به گزارش اکوایران، در شرایطی که گفته شده اخیرا ایران و آمریکا مذاکرات غیرمستقیمی پیرامون اختلافات هسته‌ای داشته‌اند، سخنگوی سیاست خارجه اتحادیه اروپا روز گذشته اظهار کرد که تاکید اتحادیه اروپا احیای برجام است. توافقی که چندی پیش جو بایدن، رییس جمهور ایالات متحده آن را مرده خواند. روزنامه فایننشال تایمز با انتشار گزارشی با عنوان «آیا حرکت ایران به سوی وضعیت هسته‌ای متوقف می شود؟» نگاهی به آخرین تحولات در این موضوع داشته است. اکوایران این گزارش را در دو بخش ترجمه کرده که در ادامه بخش اول آن ارایه می‌شود:

یک کشف غیرمتتظره 

در ماه ژانویه، دو بازرس ناظر اتمی سازمان ملل، تقریبا بدون اطلاع قبلی به همتایان ایرانی خود، برای بازرسی از مجتمع هسته‌ای فوردو عازم ایران شدند. این چیزی است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آن را یک بازرسی روتین سرزده می‌نامد. هدف از این بازرسی دادن کم‌ترین زمان ممکن به پرسنل یکی از مخفی‌ترین مراکز جمهوری اسلامی برای هرگونه دستکاری و تغییر تجهیزات است.

در همین بازرسی بود که ناظران یک کشف غیرمتتظره کردند. پس از ورود بازرسان به مجتمع فوردو، آن‌ها بلافاصله متوجه یک مسئله نگران‌کننده شدند. طبق گزارش آژانس، دو آبشار از سانتریفیوژ‌های پیشرفته طوری تنظیم شده بودند که تا حد زیادی با چیزی که مقامات ایرانی به آژانس اطلاع داده بودند، فرق داشت.

این کشف باعث یک گفتگوی کوتاه بین بازرسان و دانشمندان ایرانی شد که تأکید می‌کردند که چیزی تغییر نکرده است. روز بعد، متخصصین آژانس برای نمونه‌برداری از غبار تأسیسات محوطه و ارسال آن به مقر آژانس در وین، به مجتمع فوردو برگشتند.

بعد از بررسی نمونه‌ها، آژانس چیزی یافت که جهان را شوکه کرد. خلوص اورانیوم موجود در غبار به ۸۳.۴ درصد می‌رسید که بالاترین سطحی است در ایران یافت شده است. این کشف نشان داد که تهران بیش از همیشه به مرحله گریز هسته‌ای نزدیک است.

این آخرین نمونه‌ای بود که نشان می‌داد از زمان خروج دولت ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸، برنامه هسته‌ای ایران چقدر پیشرفت کرده بود. طی ۵ سال گذشته، جمهوری اسلامی در یک بازی خطرناک «لبه پرتگاه» با واشنگتن قرار دارد و امروز ایران به آستانه گریز هسته‌ای رسیده است.

در ماه مارس، ژنرال مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در یک جلسه استماع سنا ادعا کرد که ایران «‌می‌تواند در عرض ۱۰ تا ۱۵ روز به مواد لازم برای شکاف هسته‌ای برسد». این بحرانی است که دیپلمات‌های غربی در تلاشند تا با رسیدن به گزینه‌های مناسب، روند آن را معکوس کرده یا حداقل جلوی پیش‌روی آن را بگیرند؛ زیرا بیم آن می‌رود که مسیر کنونی بی‌ثبات بوده و ممکن است جرقه جنگ بعدی خاورمیانه را بزند.

راه‌حل موقت

در ماه‌های اخیر، مقامات اروپایی و آمریکایی بی‌سروصدا گفتگوها برای حل این بحران را از سر گرفته‌اند.

همچنین در ماه مارس، مقامات تروییکای اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) با علی باقری کنی، مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران در اوسلو دیدار کردند. باقری کنی گفت که این ماه نیز به صورت جداگانه با مقامات این کشور در ابوظبی دیدار داشته است.

