اقتصاد ویران؛ میراث اسد برای سوریه/ پلن تحریرالشام برای عبور از بحران چیست؟‌

به گزارش اکوایران، بیش از یک دهه جنگ داخلی، اقتصاد سوریه را در معرض نابودی نابود قرار داد. این کشور میلیاردها دلار از صادرات نفت خود را ازدست داد. تورم، سوری‌ها را مجبور کرد برای پرداخت مایحتاج اولیه انبوهی از پول نقد را حمل کنند و تخمین زده می‌شود یک‌سوم مردم این کشور در فقر شدید هستند.

وال استریت ژورنال در گزارشی تحلیل می‌کند که رهبران جدید سوریه برای بازسازی با مجموعه‌ای از چالش‌ها، از جمله متقاعد کردن قدرت‌های غربی برای برداشتن تحریم‌ها و بازپس گیری کنترل بخش نفت کشور مواجه هستند. آنها به کمک شرکت‌ها و دولت‌های خارجی و برخی از میلیون‌ها سوری نیاز دارند که در طول جنگ از کشور گریخته‌اند.

به گفته محمد هالاک، مالک یک شرکت قدیمی تجارت مواد غذایی و معاون اتاق بازرگانی دمشق، سوریه به دانش عملی برای کسب‌وکار، تکنولوژی و بسیاری چیزهای دیگر نیاز دارد و برای اینکه سیستم بانکی درست کار کند و کشور به جلو حرکت کند به خصوص نیازمند برداشته شدن تحریم‌هاست.

سقوط بشار اسد حس خوش‌بینی جدیدی نسبت به آینده کشور در خیابان‌های دمشق ایجاد کرده است. قیمت‌ها درحال کاهش است و مردم برای اولین‌بار در طول سالیان ارزهای خارجی را مبادله می‌کنند. لابی هتل‌های دمشق مملو از بازرگانان ترکیه‌ای است که به دنبال بستن قرارداد با سوری‌ها هستند.

حاکمان جدید می‌گویند می‌خواهد اقتصاد بازار آزاد در کشور بسازند، صنعت نفت را احیا کرده و مشارکت بین المللی ایجاد کنند. ولی هیچکدام از اینها آسان نیست، چراکه این کشور هنوز ازهم گسیخته است، قدرت‌های خارجی برای نفوذ رقابت می‌کنند و غرب هنوز نگران گروهی است که کشور را اداره می‌کند.

هیات تحریرالشام سال‌ها قبل رابطه خود را با القاعده قطع کرد و تلاش کرده است خود را به عنوان یک گروه اسلامی میانه‌روتر معرفی کند. ولی آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل همچنان آن را به عنوان گروهی تروریستی درنظر می‌گیرند. آن‌ها تحریم‌های محدودکننده را حفظ کرده‌اند تا ببینند دولت جدید چگونه جمعیت‌های متنوع کشور و مسائلی مانند حقوق زنان را مدیریت می‌کند.

ایفای نقش در بازسازی سوریه می‌تواند برای آنکارا به معنای تقویت صنعت ساختمان آن و مقابله با نیروهای کردی باشد که بخش‌هایی از قلمرو را در امتداد مرزهای ترکیه کنترل می‌کنند. به گفته عمر داهی، استاد اقتصاد کالج همپشایر در ماساچوست، ترکیه به عنوان بزرگترین برنده و قدرت اصلی در سوریه ظاهر شد، گرچه این مساله احتمالا واکنش‌های شدیدی از سوی عربستان سعودی و امارات وجود خواهد داشت. صنعت و زیرساخت‌های ترکیه در بهترین موقعیت برای بهره برداری از بازسازی سوریه هستند.

تحریرالشام که در تلاش است این چالش‌ها را در کشوری با بیش از 20 میلیون نفر مدیریت کند، نیرو و تجربه کافی در اختیار ندارد؛ چراکه پیش از این مسوولیت، تنها یک منطقه را اداره می‌کرد. مقامات جدید دولت از تحریرالشام وظایف را با برخی کارکنان دولت پیشین اسد تقسیم کرده‌اند؛ چراکه آنها می‌دانند چگونه یک بوروکراسی در مقیاس بزرگ را اداره کنند.

به گفته بانک جهانی، قبل از شروع جنگ داخلی در 2011، سوریه کشوری با رشد سریع و درآمد متوسط پایین بود که تقریبا فقر شدیدی در آن وجود نداشت. اما از آن زمان، فقر بیشتر کشور را در برگرفته است، به‌طوری که طبق تخمین‌ها، حدود 75 درصد جمعیت با کمتر از 3.65 دلار در روز و 33 درصد با کمتر از 2.15 دلار در روز زندگی می‌کنند که فقر شدید در نظر گرفته می‌شود.

