به گزارش اکوایران، دهمین سالگرد توافق هستهای ایران موسوم به برجام، نه با جشن و نگاه خوشبینانه به آینده، بلکه در فضایی پرتنش و آمیخته با نگرانی از بازگشت تحریمهای بینالمللی و افزایش تهدیدهای نظامی فرا رسید. حملات کمسابقه اسرائیل و ایالات متحده به زیرساختهای هستهای ایران، تهران را به واکنشی شدید و اتخاذ تصمیمی جدی واداشته است ، تعلیق همکاریهای داوطلبانه با آژانس بینالمللی انرژی اتمی. پاسخی که حالا سه کشور اروپایی عضو برجام ـ بریتانیا، فرانسه و آلمان ـ را به فعالسازی «مکانیسم ماشه» سوق داده است؛ همان سازوکاری که از نخستین روزهای توافق، چون شمشیری بالای سر برنامه هستهای ایران آویخته بود.
اما این مکانیسم چیست و چرا چنین اهمیتی دارد؟
در تیرماه ۱۳۹۴ پس از سالها مذاکره میان ایران و گروه ۱+۵، توافق هستهای موسوم به برجام امضا شد؛ توافقی که هدفش محدودسازی برنامه هستهای ایران در برابر لغو تدریجی تحریمها بود. اما در دل این توافق، سازوکاری تنبیهی به نام «مکانیسم ماشه» گنجانده شد که در صورت نقض تعهدات، امکان بازگشت خودکار تحریمهای بینالمللی علیه ایران را فراهم میکرد.
با فعال شدن مکانیسم ماشه، شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت که بین سالهای ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ علیه ایران تصویب شده بود و پس از برجام تعلیق شده بودند، دوباره به اجرا درمیآیند. این تحریمها نه فقط برنامه هستهای، بلکه حوزههای کلیدی مانند نفت، پتروشیمی، بانکداری، بیمه، حملونقل دریایی و حتی برخی پروژههای زیرساختی را در برمیگیرند. در نتیجه، ایران عملاً دوباره از شبکه بانکی و مالی جهانی کنار گذاشته میشود.
آینده تجارت ایران در سایه مکانیسم ماشه
در این نقطه برای تجارت خارجی ایران سه سناریو قابل تصور است ، اول، فعال شدن مکانیسم ماشه در مهرماه که بازگشت تحریمهای شورای امنیت را بهدنبال دارد و فشار اقتصادی را سنگینتر میکند؛ دوم، شعلهور شدن درگیری نظامی که میتواند مسیر تجارت و زنجیره تأمین کشور را برهم بزند؛ و سوم، دستیابی به توافق هستهای جدید که شاید اندکی از التهاب بازارها بکاهد.
چرا مکانیسم ماشه مهم است
آمار تجارت غیرنفتی بهار ۴۰۴ تصویر روشنی از آسیبپذیری اقتصاد ترسیم میکند، کاهش صادرات و واردات و کسری تراز تجاری ۱.400 میلیارد دلاری که نشان میدهد زمین بازی تجارت ایران تا چه اندازه لغزنده شده است .
در دهه هشتاد، اقتصاد ایران اگرچه درگیر چالشهای داخلی بود، اما برابر تکانههای خارجی تابآوری بیشتری داشت.حالا اما با کاهش منابع ارزی و ضعف ساختاری بانکها، زمین تجارت خارجی لغزندهتر از همیشه شده است. تازهترین گزارش شامخ نشان میدهد شاخص کل به ۴۷درصد سقوط کرده و شاخص انتظارات تولید در ماه آینده هم به ۴۵درصد رسیده؛ یعنی فعالان اقتصادی بیش از پیش از رکود و افت تولید نگرانند. صادرات هم از نگاه تولیدکننده ها چشمانداز روشنی ندارد و شاخص سفارشهای صادراتی روی عدد۴۲ متوقف مانده است.
فعالان اقتصادی پیشبینی میکنند که در چنین شرایطی، حتی همکاری با کشورهایی چون چین، روسیه یا اعضای بریکس هم ممکن است در هالهای از ابهام قرار گیرد. زیرا شرکتها و بانکهای این کشورها، برای حفظ ارتباط خود با بازارهای جهانی، ممکن است همکاری با ایران را محدود کنند.