در همین حال، در میانه افزایش تنش‌ها سه‌ماهه نخست سال، گفتگو میان ایران آمریکا آغاز شد. یک پیمانکار آمریکایی در حمله پهپادی در سوریه کشته شد و آمریکا با یک حمله هوایی علیه تأسیسات نیروهای نزدیک به ایران، تلافی کرد. در این حمله چند جنگجوی مرتبط با ایران کشته شدند.

به گفته یک فرد آگاه، بعد از این درگیری، آمریکا نشانه‌هایی از ایران دریافت کرد که تهران مایل به مذاکره و کاهش تنش‌ها بوده و به نظر جدی‌تر از قبل می‌رسد. به ادعای این منبع، پس از گفتگوهای غیرمستقیم بین ایران و آمریکا در کشور عمان، تهران نشان داد که مایل است تا گام‌های اتمی لازم برای عقب‌نشستن را بردارد. واشنگتن نیز منتظر است تا ببیند تهران واقعاً این کار را خواهد کرد یا خیر. اما همچنین ایالات متحده به ایران اطلاع داده که در صورت مشاهده غنی‌سازی بالای ۶۰ درصد، آن را به مثابه حرکت به سمت استفاده تسلیحاتی می‌بیند. این منبع افزود که دولت بایدن گفته که ادامه‌دادن به این مسیر عواقبی جدی خواهد داشت.

هم‌زمان، مقامات آمریکایی بر تبادل احتمالی چند زندانی آمریکایی که حداقل شامل ۳ دوتابعیتی می‌شوند، تمرکز کرده است. راب مالی، نماینده آمریکا در امور ایران در چند نوبت با امیر سعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل ملاقات کرده است. یک دیپلمات ارشد گفت: «برای آمریکایی‌ها مهم است که موضوع هسته‌ای و زندانیان به طور هم‌زمان پیگیری شود. تبادل زندانی می‌تواند بازکننده قفل مذاکرات هسته‌ای باشد».

شانس پایین برجام و انگیزه دیپلماسی دوباره

تعداد کمی از مقامات بر این باورند که هنوز می‌توان برجام را احیا کرد. طبق برجام ایران تعهد داده بود که در ازای لغو تحریم‌ها، محدودیت‌های بزرگی بر فعالیت هسته‌ای خود اعمال کرده و به بازرسی‌های دقیق آژانس اجازه بدهد. در عوض، دیپلمات‌های می‌گویند که بهترین امید یک توافق موقت بر لغو برخی تحریم‌ها در ازای کاهش برخی فعالیت‌های هسته‌ای ایران است؛ بدون اینکه نیاز باشد این توافق به تأیید کنگره برسد.

هنری روم، کارشناس ارشد مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک می‌گوید که گام‌های غیرمنتظره ایران به ایجاد انگیزه برای ازسرگرفتن دیپلماسی کمک کرد. او افزود که کشف ذرات 83.7 درصدی نشان داد که اگر برای کاهش تنش‌ها تلاشی صورت نگیرد، این مسیر به کجا ختم خواهد شد».

اما افزایش ذخایر اورانیوم با خلوص بالای ایران به این معنی است که ریسک ماجرا به شکل خطرناکی در حال افزایش است. مقامات پنتاگون نگران تشدید تنش‌ها و بازشدن پای امریکا به یک جنگ دیگر هستند.

اسرائیل نیز هشدار داده که هر کاری که لازم باشد برای جلوگیری از گریز هسته‌ای ایران انجام خواهد داد و این نگرانی را تشدید کرده که ممکن است به ایران حمله کند. روز یک‌شنبه، بنیامین نتانیاهو تکرار کرد که اسرائیل هر کاری که نیاز باشد برای دفاع از خود انجام خواهد داد.

کلسی دونپورت، مدیر سیاست منع اشاره انجمن کنترل تسلیحات می‌گوید: «با توجه به پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، تهران فضای کمی برای تشدید تنش‌ها بدون گذر از خط‌قرمزهای آمریکا و اسرائیل دارد. هنوز فرصت وجود دارد، اما ریسک اشتباه محاسباتی در حال افزایش بوده و با نبود اقدامات تنش‌زدا، افزایش خواهد داشت».

