازماندهی‌شده خارجی معرفی خوانده که ظاهراً به دنبال طولانی‌کردن جنگ اوکراین، گشودن جبهه دیگری علیه روسیه از گرجستان و حمایت از ایدئولوژی‌های «شبه‌لیبرال»، مانند ترویج ایدئولوژی‌های جنسی و جنسیتی است. رویای گرجستان مراسم افتتاحیه بحث‌برانگیز بازی‌های المپیک پاریس را نمونه‌ای دانست از اینکه چرا گرجستان به قانون جدید دیگری برای محافظت از ارزش‌های خانوادگی و خردسالان نیاز دارد.

این حزب با استدلال بر اینکه تنها پیروزی آن می‌تواند روابط با اتحادیه اروپا و آمریکا را بازنشانی کند، گفت: «انتخابات پارلمانی ۲۰۲۴ نوعی همه‌پرسی است که در آن، مردم گرجستان باید سرانجام تصمیم بگیرند که بین جنگ یا صلح، انحطاط اخلاقی یا ارزش‌های سنتی و وابستگی برده‌وار به نیروهای خارجی یا یک دولت مستقل و حاکم، کدام را می‌خواهند».

مخالفان رویای گرجستان معتقدند که در انتخاباتی عادلانه می‌توانند پیروز شوند. آن‌ها به حمایت مردم برای پیوستن به اتحادیه اروپا اشاره می‌کنند که طبق نظرسنجی غیرانتفاعی مؤسسه ملی دموکراتیک در تفلیس، در سال گذشته نزدیک به ۸۰ درصد بود. زیرا اگرچه بسیاری از گرجی‌ها ممکن است با سیاست‌های اجتماعی لیبرال اروپا موافق نباشند، اما آرزوی آزادی حرکت، تجارت، مشاغل و سرمایه‌گذاری دارند که تنها عضویت در اتحادیه می‌تواند به ارمغان بیاورد.

واشادزه گفت: «تنها مشکل ما مکانیزم عظیم اطلاعات نادرست در گرجستان است. آن‌ها رسانه‌ها و کانال‌های تلویزیونی در اختیار دارند. آن‌ها از اینترنت بسیار استفاده کرده و میلیون‌ها دلار برای شستشوی مغزی مردم سرمایه‌گذاری می‌کنند».

اپوزیسیون نیز همچنان چنددسته باقی مانده است. کارشناسان به مزایای دیگر رویای گرجستان اشاره می‌کنند که عبارت است از منابع مالی عظیم بیدزینا ایوانیشویلی، الیگارش میلیاردر، نخست‌وزیر سابق و ثروتمندترین مرد این کشور که کاخ فولاد و شیشه‌ای او در بالای پایتخت قرار دارد که شبیه مقر شخصیت‌های منفی فیلم‌های جیمز باند است.

کاکاچیا گفت: «در این کشور پیروزی در انتخابات بسیار دشوار است زیرا تقریباً ۳۰۰ هزار کارمند دولتی تحت تأثیر دولت بوده، بنابراین می‌توانند از آن‌ها برای منابع اداری در طول انتخابات سوءاستفاده کنند. علاوه بر این، ۸۰ درصد از کسب‌وکارهای گرجستان از حزب حاکم حمایت می‌کنند».

شخصیت‌های اپوزیسیون از اقدامات غرب استقبال کرده، اما در مورد تأثیر آن‌ها ابهام دارند. کروو-آساتیانی گفت: «ما به جایی رسیده‌ایم که روسیه و رویای گرجستان تبلیغات خود را آن‌قدر عمیق به جامعه گرجستان تزریق کرده که اکنون حامیان رویای گرجستان تحریم‌ها را نوعی تأیید بر شجاعت این حزب تلقی می‌کنند. انگار خیلی دیر شده است».

نوستالژی شوروی

در حالی که مخالفان رویای گرجستان آن را طرفدار روسیه توصیف کرده، اما اوضاع پیچیده‌تر از این حرف‌هاست.

گرافیتی ضدروسی و طرفدار اوکراین روی دیوارهای تفلیس گواهی بر دشمنی ماندگار با مسکو است. روسیه امپریالیستی در سال ۱۸۰۱ گرجستان را ضمیمه کرد و استقلال کوتاه‌مدت آن پس از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه و در عرض چند سال، با حمله اتحاد جماهیر شوروی سرکوب شد. گرجستان تنها زمانی که اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ فروپاشید، استقلال مجدد خود را به دست آورد.

زادگاه ژوزف استالین، رهبر فقید شوروی در شهر گوری گرجستان همچنان برای برخی که نوستالژی دوران شوروی را دارند، جذاب بوده، اما موزه آنجا همچنین نمایشگاهی کوچک اما قابل توجه در مورد حمله روسیه به گرجستان است. یک راهنمای گردشگری گرجستانی گفت: «در همه جمهوری‌های پساشوروی، بخشی از جامعه می‌بینید که نوستالژی دوران شوروی را دارند. البته آن‌ها اقلیت هستند».

تهاجم ۲۰۰۸ روسیه چند ماه پس از آن صورت گرفت که ناتو اعلام کرده بود که گرجستان و اوکراین هر دو روزی عضو خواهند شد. در پنج روز جنگ، روسیه حمله نیروهای گرجی به منطقه تحت کنترل مسکو در اوستیای جنوبی را درهم شکست. سپس، روسیه استقلال اوستیای جنوبی و منطقه آبخازیا در دریای سیاه گرجستان را به رسمیت شناخت که نشانه‌ای اولیه از آن چیزی بود که بعداً در مقیاس بسیار بزرگ‌تر در اوکراین اتفاق افتاد. در حالی که گرجستان رویای بازگرداندن تمامیت ارضی گرجستان به شیوه‌ای مسالمت‌آمیز را مطرح کرده، هیچ نشانه‌ای از سوی مسکو مبنی بر کاهش فشارش بر مناطق اشغالی برای دولتی دوستانه‌تر دیده نمی‌شود.

مدل قفقازی

البته نگاه گرجستان تنها به روسیه دوخته نشده و با عمیق‌ترشدن اختلافات با غرب، روابط تفلیس-پکن نیز ارتقا یافته است. قراردادهای چینی برای ساخت زیرساخت‌ها در اطراف گرجستان به عنوان بخشی از ابتکار کمربند و جاده پکن آشکار است. قرار است پس از خروج سرمایه‌گذاران آمریکایی، یک کنسرسیوم چینی یک بندر بزرگ را در سواحل دریای سیاه آنکالیا بسازد. همچنین نشانه‌هایی از خویشاوندی سیاسی وجود دارد. گزارش اخیر وزارت خارجه چین در مورد دخالت سیاسی خارجی ایالات متحده، به گرجستان اشاره می‌کند. سیاستمداران رویای گرجستان این دیدگاه را تأیید کرده‌اند.

دونالد ان جینسن، مشاور ارشد روسیه و اروپا در مؤسسه صلح ایالات متحده گفت: «گرجستان در حال تبدیل‌شدن به نمونه‌ای برای سایر کشورها در حاشیه روسیه است که از برخی جهات طرفدار غرب و از برخی جهات دیگر، طرفدار روسیه یا چین هستند». او افزود: «ممکن است گرجستان در یک منطقه خاکستری قرار بگیرد که کاملاً مطیع روسیه نباشد، بلکه نوعی سیاست خارجی چندبرداری را پیش بگیرد که آن را همزمان در چند جهت مختلف قرار می‌دهد. ممکن است بسیاری از این کشورها نیز چنین رویکردی اتخاذ کنند».