کمبود سوخت که به خاموشی‌های ممتد منجر شده است نیز یک چالش بزرگ است. سوریه قبلا یک صادرکننده خالص نفت بود که عمده صادرات آن به اروپا انجام می‌شد و 3 تا 5 میلیارد دلار از طریق آن درآمد کسب می‌کرد. اما این درآمد پس از شروع جنگ در 2011 از میان رفت. تحریم‌ها باعث کاهش فروش شد و رژیم اسد کنترل بسیاری از میادین نفتی را در طول جنگ از دست داد. ایران سابقا به پرکردن این شکاف کمک می‌کرد اما پس از تسلط تحریرالشام ارسال نفت را متوقف کرده است. در امتداد گذرگاه مرزی سوریه و لبنان، ده‌ها نفر درحال قاچاق کردن گالن‌های بنزین دیده می‌شدند.

در همین حال، تحریرالشام شمال شرق کشور را که بخش عمده‌ای از ذخایر نفت کشور در آن است کنترل نمی‌کند، چراکه در اختیار نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردهاست. ولی احمد الشرع، رهبر تحریرالشام می‌گوید مذاکرات با گروه‌های کرد در جریان است.

جنگ داخلی و سال‌ها انزوای بین‌المللی تورم سختی را نیز به همراه داشته است. در سال‌های پیش از جنگ، تقریبا 50 لیره سوریه معادل یک دلار آمریکا بود. این درحالی است که در اواخر دسامبر به 13 هزار لیره رسیده است. بسیاری از تجارت‌ها برای شمارش بسته‌های ضخیم اسکناس از ماشین‌های پول‌شمار استفاده می‌کنند. ارز خارجی، که از سوی رژیم اسد محدود شده بود، بالاخره به چرخش افتاده است، ولی همچنان با کمبود مواجه است. به گفته راندا اسلیم، کارشناس ارشد در موسسه خاورمیانه، بانک مرکزی سوریه نه‌تنها برای پرداخت حقوق دولتی و تقویت ارز، بلکه برای کمک به تامین مالی بازسازی نیاز به ذخایر ارز خارجی دارد. 

فروشندگان ارز در خیابان‌ها پرسه می‌زنند و برخی برای گرفتن عکس با اسکناس‌های آمریکایی که قبلا کمیاب بودند آنها را متوقف می‌کنند. به گفته هالاک، پیش‌تر هرگونه تبادل ارز خارجی در معاملات با شرکت‌ها یا افراد خارجی باید از طریق نهادهای تحت کنترل دولت انجام می‌شد که حدود ۱۰ درصد کارمزد دریافت می‌کردند و این کار واقعا هزینه‌ها را بالا می‌برد. حتی افرادی که در خارج از کشور برای کمک به خانواده‌های خود در سوریه پول می‌فرستادند، مجبور بودند این پول را بپردازند؛ اما اکنون که می‌توان آزادانه با دلار معامله کرد.

نشانه‌هایی از بهبود دیده می‌شود. تعدادی از صاحبان کسب‌وکار در مصاحبه‌ها مدعی شدند که قیمت‌ها از زمان سقوط اسد کاهش یافته‌اند که تاحدی به دلیل حذف هزینه‌ها و رشوه‌ها در رژیم سابق است. فروشگاه‌هایی که زمانی کالاهای خارجی قاچاق را مخفی می کردند، اکنون آنها را به نمایش می‌گذارند.

کسب‌وکارها و مصرف کنندگان می‌گویند نسبت به آینده اقتصاد خوش‌بینی محتاطانه‌ای دارند. ریما سبیهه، یک داروساز در دمشق می‌گوید مشتریان از اینکه می‌توانند به برندهای دارویی خارجی با قیمت‌های ارزان‌تر دسترسی داشته باشند، خوشحالند. به گفته او، این تصور وجود داشت که داروهای سوریه به اندازه کافی مؤثر یا باکیفیت نیستند و داروهای خارجی به‌صورت غیررسمی و با قیمت بالاتر فروخته می‌شدند، ولی اکنون، دسترسی به این داروها آسان‌تر شده است.

به گفته یک فرد مطلع، ایالات متحده در حال بررسی اشکال مختلف کاهش موقت تحریم‌ها برای ارائه کمک‌های مورد نیاز است. باربارا لیف، دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک اواسط دسامبر با دولت جدید در دمشق دیدار کرد. او در مورد لغو تحریم‌ها اظهار نظری نکرد اما گفت که ایالات متحده برای بهبود کشور کمک‌های اولیه ارائه خواهد کرد. اتحادیه اروپا نیز قبل از لغو تحریم‌ها از تحریرالشام درخواست تضمین کرده است، اما گفته است کمک های بشردوستانه را افزایش خواهد داد.

اما عمر داهی، استاد اقتصاد معتقد است که حفظ تحریم‌های خارجی می‌تواند دولت مرکزی را ضعیف و وابسته به کشورهایی نگه دارد که توانایی تامین مالی پروژه‌ها را دارند. به گفته او، صلح سوریه در حال حاضر بسیار شکننده است، به‌ویژه با توجه به نیازهای شدید اقتصادی.