اما اینکه ایران به چه شروطی تن خواهد داد، پرسشی است که دیپلمات‌های آمریکایی و اروپایی از زمان آغاز دوباره به دنبال پاسخ آن هستند. یک مقام اروپایی گفت: «می‌خواهیم بدانیم که آیا ایرانی‌ها مایل به تنش‌زدایی هستند؟ آنها در ازای آن از ما چه می‌خواند و آیا ما مایل به آن هستیم»؟ 

ادامه بی‌اعتمادی و توافقی دست پایین

با توجه به اولویت‌های جو بایدن، خواسته‌های ایران و عمق بی‌اعتمادی بین دو کشور، نسبت به شانس مذاکرات برای رسیدن به چیزی بیش از یک راه حل موقت، بدبینی وجود دارد.

رم می‌گوید: «با توجه به اولویت‌های دیگر دولت و هزینه‌های سیاسی برای پیگیری جدی یک تلاش دیپلماتیک هماهنگ‌تر، هدف این است که این موضوع از دستور کار رئیس‌جمهور خارج شود. دولت امید دارد که با دنبال‌کردن مسیر تنش‌زدایی بتواند تا زمان انتخابات ریاست‌جمهور جلوی فوران بحران را بگیرد».

گریز هسته‌ای

کشف ذرات خلوص بالا زنگ خطر در سراسر جهان را به صدا درآورد. این ماه، مقامات تروییکای اروپایی آن را یک پیشرفت بی‌سابقه و بسیار جدی خوانند. دیپلمات‌ها و تحلیل‌گران نمی‌دانند که آیا این واقعاً یک حرکت تحریک‌کننده عمدی از سوی تهران بود یا ترفندی برای آزمایش توانایی‌های نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا حتی یک حادثه.

ایران به آژانس گفت که این ذرات نتیجه نوسانات ناخواسته در فرآیند غنی‌سازی بودند. توضیحی که ناظر اتمی در ماه ژوئن گفت که با سایر اطلاعاتی که ایران ارائه کرده بود، تضاد ندارد. اما واقعیت تلخ برای غرب این است که ایران به مدت دو سال اورانیوم ۶۰ درصدی تولید می‌کرده است. تنها کشورهایی که به گریز هسته‌ای رسیده‌اند در چنین سطحی غنی‌سازی می‌کنند. کارشناسان معمولاً خلوص ۹۰ درصد را به عنوان حد گریز هسته‌ای می‌دانند. داونپورت می‌گوید که اما ایران سخت‌ترین گام‌های فنی را برداشته و به راحتی می‌تواند ذخایر ۱۱۴ کیلوگرمی خود را تا ۶۰ درصد که از فوریه تقریباً یک‌سوم افزایش یافته است را غنی‌سازی کند.

او افزود: «اگر ایران بتواند به سرعت مواد کافی برای گریز هسته‌ای را تولید کرده و به سرعت آن‌ها به مراکز مخفی منتقل کند، مختل‌کردن آن بسیار چالش‌برانگیزتر خواهد بود. سپس، ایران این شانس را دارد که یک زرادخانه هسته‌ای محدود را ایجاد کرده که به تهران قدرت بازدارندگی هسته‌ای خواهد داد». این یک تغییر مسیر بزرگ از چیزی بود که ایران در برجام توافق کرده و تا یک سال پس از خروج ترامپ و اعمال تحریم‌ها، به آن پایبند مانده بود.

بر اساس این توافق، ایران از سانتریفیوژهای نسبتاً ابتدایی آی‌آر۱ استفاده می‌کرد که ناکارآمد و مستعد خرابی هستند. همچنین موافقت کرد که بیش از ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی نکرده و ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را زیر ۳۰۰ کیلوگرم نگه دارد و مازاد آن را به خارج از کشور بفرستد. ایران همچنین توافق کرده بود که در فوردو غنی‌سازی نکند.

امروزه چندین آبشار سانتریفیوژهای پیشرفته آی‌آر۴ و آی‌آر۶ در تأسیسات ایران نصب شده که به آن امکان می‌دهد با سرعت بسیار بیشتری غنی‌سازی کند. ایران ذخیره‌ای بالغ بر ۴۰۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده دارد.